allúta , nf Definitzione
su allúere (de su fogu, de una lughe o àteru, fintzes de su pentzamentu); dificurtade manna, su si agatare in apretu o arriscu malu
Sinònimos e contràrios
acispada,
aframata,
alluchetada,
allumada,
tenta
/
apretu,
arriscu
Frases
s'alluta chi at fatu su fogu, za at coitadu a budhire, s'abba! ◊ in tzertos momentos si at coment'e un’alluta de atuamentu (N.Falconi)
2.
si ndhe aiat bidu, de allutas, in sa vida sua: a candho at bidu bochindhe zente, a candho s'est agatadu in gherra, a candho che lu fit trazendhe su riu! ◊ si ndhe at bidu, de allutas, Pontetzu: pessa chi l'apo connotu deo a che li colare s'abba fintzas subra!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
flambée
Ingresu
serious danger,
burst of flame
Ispagnolu
llamarada,
peligro
Italianu
fiammata,
grave perìcolo
Tedescu
Flamme,
große Gefahr.
fiamarída , nf: fiammarida,
framarida,
frammarida Definitzione
fogu tenendho a meda chi faet unu sonu a tzacurradas mescamente candho abbruxat matedu friscu, cun fràmula arta meda; in calecunu logu frammarida dhu narant a su panarighe
Sinònimos e contràrios
cadharida,
fracarida,
pampada
/
panarighe
Frases
framaridas de fogu mi essint dae pes! ◊ sas framaridas si ndhe intendhiant a bidha, de cantu fit andhendhe su fogu in logu de malesa ◊ bidiaimus sas framaridas a dedie dae tesu: conta tue ca ndhe fit brusiendhe de bene de cosa, cussu fogu!…
Ètimu
ctl.
flamarida
Tradutziones
Frantzesu
flambée,
jet de flammes
Ingresu
burst of flame
Ispagnolu
llamarada
Italianu
fiammata,
vampata
Tedescu
Aufflammen.
framiàda , nf Definitzione
pampada de fogu tenendho, fràmula
Sinònimos e contràrios
aframmarjada,
cadharida,
fiamarida,
gliamada,
iframiada,
pampada
Frases
sas framiadas de sa bomba ant brusiadu bidhas e tzitades
Tradutziones
Frantzesu
flambée
Ingresu
burst of flame
Ispagnolu
llamarada
Italianu
fiammata
Tedescu
Aufflammen.
ilborrocàre, ilborrochiàre , vrb: isborrocare Definitzione
su essire, su cumenciare de calecuna cosa cun fortza, a s’airada, a meda, betare a terra, isconciare; fintzes foedhare male, a frastimos, pigare a boghes
Frases
càglia chi mi sicas! - ilborrocat sa rosa tota fele ◊ isborrocat riendhe a tota gana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sortir avec violence,
jaillir,
éclater
Ingresu
to pelt (down),
to burst out
Ispagnolu
irrumpir
Italianu
erómpere,
scrosciare
Tedescu
hervorbrechen,
rauschen.
isbotoràre , vrb Definitzione
tzucare a nàrrere, foedhare cun arrennegu apustis chi unu at padiu meda
Frases
- No mi ndhe faedhedas, mancu! - isbotoreit su malandrinu
Tradutziones
Frantzesu
éclater
Ingresu
to burst out
Ispagnolu
echarse,
estallar
Italianu
sbottare
Tedescu
ausbrechen.
iscapàe, iscapài , vrb: iscapare,
isciapare,
scapai Definitzione
lassare, lassare andhare cosa poderada, acapiada o isserrada (fintzes bogare de presone), bogare sa fune a un'animale (nau sèmpere po animales mannos), lassare orrúere; bogare de cabu faendho una faina a s'acabbu de sa giorronada (i. de); nau de su pipiu, cumenciare a camminare a solu; cumenciare, imbucare a fàere, a trebballare (i. a)/ pps. iscapadu, iscapu
Sinònimos e contràrios
ammollai,
cèdere,
imbrocare,
imbucare,
irfunare,
lassai
| ctr.
aferrai,
aggarrai,
muntènnere,
prèndhere,
sessare,
tènnere
Maneras de nàrrere
csn:
i. s'abba = istupare carchi isterzu o bartza prena de abba a manera chi custa che essat: nadu de sas nues, pròere; i. a prànghere, a ríere, a cúrrere = imbucare o comintzare totinduna a prànghere, a ríere, fuire su prantu, su risu, a cúrrere
Frases
iscapa cussa cosa, no la muntenzas! ◊ sos massàgios iscapeint sos boes a pàschere ◊ su babbu l'iscapeit a pitzinnu minore in fatu a bàtoro sues ◊ annuadu za est, ma no iscapat abba ◊ apenas su gridadori donat su signali de iscapai, s'ègua nci essit che unu guetu ◊ ant iscapu su presoneri ◊ cussu abarrat fintzas cuíndixi dís cun su murru sentza de iscapai unu fuedhu! ◊ iscàpache s'abba de sa bartza e abba s'iscra! ◊ candho bidiabamus cudha cantandhe noche iscapabat su risu ◊ iscapadhi is canis ca bis comenti si ndi andat, cussu!
