abbamàre , vrb Definitzione
fàere a bama, a tàgiu, betare totu a unu (nau pruschetotu de bestiàmene)
Sinònimos e contràrios
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
aggrustare,
amedhare,
ammeschiare,
atazare,
ingamai
| ctr.
iscrobai,
stallai
Terminologia iscientìfica
pst
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
réunir,
agréger
Ingresu
to aggregate,
to put in a herd
Ispagnolu
unir,
juntar
Italianu
aggregare,
formare un branco
Tedescu
angliedern,
eine Herde bilden.
abbandhàre , vrb: abbandhiare Definitzione
pònnere o lassare abbandha, a una parte (fintzes po chistire)
Sinònimos e contràrios
apaltare,
assolae,
chirrare
| ctr.
abbamare,
amedhare,
aunire
Frases
pro èssere segura cussa cosa cheret abbandhada ◊ daghi sas fozas de su fiore si abbandhant, in tzertas àrbures, abbarrat su frutu ◊ oriolos mannos ant ghiadu sa zente marranera e pro cussu, pesso, sunt tucados abbandhendhe sa preítia chena pore de arguais ◊ abbandhatiche!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
mettre de coté,
s'écarter
Ingresu
to withdraw to put aside
Ispagnolu
apartar,
poner aparte
Italianu
métter da una parte,
appartarsi,
estraniarsi
Tedescu
zur Seite legen,
sich zurückziehen.
achizolàre , vrb Definitzione
pònnere in su chizolu, in calecunu cugigone
Sinònimos e contràrios
achizonare,
acuzonare,
angronare,
arreconai,
inchizolare,
incozolare
| ctr.
bocare,
essire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rencogner
Ingresu
to put in a corner
Ispagnolu
arrinconar
Italianu
incantucciare
Tedescu
in Winkeln stöbern,
sich in eine Ecke verkriechen.
achizonàre , vrb Definitzione
cuare, pònnere, istare in d-unu cuzone, a una bandha
Sinònimos e contràrios
acantonai,
achizolare,
acuzonare,
arreconai,
inchizolare,
incozolare
| ctr.
bocare,
essire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rencogner
Ingresu
to put in a corner
Ispagnolu
arrinconar
Italianu
rincantucciare
Tedescu
in eine Ecke stellen,
drängen.
acoài, acoàre , vrb Definitzione
pònnere, andhare o istare s'unu aifatu de s'àteru, acoa, e fintzes abbandhonare; tirare agoa, tirare a longas, acostire cun sa coa a calecunu tretu comente faet unu carru o un'àteru mezu po carrigare o iscarrigare cosa
Sinònimos e contràrios
acodiai
/
aisetare
Frases
cussas pòberas terra sunt acoatas
2.
sa zente est acoendhe: pro pagare isetat sas úrtimas dies
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
se mettre derrière
Ingresu
to put in line
Ispagnolu
poner en hilera
Italianu
accodare
Tedescu
hintereinanderreihen.
acracaxài , vrb Definitzione
cracare, pessighire, cúrrere aifatu de ccn. cun idea mala de dh’iscúdere o fàere male, apretare e immarrire (nau fintzes po trubbare e fàere essire sa fera in cassa)
Sinònimos e contràrios
suberiare
Frases
Iostu, su fillu de Amsícora, candu dh'iant acracaxau is Romanus si nci fiat acorrau a Cornus ◊ no mi acracaxist ca seu totu avolotara, ge ndi dha seu istudendi cussa televisioni!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
stresser
Ingresu
to put under stress
Ispagnolu
estresar
Italianu
stressare
Tedescu
stressen.
acuguciài , vrb: acugusciari,
acugutzai Definitzione
ammontare sa conca cun cugudhu o àteru, carragiare deunudotu, fintzes cuare; rfl. èssere in s’ibertu de calecuna cosa, apitare, acostire in s’idea de dhi giare cosa
Sinònimos e contràrios
acapuciai,
acubudhare,
acucullai,
acucutare,
acugudhai,
acurruxonai,
incugudhai
Frases
est noti de frius, noti de cilixia: trista e sola pipia si acugúciat in foras ◊ si est acuguciau in su letu, no biemu nudha! ◊ si no ti acugúscias ti fait mali, ca est fendi frius ◊ cudh'ómine si est acugutzau in su crucuzone prus cuau e si est ammuntau
2.
