allúta , nf Definizione
su allúere (de su fogu, de una lughe o àteru, fintzes de su pentzamentu); dificurtade manna, su si agatare in apretu o arriscu malu
Sinonimi e contrari
acispada,
aframata,
alluchetada,
allumada,
tenta
/
apretu,
arriscu
Frasi
s'alluta chi at fatu su fogu, za at coitadu a budhire, s'abba! ◊ in tzertos momentos si at coment'e un’alluta de atuamentu (N.Falconi)
2.
si ndhe aiat bidu, de allutas, in sa vida sua: a candho at bidu bochindhe zente, a candho s'est agatadu in gherra, a candho che lu fit trazendhe su riu! ◊ si ndhe at bidu, de allutas, Pontetzu: pessa chi l'apo connotu deo a che li colare s'abba fintzas subra!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flambée
Inglese
serious danger,
burst of flame
Spagnolo
llamarada,
peligro
Italiano
fiammata,
grave perìcolo
Tedesco
Flamme,
große Gefahr.
fiamarída , nf: fiammarida,
framarida,
frammarida Definizione
fogu tenendho a meda chi faet unu sonu a tzacurradas mescamente candho abbruxat matedu friscu, cun fràmula arta meda; in calecunu logu frammarida dhu narant a su panarighe
Sinonimi e contrari
cadharida,
fracarida,
pampada
/
panarighe
Frasi
framaridas de fogu mi essint dae pes! ◊ sas framaridas si ndhe intendhiant a bidha, de cantu fit andhendhe su fogu in logu de malesa ◊ bidiaimus sas framaridas a dedie dae tesu: conta tue ca ndhe fit brusiendhe de bene de cosa, cussu fogu!…
Etimo
ctl.
flamarida
Traduzioni
Francese
flambée,
jet de flammes
Inglese
burst of flame
Spagnolo
llamarada
Italiano
fiammata,
vampata
Tedesco
Aufflammen.
framiàda , nf Definizione
pampada de fogu tenendho, fràmula
Sinonimi e contrari
aframmarjada,
cadharida,
fiamarida,
gliamada,
iframiada,
pampada
Frasi
sas framiadas de sa bomba ant brusiadu bidhas e tzitades
Traduzioni
Francese
flambée
Inglese
burst of flame
Spagnolo
llamarada
Italiano
fiammata
Tedesco
Aufflammen.
ilborrocàre, ilborrochiàre , vrb: isborrocare Definizione
su essire, su cumenciare de calecuna cosa cun fortza, a s’airada, a meda, betare a terra, isconciare; fintzes foedhare male, a frastimos, pigare a boghes
Frasi
càglia chi mi sicas! - ilborrocat sa rosa tota fele ◊ isborrocat riendhe a tota gana
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sortir avec violence,
jaillir,
éclater
Inglese
to pelt (down),
to burst out
Spagnolo
irrumpir
Italiano
erómpere,
scrosciare
Tedesco
hervorbrechen,
rauschen.
isbotoràre , vrb Definizione
tzucare a nàrrere, foedhare cun arrennegu apustis chi unu at padiu meda
Frasi
- No mi ndhe faedhedas, mancu! - isbotoreit su malandrinu
Traduzioni
Francese
éclater
Inglese
to burst out
Spagnolo
echarse,
estallar
Italiano
sbottare
Tedesco
ausbrechen.
iscapàe, iscapài , vrb: iscapare,
isciapare,
scapai Definizione
lassare, lassare andhare cosa poderada, acapiada o isserrada (fintzes bogare de presone), bogare sa fune a un'animale (nau sèmpere po animales mannos), lassare orrúere; bogare de cabu faendho una faina a s'acabbu de sa giorronada (i. de); nau de su pipiu, cumenciare a camminare a solu; cumenciare, imbucare a fàere, a trebballare (i. a)/ pps. iscapadu, iscapu
Sinonimi e contrari
ammollai,
cèdere,
imbrocare,
imbucare,
irfunare,
lassai
| ctr.
aferrai,
aggarrai,
muntènnere,
prèndhere,
sessare,
tènnere
Modi di dire
csn:
i. s'abba = istupare carchi isterzu o bartza prena de abba a manera chi custa che essat: nadu de sas nues, pròere; i. a prànghere, a ríere, a cúrrere = imbucare o comintzare totinduna a prànghere, a ríere, fuire su prantu, su risu, a cúrrere
Frasi
iscapa cussa cosa, no la muntenzas! ◊ sos massàgios iscapeint sos boes a pàschere ◊ su babbu l'iscapeit a pitzinnu minore in fatu a bàtoro sues ◊ annuadu za est, ma no iscapat abba ◊ apenas su gridadori donat su signali de iscapai, s'ègua nci essit che unu guetu ◊ ant iscapu su presoneri ◊ cussu abarrat fintzas cuíndixi dís cun su murru sentza de iscapai unu fuedhu! ◊ iscàpache s'abba de sa bartza e abba s'iscra! ◊ candho bidiabamus cudha cantandhe noche iscapabat su risu ◊ iscapadhi is canis ca bis comenti si ndi andat, cussu!