2.
a it'ora iscapades su sero? ◊ abbàita sos pitzinnos ca m'iscapo a domo de mamma!
3.
e it'est, filla tua oi at iscapau língua? no fuedhat mai! ◊ s'àcua de sa pingiara at iscapau su búdhiru
4.
isciapant a fughire… cada brincu iscudiant una ruta! ◊ s'iscapas a nàrrere, tue puru za…: ses isazerendhe! ◊ sa mama at iscapau a prànghere timendhe pro su fizu
Ètimu
itl.
scappare
Tradutziones
Frantzesu
lâcher
Ingresu
to burst (out),
to let go
Ispagnolu
soltar
Italianu
mollare,
liberare,
prorómpere
Tedescu
freilassen,
ausbrechen.
iscetàre , vrb Sinònimos e contràrios
cherpai,
isgiarrare
Frases
est una rana iscetada ◊ o crebat o iscetat
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
crever
Ingresu
to burst
Ispagnolu
reventar
Italianu
schiattare
Tedescu
platzen.
iscopíe , vrb: iscopire,
iscupire,
iscupiri,
scopie Definitzione
nau de is matas, isparare, bogare cambos noos (nau de su frore, apèrrere) o, nau de una fortza, essire, tènnere isfogu; fuliare salia, ispudare, fàere essire (es. de una bartza, de un'istrégiu tirandhondhe su tupone)/ pps. iscopiu
Sinònimos e contràrios
brionire,
brotai,
sciogai
/
gruspiare,
gruspire,
ispudai
/
istupare
Maneras de nàrrere
csn:
iscupiresila cun ccn. = pigaisidha cun ccn.; no iscupit cun su cuadhu e iscupit cun sa sedha! = si la leat cun chie no ndhe tenet curpa; iscupire s'imbreaghera = scexiai, isturdire s'imbriaghera; iscupire a prànghere = atacai a pràngiri
Frases
s'ógiu de sas piantas fit pienu de abbundhàntzia, pronta a iscopire sa vida novella (A.Casula)◊ sa méndhula in sa bassura iscopit prima a fiore ◊ sa linna in beranu in donzi foza iscopit unu frutu ◊ su chelu fut prontu a iscupire in nie e in fridura
2.
si betant a su triballu po che iscupire su chi dhis rósigat a intro de cropus ◊ su benniolu, arrennegadu, si che dh'iscupit cun cudhu chi no ne tenet crupa ◊ cussu si che dh'iscupit cun megus ◊ no ischiat cun chie si che dh'iscupire!◊ at iscupiu s'arrennegu cun cià mullei
3.
bai, no ti chescis, bai e no iscupas a celu, chi in faci no ti torrit sa salia! ◊ a fizu meu nodidu proite mi l'as atzotadu, proite mi l'as iscupidu?!
4.
po abbae s'ortu iscopiaus su putzu
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
jaillir
Ingresu
to burst forth
Ispagnolu
brotar,
escupir
Italianu
erómpere
Tedescu
ausbrechen.
iscrúfulu , nm Definitzione
su iscrufulare
Sinònimos e contràrios
cróchidu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
éclatement d'une bagarre
Ingresu
burst of laughter
Ispagnolu
estallido de risa
Italianu
scòppio,
bòtto di risa
Tedescu
vor Lachen platzen.
rupíre , vrb: orrupire Definitzione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada; su intrare e passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, cràchiri, padente cracu); su pesare a pitzu e fàere a pígiu de s'arrescotu in su cadhàrgiu postu in su fogu (vrb. fintzes trns.)
Sinònimos e contràrios
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rúpere*,
scoitai,
tidhire
Frases
sa terra, s'erba est rupinne ◊ cust'abba chi at fatu at rupidu su logu ◊ in sos campos aratos su tricu est rupitu carcu e virde ◊ rupitu bi at su locu in sas alas bostras?
