abbamàre , vrb Definizione
fàere a bama, a tàgiu, betare totu a unu (nau pruschetotu de bestiàmene)
Sinonimi e contrari
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
aggrustare,
amedhare,
ammeschiare,
atazare,
ingamai
| ctr.
iscrobai,
stallai
Terminologia scientifica
pst
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
réunir,
agréger
Inglese
to aggregate,
to put in a herd
Spagnolo
unir,
juntar
Italiano
aggregare,
formare un branco
Tedesco
angliedern,
eine Herde bilden.
abbandhàre , vrb: abbandhiare Definizione
pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire)
Sinonimi e contrari
apaltare,
assolae,
chirrare
| ctr.
abbamare,
amedhare,
aunire
Frasi
pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mettre de coté,
s'écarter
Inglese
to withdraw to put aside
Spagnolo
apartar,
poner aparte
Italiano
métter da una parte,
appartarsi,
estraniarsi
Tedesco
zur Seite legen,
sich zurückziehen.
achizolàre , vrb Definizione
pònnere in su chizolu, in calecunu cugigone
Sinonimi e contrari
achizonare,
acuzonare,
angronare,
arreconai,
inchizolare,
incozolare
| ctr.
bocare,
essire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rencogner
Inglese
to put in a corner
Spagnolo
arrinconar
Italiano
incantucciare
Tedesco
in Winkeln stöbern,
sich in eine Ecke verkriechen.
achizonàre , vrb Definizione
cuare, pònnere, istare in d-unu cuzone, a una bandha
Sinonimi e contrari
acantonai,
achizolare,
acuzonare,
arreconai,
inchizolare,
incozolare
| ctr.
bocare,
essire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rencogner
Inglese
to put in a corner
Spagnolo
arrinconar
Italiano
rincantucciare
Tedesco
in eine Ecke stellen,
drängen.
acoài, acoàre , vrb Definizione
pònnere, andhare o istare s'unu aifatu de s'àteru, acoa, e fintzes abbandhonare; tirare agoa, tirare a longas, acostire cun sa coa a calecunu tretu comente faet unu carru o un'àteru mezu po carrigare o iscarrigare cosa
Sinonimi e contrari
acodiai
/
aisetare
Frasi
cussas pòberas terra sunt acoatas
2.
sa zente est acoendhe: pro pagare isetat sas úrtimas dies
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre derrière
Inglese
to put in line
Spagnolo
poner en hilera
Italiano
accodare
Tedesco
hintereinanderreihen.
acracaxài , vrb Definizione
cracare, pessighire, cúrrere aifatu de ccn. cun idea mala de dh’iscúdere o fàere male, apretare e immarrire (nau fintzes po trubbare e fàere essire sa fera in cassa)
Sinonimi e contrari
suberiare
Frasi
Iostu, su fillu de Amsícora, candu dh'iant acracaxau is Romanus si nci fiat acorrau a Cornus ◊ no mi acracaxist ca seu totu avolotara, ge ndi dha seu istudendi cussa televisioni!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
stresser
Inglese
to put under stress
Spagnolo
estresar
Italiano
stressare
Tedesco
stressen.
acuguciài , vrb: acugusciari,
acugutzai Definizione
ammontare sa conca cun cugudhu o àteru, carragiare deunudotu, fintzes cuare; rfl. èssere in s’ibertu de calecuna cosa, apitare, acostire in s’idea de dhi giare cosa
Sinonimi e contrari
acapuciai,
acubudhare,
acucullai,
acucutare,
acugudhai,
acurruxonai,
incugudhai
Frasi
est noti de frius, noti de cilixia: trista e sola pipia si acugúciat in foras ◊ si est acuguciau in su letu, no biemu nudha! ◊ si no ti acugúscias ti fait mali, ca est fendi frius ◊ cudh'ómine si est acugutzau in su crucuzone prus cuau e si est ammuntau
2.
no ti acugucis ca tanti no est cosa po tui! ◊ si fiat acugucendi, candu at biu ca dhoi fiat cosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
encapuchonner
Inglese
to put a hood on
Spagnolo
encapuchar
Italiano
incappucciare
Tedesco
mit einer Kapuze,
bedeckt.
acuzonàre , vrb Definizione
cuare, pònnere, istare in d-unu cugigone, a una bandha, in tretu apartau
Sinonimi e contrari
acantonai,
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzare,
afurringonai,
arreconai,
inchizolare,
incozolare,
partare
Frasi
si l'acuzonas, sa cosa, irméntigas ue l'as posta ◊ mi acuzono in sa ziminera ◊ candho proghiat si acuzonabat in d-un'angrone e si aperiat su paracu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rencogner
Inglese
to put in a corner
Spagnolo
arrinconar
Italiano
rincantucciare
Tedesco
in eine Ecke stellen.
afiancài 1 , vrb: afiancare 1 Definizione
pònnere a costau de calecuna cosa, acanta
Sinonimi e contrari
acoltazare
Traduzioni
Francese
flanquer
Inglese
to put beside
Spagnolo
poner al lado
Italiano
affiancare
Tedesco
Seite an Seite stellen.