no ti acugucis ca tanti no est cosa po tui! ◊ si fiat acugucendi, candu at biu ca dhoi fiat cosa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
encapuchonner
Ingresu
to put a hood on
Ispagnolu
encapuchar
Italianu
incappucciare
Tedescu
mit einer Kapuze,
bedeckt.
acuzonàre , vrb Definitzione
cuare, pònnere, istare in d-unu cugigone, a una bandha, in tretu apartau
Sinònimos e contràrios
acantonai,
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzare,
afurringonai,
arreconai,
inchizolare,
incozolare,
partare
Frases
si l'acuzonas, sa cosa, irméntigas ue l'as posta ◊ mi acuzono in sa ziminera ◊ candho proghiat si acuzonabat in d-un'angrone e si aperiat su paracu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rencogner
Ingresu
to put in a corner
Ispagnolu
arrinconar
Italianu
rincantucciare
Tedescu
in eine Ecke stellen.
afiancài 1 , vrb: afiancare 1 Definitzione
pònnere a costau de calecuna cosa, acanta
Sinònimos e contràrios
acoltazare
Tradutziones
Frantzesu
flanquer
Ingresu
to put beside
Ispagnolu
poner al lado
Italianu
affiancare
Tedescu
Seite an Seite stellen.
aggrustàre, aggrustiàre , vrb Definitzione
pònnere o fàere a grústiu, fàere unu grústiu, una chedha, nau prus che àteru de pegos
Sinònimos e contràrios
abbamare,
acedhae,
achedhonare,
aggamai,
amedhare,
ingamai
| ctr.
irgrustiare,
istagiai
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rassembler,
saisir
Ingresu
to put in a herd,
to arrange in groups
Ispagnolu
agrupar,
reunir en rebaño
Italianu
aggruppare,
abbrancare
Tedescu
gruppieren,
zur Herde zusamentreiben.
allistài , vrb: allistrai,
allistrare,
listrai Definitzione
pònnere in lista, fàere sa lista
Sinònimos e contràrios
lezistrare,
malcare
Frases
usada su sistema de is tachedhas po allistai sa cosa chi bendiat, ca no fiat bellu a iscriri ◊ babbu mi aiat allistradu a iscola
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
porter sur la liste
Ingresu
to put in a list
Ispagnolu
alistar
Italianu
méttere in lista
Tedescu
in eine Liste eintragen.
ammodhiàe, ammodhiài , vrb: ammodhiari,
ammodhicare,
ammodhigare Definitzione
essire o fàere essire modhe una cosa, fàere pèrdere sa duresa, fàere pèrdere fortza, fàere sentire làstima, piedade, amore; betare a mesu de s'abba, pònnere in abba meda, o àteru deasi, isciúndhere meda; suíghere meda sa pasta po essire su pane bene pesau; allentare, lassare andhare una cosa chi si portat tirandho o tirada
Sinònimos e contràrios
abblandai,
ammarchidare,
ammasedae,
arremodhai
/
atiernare
/
abbutzare 1,
aciufae,
afoxai,
impigliai,
impogiare,
infoxai
/
apungiai
/
alfusciai,
ammollai,
rèndhere 1
| ctr.
indurae,
intostai,
intostoinare
/
bocare
Maneras de nàrrere
csn:
ammodhigàresi de su risu = abbadherigàresi de su ríere a meda, no si rèzere de su risu; ammodhigàresi de su dolore = dimajai; ammodhiai is dentis = acorriare; ammodhiai su coru = tènnere dolu, fàghere proare dolu, impudu e gai; ammodhigare a mata (o fintzas solu "ammodhigare" faedhendhe de su andhare de su corpus) = fàghere su ledàmine modhe, fintzas a iscurrentza
Frases
su zuncu sicu si ammódhigat in s'abba ◊ cheret chi sas abbas ammódhighent sa terra pro l'arare ◊ su corru s'iscaldit in sa furrera pro l'ammodhigare ◊ cussa cosa de cantu est sica mancu coghindhe bi ammódhigat!
2.
si ammodhicabat ca no resessiat a isòrbere su tropeju ◊ su predicadori a boxi manna su coru ammódhiat de su pecadori (S.A.Spano)◊ seu totu ammodhiau a cambas ca seu timendi ◊ po ti donai vantu, ammodhiadha s'ischina! ◊ trinta meses pretzisos de presone mi l'at fatu su coro ammodhigare!…(B.Falconi)◊ sa timoria de mòrrere no li at ammodhicau sa malesa ◊ sa pruna crua ammódhiat is dentis ◊ cudhe pariat un'amoratu e a issas si lis fit amodhicanne su sentitu ◊ si no mànigo mi ammódhigo dae su fàmine!