2.
a it'ora iscapades su sero? ◊ abbàita sos pitzinnos ca m'iscapo a domo de mamma!
3.
e it'est, filla tua oi at iscapau língua? no fuedhat mai! ◊ s'àcua de sa pingiara at iscapau su búdhiru
4.
isciapant a fughire… cada brincu iscudiant una ruta! ◊ s'iscapas a nàrrere, tue puru za…: ses isazerendhe! ◊ sa mama at iscapau a prànghere timendhe pro su fizu
Etimo
itl.
scappare
Traduzioni
Francese
lâcher
Inglese
to burst (out),
to let go
Spagnolo
soltar
Italiano
mollare,
liberare,
prorómpere
Tedesco
freilassen,
ausbrechen.
iscetàre , vrb Sinonimi e contrari
cherpai,
isgiarrare
Frasi
est una rana iscetada ◊ o crebat o iscetat
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
crever
Inglese
to burst
Spagnolo
reventar
Italiano
schiattare
Tedesco
platzen.
iscopíe , vrb: iscopire,
iscupire,
iscupiri,
scopie Definizione
nau de is matas, isparare, bogare cambos noos (nau de su frore, apèrrere) o, nau de una fortza, essire, tènnere isfogu; fuliare salia, ispudare, fàere essire (es. de una bartza, de un'istrégiu tirandhondhe su tupone)/ pps. iscopiu
Sinonimi e contrari
brionire,
brotai,
sciogai
/
gruspiare,
gruspire,
ispudai
/
istupare
Modi di dire
csn:
iscupiresila cun ccn. = pigaisidha cun ccn.; no iscupit cun su cuadhu e iscupit cun sa sedha! = si la leat cun chie no ndhe tenet curpa; iscupire s'imbreaghera = scexiai, isturdire s'imbriaghera; iscupire a prànghere = atacai a pràngiri
Frasi
s'ógiu de sas piantas fit pienu de abbundhàntzia, pronta a iscopire sa vida novella (A.Casula)◊ sa méndhula in sa bassura iscopit prima a fiore ◊ sa linna in beranu in donzi foza iscopit unu frutu ◊ su chelu fut prontu a iscupire in nie e in fridura
2.
si betant a su triballu po che iscupire su chi dhis rósigat a intro de cropus ◊ su benniolu, arrennegadu, si che dh'iscupit cun cudhu chi no ne tenet crupa ◊ cussu si che dh'iscupit cun megus ◊ no ischiat cun chie si che dh'iscupire!◊ at iscupiu s'arrennegu cun cià mullei
3.
bai, no ti chescis, bai e no iscupas a celu, chi in faci no ti torrit sa salia! ◊ a fizu meu nodidu proite mi l'as atzotadu, proite mi l'as iscupidu?!
4.
po abbae s'ortu iscopiaus su putzu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
jaillir
Inglese
to burst forth
Spagnolo
brotar,
escupir
Italiano
erómpere
Tedesco
ausbrechen.
iscrúfulu , nm Definizione
su iscrufulare
Sinonimi e contrari
cróchidu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éclatement d'une bagarre
Inglese
burst of laughter
Spagnolo
estallido de risa
Italiano
scòppio,
bòtto di risa
Tedesco
vor Lachen platzen.
rupíre , vrb: orrupire Definizione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada; su intrare e passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, cràchiri, padente cracu); su pesare a pitzu e fàere a pígiu de s'arrescotu in su cadhàrgiu postu in su fogu (vrb. fintzes trns.)
Sinonimi e contrari
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rúpere*,
scoitai,
tidhire
Frasi
sa terra, s'erba est rupinne ◊ cust'abba chi at fatu at rupidu su logu ◊ in sos campos aratos su tricu est rupitu carcu e virde ◊ rupitu bi at su locu in sas alas bostras?