2.
che rupit fintzas in sas chesuras ispinosas ◊ cue no si bi podet rupire de sa malesa ◊ in su fogu fia rupidu pro bènnere a ti abbratzare! ◊ comente ses rupidu chentza àere alas a sa roca manna? ◊ pensamentosu, chirco de rupire in su mistériu
3.
candho su soru comintzat a rupire che cheret bogadu fogu, chi no peset su bullu
4.
apo a rupire trampas e minetas
Tradutziones
Frantzesu
pousser,
pénétrer
Ingresu
to surface,
to burst forth,
to sprout,
to penetrate
Ispagnolu
brotar,
penetrar
Italianu
erómpere,
affiorare,
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedescu
auftauchen,
hervorsprießen,
eindringen.
sédhida, sédhidu , nf, nm: séllida Definitzione
genia de brínchidu, de móvia a cropu / andai a séllidas = a brínchidos, a sedhas, che a su lèpere
Sinònimos e contràrios
bótiu,
brinche,
brínchidu,
brínchili,
brincu,
sàdhidu,
sàltidu,
scàviu,
sedhu 1,
truminada
Frases
apenas su gridadori donat cun su tumborru su signali de iscapai, s'ègua donat una sédhida e nci bessit che unu guetu ◊ su cuadhu at donau una sédhida in ària cun is cuatru peis ◊ sa baca s'est pesada a sédhidus pariat chi portàt dimónius
Tradutziones
Frantzesu
saccade
Ingresu
click,
burst
Ispagnolu
salto,
brinco
Italianu
scatto
Tedescu
Ruck.
tzacarrài , vrb: tzacarrare,
tzacarriai,
tzacurrare,
tzancurrare Definitzione
fàere tzocu, tzàcurru coment'e de cosa àrrida o chídrina segandho, isperrandho, matzigandho (nau fintzes própriu po matzigare, istrecare a dentes cosa tostada)
Sinònimos e contràrios
acorriatare,
isbombiare,
iscochidai,
itzacarrai,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzachedhare,
tzachidai,
tzocai
Maneras de nàrrere
csn:
tz. is dentis = arrodare de dentes; tz. sa nuxedha cun is dentis = traghedhare, segare sa nantzola a mossu; àxina chi tzacarrat = aghedhosa; tz. is manus = tzocare sas manos
Frases
s'intendit sa frúsia de su fogu tzacarrendi ◊ gei at tzacarrau cussu tronu!…◊ mi pongat àxina bella, chi tzacarrit ◊ prima de nci andai at fatu custu tzacarru… ancu dhi tzacarrint is barras! ◊ est tzacurrandhe che procu in àurra! ◊ sas pitzinnas sunt tzacarrandhe chivarzu frissu ◊ femu tzacarrendi cíxiri e nuxedha
2.
tzacarru perda de fogu de cantu seu barra forti ◊ su pani dh'apu tzacarrau in tres mússius
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crépiter,
éclater
Ingresu
to crackle,
to burst,
to roar
Ispagnolu
crepitar,
estallar
Italianu
crepitare,
scoppiettare,
scoppiare,
rombare
Tedescu
bersten,
knistern.
tzacàrridu , nm: tzacarru,
tzàcurru Definitzione
su tzacarrai, sonu o tzàcurru a sa sighia coment'e de cosa àrrida o chídrina segandho, abbruxandho, fintzes traghedhu o tzàcurru de dentes
Sinònimos e contràrios
isbómbiu,
isbomborada,
trachedhu,
trachidada,
tzacariu,
tzacarrada,
tzacarredha 1,
tzancurru
Frases
si pesànt is trumbutus pariant tzacàrridus de linna frisca passionendu po fogu ◊ a candu intendeus custu tzacarru mannu pariat tronu ◊ s'intendit su tzacàrridu de s'erba chi tenit a pampa ◊ a mimmi mi pigat a tzàcurru de barras
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crépitement,
éclatement,
fracas
Ingresu
crackling,
burst,
rumble
Ispagnolu
crepitación,
estallido
Italianu
crepitìo,
scòppio,
fragóre
Tedescu
Geknister,
Bersten,
Knall.
tzocài , vrb: tzocare,
tzoncare Definitzione
fàere tzàcurru, tzocos, cropos a sonu surdu po si fàere intèndhere; nau cun tzacu, crepare
Sinònimos e contràrios
dumbulare,
istochidare,
picare 2,
sacai,
tochedhare,
trochedhare,
tzacarrai,
tzòchere,
tzochire
/
sciopai
Frases
bi at linna chi in su fogu tzocat e che búlliat atesu s'iscata alluta ◊ tzocare sa limba, sas manos, sa zanna ◊ tzocat s'istranzu in domo de s'amigu ◊ Michelledhu e sas duas vachianas ant ghetatu unu brincu tzocanne sos pedes ballanne ◊ su pitzinnu est tzoncandhe sas manos, cuntentu!
2.
mancari ti ufres e ti tzoches, puru: como su chi est fatu est fatu! ◊ pro carchi borta chi mamma benit a domo ti ufras… tzocadu chi ti agatent! ◊ su fogu brusiaiat su tzilibirche, apustis chi lu faghiat unfrare e tzoncare (E.Pes)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire du bruit,
éclater
Ingresu
to make a din,
to burst,
to creak
Ispagnolu
chasquear,
restallar
Italianu
far strèpito,
scoppiare,
schioccare
Tedescu
Lärm machen,
bersten.