aggrustàre, aggrustiàre , vrb Definizione
pònnere o fàere a grústiu, fàere unu grústiu, una chedha, nau prus che àteru de pegos
Sinonimi e contrari
abbamare,
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
amedhare,
ingamai
| ctr.
irgrustiare,
istagiai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rassembler,
saisir
Inglese
to put in a herd,
to arrange in groups
Spagnolo
agrupar,
reunir en rebaño
Italiano
aggruppare,
abbrancare
Tedesco
gruppieren,
zur Herde zusamentreiben.
allistài , vrb: allistrai,
allistrare,
listrai Definizione
pònnere in lista, fàere sa lista
Sinonimi e contrari
lezistrare,
malcare
Frasi
usada su sistema de is tachedhas po allistai sa cosa chi bendiat, ca no fiat bellu a iscriri ◊ babbu mi aiat allistradu a iscola
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
porter sur la liste
Inglese
to put in a list
Spagnolo
alistar
Italiano
méttere in lista
Tedesco
in eine Liste eintragen.
ammodhiàe, ammodhiài , vrb: ammodhiari,
ammodhicare,
ammodhigare Definizione
essire o fàere essire modhe una cosa, fàere pèrdere sa duresa, fàere pèrdere fortza, fàere sentire làstima, piedade, amore; betare a mesu de s'abba, pònnere in abba meda, o àteru deasi, isciúndhere meda; suíghere meda sa pasta po essire su pane bene pesau; allentare, lassare andhare una cosa chi si portat tirandho o tirada
Sinonimi e contrari
abblandai,
ammarchidare,
ammasedae,
arremodhai
/
atiernare
/
abbutzare 1,
aciufae,
afoxai,
impigliai,
impogiare,
infoxai
/
apungiai
/
alfusciai,
ammollai,
rèndhere 1
| ctr.
indurae,
intostai,
intostoinare
/
bocare
Modi di dire
csn:
ammodhigàresi de su risu = abbadherigàresi de su ríere a meda, no si rèzere de su risu; ammodhigàresi de su dolore = dimajai; ammodhiai is dentis = acorriare; ammodhiai su coru = tènnere dolu, fàghere proare dolu, impudu e gai; ammodhigare a mata (o fintzas solu "ammodhigare" faedhendhe de su andhare de su corpus) = fàghere su ledàmine modhe, fintzas a iscurrentza
Frasi
su zuncu sicu si ammódhigat in s'abba ◊ cheret chi sas abbas ammódhighent sa terra pro l'arare ◊ su corru s'iscaldit in sa furrera pro l'ammodhigare ◊ cussa cosa de cantu est sica mancu coghindhe bi ammódhigat!
2.
si ammodhicabat ca no resessiat a isòrbere su tropeju ◊ su predicadori a boxi manna su coru ammódhiat de su pecadori (S.A.Spano)◊ seu totu ammodhiau a cambas ca seu timendi ◊ po ti donai vantu, ammodhiadha s'ischina! ◊ trinta meses pretzisos de presone mi l'at fatu su coro ammodhigare!…(B.Falconi)◊ sa timoria de mòrrere no li at ammodhicau sa malesa ◊ sa pruna crua ammódhiat is dentis ◊ cudhe pariat un'amoratu e a issas si lis fit amodhicanne su sentitu ◊ si no mànigo mi ammódhigo dae su fàmine!
3.
che at ammodhigadu s'anca in su ludu ◊ ammodhigachela, sa robba, pro che li andhare sa muga samunendhe!
4.
fiant cun cudha manta a chini tiràt e a chini ammodhiàt, ariseu!
Etimo
ltn.
ad mollicare
Traduzioni
Francese
assouplir,
amollir,
détremper,
submerger
Inglese
to soften,
to put to soak,
to submerge
Spagnolo
ablandar,
enternecer,
remojar
Italiano
ammorbidire,
intenerire,
immèrgere,
sommèrgere
Tedesco
erweichen,
besänftigen,
tauchen,
unter Wasser setzen.
annicàre , vrb Definizione
essire de malumore, tristos, sérios, unu pagu oféndhios
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abbudhai,
aconchedhare,
amprudhiare,
annichidai,
annozare,
atrafudhai,
imbromare,
ingromorare,
pirmare,
pudhare 1
| ctr.
allegrare,
prexai
Frasi
proite no ti annicas e ti alteras candho bestint sa sarda poesia fatendhe a su limbazu violeras? (P.Casu)◊ si est annicadu cun megus ca li apo nadu chi no lu cherzo!