3.
che at ammodhigadu s'anca in su ludu ◊ ammodhigachela, sa robba, pro che li andhare sa muga samunendhe!
4.
fiant cun cudha manta a chini tiràt e a chini ammodhiàt, ariseu!
Ètimu
ltn.
ad mollicare
Tradutziones
Frantzesu
assouplir,
amollir,
détremper,
submerger
Ingresu
to soften,
to put to soak,
to submerge
Ispagnolu
ablandar,
enternecer,
remojar
Italianu
ammorbidire,
intenerire,
immèrgere,
sommèrgere
Tedescu
erweichen,
besänftigen,
tauchen,
unter Wasser setzen.
annicàre , vrb Definitzione
essire de malumore, tristos, sérios, unu pagu oféndhios
Sinònimos e contràrios
abbrodhiare,
abbudhai,
aconchedhare,
amprudhiare,
annichidai,
annozare,
atrafudhai,
imbromare,
ingromorare,
pirmare,
pudhare 1
| ctr.
allegrare,
prexai
Frases
proite no ti annicas e ti alteras candho bestint sa sarda poesia fatendhe a su limbazu violeras? (P.Casu)◊ si est annicadu cun megus ca li apo nadu chi no lu cherzo!
Tradutziones
Frantzesu
bouder,
mettre de mauvaise humeur
Ingresu
to put in a bad mood
Ispagnolu
amostazar
Italianu
imbronciare,
métter di malumóre
Tedescu
schmollen,
verstimmen.
apaltàre , vrb: apartai,
apartare,
partare Definitzione
pònnere a una parte; su si giare o pònnere a una parte, su si cuare po sa giustítzia o àteru / a. unu pensamentu = bogaresiche un'idea dae conca
Sinònimos e contràrios
abbandhare,
coigiare
/
abbuare,
aclisare,
acuae,
ammagare,
apatai,
frànghere,
impertusare,
intanae,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istugiai
Frases
medas si sunt apartados e ti ant negadu provinas unu lughinzu! ◊ ahi cantu atesu mi seu apartau de bosu, Sennori! ◊ propongu de apartai dónnia perígulu de pecai ◊ no istes annuzada pro mi èssere pagu tempus apartadu ◊ ipèrradi una canna e tzoca, si sos iltrunellos si podent apaltare! ◊ cun signalis de tristesa sa Crésia apartat is fielis de is allirghias de su mundu
2.
si est apartadu ca lu sunt chirchendhe sos carabbineris ◊ s'amante a ue si est apartada?
Ètimu
ctl., spn.
Tradutziones
Frantzesu
mettre de côté,
se réfugier
Ingresu
to put aside,
to shelter
Ispagnolu
apartar,
refugiarse
Italianu
méttere da parte,
accantonare,
rifugiarsi
Tedescu
beiseitelegen,
sich flüchten.
arreconài , vrb: arrenconai,
arrinconai Definitzione
pònnere a una parte, arrimare in calecunu cugigone, istare apartaos, in aprigu; su si fàere a unu túturu
Sinònimos e contràrios
achizolare,
achizonare,
acorrunconare,
acuzonare,
angronare,
arremai 1,
inchizolare,
incozolare
/
atuturighedhare
Frases
no arrinconis s'àliga: pigandedha! ◊ cussus duus piciochedhus si sunt arrenconaus impari
2.
est arrenconau in d-unu furrungoni
3.
sa folla s'arrenconat in sa braxi fumiendi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rencogner
Ingresu
to put in a corner
Ispagnolu
arrinconar
Italianu
incantucciare
Tedescu
in eine Ecke stellen.
arribbàre 1 , vrb Definitzione
pònnere a parte ccn. cosa po dha lassare a un'àteru tempus, po dha tènnere chistia
Sinònimos e contràrios
allogae,
arremai 1,
arremonire,
asserbare,
chistie,
coltoire,
golloire
Frases
sa mela l'at chérfida arribbare ma si est frazigada ◊ est arribbendhe totu a sa temporada, pro no li mancare sa cosa tandho ◊ arribbadinne a cras de cussa cosa! ◊ su chi aiat téssidu lu teniat arribbadu pro candho si deviat cogiuare
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie arribbat a cras arribbat a canes
Tradutziones
Frantzesu
garder
Ingresu
to put aside
Ispagnolu
guardar
Italianu
serbare
Tedescu
aufbewahren.