2.
che rupit fintzas in sas chesuras ispinosas ◊ cue no si bi podet rupire de sa malesa ◊ in su fogu fia rupidu pro bènnere a ti abbratzare! ◊ comente ses rupidu chentza àere alas a sa roca manna? ◊ pensamentosu, chirco de rupire in su mistériu
3.
candho su soru comintzat a rupire che cheret bogadu fogu, chi no peset su bullu
4.
apo a rupire trampas e minetas
Traduzioni
Francese
pousser,
pénétrer
Inglese
to surface,
to burst forth,
to sprout,
to penetrate
Spagnolo
brotar,
penetrar
Italiano
erómpere,
affiorare,
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedesco
auftauchen,
hervorsprießen,
eindringen.
sédhida, sédhidu , nf, nm: séllida Definizione
genia de brínchidu, de móvia a cropu / andai a séllidas = a brínchidos, a sedhas, che a su lèpere
Sinonimi e contrari
bótiu,
brinche,
brínchidu,
brínchili,
brincu,
sàdhidu,
sàltidu,
scàviu,
sedhu 1,
truminada
Frasi
apenas su gridadori donat cun su tumborru su signali de iscapai, s'ègua donat una sédhida e nci bessit che unu guetu ◊ su cuadhu at donau una sédhida in ària cun is cuatru peis ◊ sa baca s'est pesada a sédhidus pariat chi portàt dimónius
Traduzioni
Francese
saccade
Inglese
click,
burst
Spagnolo
salto,
brinco
Italiano
scatto
Tedesco
Ruck.
tzacarrài , vrb: tzacarrare,
tzacarriai,
tzacurrare,
tzancurrare Definizione
fàere tzocu, tzàcurru coment'e de cosa àrrida o chídrina segandho, isperrandho, matzigandho (nau fintzes própriu po matzigare, istrecare a dentes cosa tostada)
Sinonimi e contrari
acorriatare,
isbombiare,
iscochidai,
itzacarrai,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzachedhare,
tzachidai,
tzocai
Modi di dire
csn:
tz. is dentis = arrodare de dentes; tz. sa nuxedha cun is dentis = traghedhare, segare sa nantzola a mossu; àxina chi tzacarrat = aghedhosa; tz. is manus = tzocare sas manos
Frasi
s'intendit sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ gei at tzacarrau cussu tronu!…◊ mi pongat àxina bella, chi tzacarrit ◊ prima de nci andai at fatu custu tzacarru… ancu dhi tzacarrint is barras! ◊ est tzacurrandhe che procu in àurra! ◊ sas pitzinnas sunt tzacarrandhe chivarzu frissu ◊ femu tzacarrendi cíxiri e nuxedha
2.
tzacarru perda de fogu de cantu seu barra forti ◊ su pani dh'apu tzacarrau in tres mússius
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépiter,
éclater
Inglese
to crackle,
to burst,
to roar
Spagnolo
crepitar,
estallar
Italiano
crepitare,
scoppiettare,
scoppiare,
rombare
Tedesco
bersten,
knistern.
tzacàrridu , nm: tzacarru,
tzàcurru Definizione
su tzacarrai, sonu o tzàcurru a sa sighia coment'e de cosa àrrida o chídrina segandho, abbruxandho, fintzes traghedhu o tzàcurru de dentes
Sinonimi e contrari
isbómbiu,
isbomborada,
trachedhu,
trachidada,
tzacariu,
tzacarrada,
tzacarredha 1,
tzancurru
Frasi
si pesànt is trumbutus pariant tzacàrridus de linna frisca passionendu po fogu ◊ a candu intendeus custu tzacarru mannu pariat tronu ◊ s'intendit su tzacàrridu de s'erba chi tenit a pampa ◊ a mimmi mi pigat a tzàcurru de barras
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crépitement,
éclatement,
fracas
Inglese
crackling,
burst,
rumble
Spagnolo
crepitación,
estallido
Italiano
crepitìo,
scòppio,
fragóre
Tedesco
Geknister,
Bersten,
Knall.
tzocài , vrb: tzocare,
tzoncare Definizione
fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare
Sinonimi e contrari
dumbulare,
istochidare,
picare 2,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzacarrai,
tzòchere,
tzochire
/
sciopai
Frasi
bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu!
2.
mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire du bruit,
éclater
Inglese
to make a din,
to burst,
to creak
Spagnolo
chasquear,
restallar
Italiano
far strèpito,
scoppiare,
schioccare
Tedesco
Lärm machen,
bersten.