Traduzioni
Francese
bouder,
mettre de mauvaise humeur
Inglese
to put in a bad mood
Spagnolo
amostazar
Italiano
imbronciare,
métter di malumóre
Tedesco
schmollen,
verstimmen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definizione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinonimi e contrari
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frasi
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
mettre de côté,
se réfugier
Inglese
to put aside,
to shelter
Spagnolo
apartar,
refugiarse
Italiano
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedesco
beiseitelegen,
sich flüchten.
arreconài , vrb: arrenconai,
arrinconai Definizione
pònnere a una parte, arrimare in calecunu cugigone, istare apartaos, in aprigu; su si fàere a unu túturu
Sinonimi e contrari
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzonare,
angronare,
arremai 1,
inchizolare,
incozolare
/
atuturighedhare
Frasi
no arrinconis s'àliga: pigandedha! ◊ cussus duus piciochedhus si sunt arrenconaus impari
2.
est arrenconau in d-unu furrungoni
3.
sa folla s'arrenconat in sa braxi fumiendi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rencogner
Inglese
to put in a corner
Spagnolo
arrinconar
Italiano
incantucciare
Tedesco
in eine Ecke stellen.
arribbàre 1 , vrb Definizione
pònnere a parte ccn. cosa po dha lassare a un'àteru tempus, po dha tènnere chistia
Sinonimi e contrari
allogae,
arremai 1,
arremonire,
asserbare,
chistie,
coltoire,
golloire
Frasi
sa mela l'at chérfida arribbare ma si est frazigada ◊ est arribbendhe totu a sa temporada, pro no li mancare sa cosa tandho ◊ arribbadinne a cras de cussa cosa! ◊ su chi aiat téssidu lu teniat arribbadu pro candho si deviat cogiuare
Cognomi e Proverbi
prb:
chie arribbat a cras arribbat a canes
Traduzioni
Francese
garder
Inglese
to put aside
Spagnolo
guardar
Italiano
serbare
Tedesco
aufbewahren.
asubài , vrb Definizione
pònnere asuba, in pitzu, pònnere subràbare, a muntone, arrimare a una parte
Sinonimi e contrari
imbarrigare,
incarrutzai
/
aremai 1
/
ammuntonae
Frasi
si fut postu a fraigai una domu e iat fatu is fundatzionis asubendidhas a sa roca ◊ unus cantu iant betiu is piciochedhus insoru e dh'iant domandau de dhis asubai is manus (Ev)◊ est dormiu cun sa conca asubada a unu cuscinu ◊ su segretàriu at abertu su registru e si dhui est asubau cun is manus
2.
asubau su bestimentu a una parti e pigau unu pannu, si dh'iat trogau a sintzu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
appuyer sur…
Inglese
to put on
Spagnolo
apoyar sobre
Italiano
poggiare sópra
Tedesco
stellen.
caltàre , vrb: caltzai,
caltzare,
cartare,
cartzai,
cartzare,
cratzai 2 Definizione
fàere o pònnere iscarpas, cartu (o ferros a peis a is animales), pònnere is mígias; intrare o pònnere acotzu a calecuna cosa po dh'afortigare mescamente in sa parte bàscia, in su pei
Sinonimi e contrari
imbotai
| ctr.
iscurtzai
Modi di dire
csn:
cartare s'arbada, su picu = annúnghere unu bículu de ferru a sa punta cossumida; cartare unu muru = irboidare a tretu tretu su fundhamentu suta de unu muru fràigu fatu prenendhe su bóidu a muru etotu; cartzai de ogus a unu = abbaidàrelu in frimmu, a fitu a fitu, meda; cartàresi suta a ccn. = istrumpaidhu a terra ponendidhu asuta pro dhu iscúdiri
Frasi
nos cartamus bene, no andhamus iscurtzos, no! ◊ a nois nos cartat su tale mastru ◊ si cratzat e s'iscrutzat ◊ dèu de fillus ndi tèngiu ses e no arrennèsciu mai a dhus cratzai ◊ su frailàgliu devet cartare s'ebba chin ferros novos ◊ custu est su primu cosinzu chi apo cartzau
2.
su fundhamentu de custu muru l'amus totu cartadu a bículu bículu pro crèschere s'istàntzia de artària abbassiendhe su pamentu ◊ atzegadu de su fele, si lu at cartadu suta e li at dadu cosa de irbrenugadas
3.
commo seus sennoricas e nosi depeus abbituare cartzadas
Etimo
ltn.
calceare
Traduzioni
Francese
chausser
Inglese
to put on
Spagnolo
calzar
Italiano
calzare
Tedesco
anziehen.
conchistài, conchistàre , vrb Definizione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinonimi e contrari
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frasi
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Etimo
spn.
conquistar
Traduzioni
Francese
fructifier
Inglese
to put to good use
Spagnolo
prosperar
Italiano
méttere a frutto
Tedesco
nützen.
cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definizione
iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat
Sinonimi e contrari
controbbare,
iscumproare,
proare
Frasi
lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua
Etimo
spn., ctl.
comprobar, comprovar
Traduzioni
Francese
mettre à l'épreuve
Inglese
to put s.o. to the test
Spagnolo
poner a prueba,
demostrar
Italiano
méttere alla pròva,
dimostrare
Tedesco
auf die Probe stellen.