asubài , vrb Definitzione
pònnere asuba, in pitzu, pònnere subràbare, a muntone, arrimare a una parte
Sinònimos e contràrios
imbarrigare,
incarrutzai
/
aremai 1
/
ammuntonae
Frases
si fut postu a fraigai una domu e iat fatu is fundatzionis asubendidhas a sa roca ◊ unus cantu iant betiu is piciochedhus insoru e dh'iant domandau de dhis asubai is manus (Ev)◊ est dormiu cun sa conca asubada a unu cuscinu ◊ su segretàriu at abertu su registru e si dhui est asubau cun is manus
2.
asubau su bestimentu a una parti e pigau unu pannu, si dh'iat trogau a sintzu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
appuyer sur…
Ingresu
to put on
Ispagnolu
apoyar sobre
Italianu
poggiare sópra
Tedescu
stellen.
caltàre , vrb: caltzai,
caltzare,
cartare,
cartzai,
cartzare,
cratzai 2 Definitzione
fàere o pònnere iscarpas, cartu (o ferros a peis a is animales), pònnere is mígias; intrare o pònnere acotzu a calecuna cosa po dh'afortigare mescamente in sa parte bàscia, in su pei
Sinònimos e contràrios
imbotai
| ctr.
iscurtzai
Maneras de nàrrere
csn:
cartare s'arbada, su picu = annúnghere unu bículu de ferru a sa punta cossumida; cartare unu muru = irboidare a tretu tretu su fundhamentu suta de unu muru fràigu fatu prenendhe su bóidu a muru etotu; cartzai de ogus a unu = abbaidàrelu in frimmu, a fitu a fitu, meda; cartàresi suta a ccn. = istrumpaidhu a terra ponendidhu asuta pro dhu iscúdiri
Frases
nos cartamus bene, no andhamus iscurtzos, no! ◊ a nois nos cartat su tale mastru ◊ si cratzat e s'iscrutzat ◊ dèu de fillus ndi tèngiu ses e no arrennèsciu mai a dhus cratzai ◊ su frailàgliu devet cartare s'ebba chin ferros novos ◊ custu est su primu cosinzu chi apo cartzau
2.
su fundhamentu de custu muru l'amus totu cartadu a bículu bículu pro crèschere s'istàntzia de artària abbassiendhe su pamentu ◊ atzegadu de su fele, si lu at cartadu suta e li at dadu cosa de irbrenugadas
3.
commo seus sennoricas e nosi depeus abbituare cartzadas
Ètimu
ltn.
calceare
Tradutziones
Frantzesu
chausser
Ingresu
to put on
Ispagnolu
calzar
Italianu
calzare
Tedescu
anziehen.
conchistài, conchistàre , vrb Definitzione
impreare sa cosa o su tempus a manera de ndhe bogare unu arresurtau bonu / conchistare su tempus, sa cosa = impreare su tempus, sa cosa, cun cabu, cun lúcuru, chentza ndhe pèrdere in debbadas
Sinònimos e contràrios
acanciare,
lucurare 1
| ctr.
perdimentare,
sperditziai
Frases
est prus su tempus chi perdet in inghírios chi no su chi conchistat triballendhe ◊ a fàghere gai est a la frundhire, sa cosa, no a la conchistare! ◊ bi est chie su tempus lu perdet e chie lu cunchistat: su primu si ndhe agatat male, su de duos bene
Ètimu
spn.
conquistar
Tradutziones
Frantzesu
fructifier
Ingresu
to put to good use
Ispagnolu
prosperar
Italianu
méttere a frutto
Tedescu
nützen.
cumproàre, cumprobài, cumprobàre , vrb: cumprovai Definitzione
iscumbatare, provare a bíere si una cosa est o coment'est, si est abberu, si arresurtat
Sinònimos e contràrios
controbbare,
iscumproare,
proare
Frases
lu cherzo cumproare a bídere si est abberu su chi narat! ◊ a sa banca bi sunt lómpidos sos cummissàrios pro cumproare sos contos ◊ già chi cumproadu ti apo, est finidu s'istimare! (G.L.Salis)◊ Gesugristu torrendi a biu at cumprobau sa Divinidadi sua
Ètimu
spn., ctl.
comprobar, comprovar
Tradutziones
Frantzesu
mettre à l'épreuve
Ingresu
to put s.o. to the test
Ispagnolu
poner a prueba,
demostrar
Italianu
méttere alla pròva,
dimostrare
Tedescu
auf die Probe stellen.