musciuríglia, musciurílla , nf: mussurilla Definizione
una genia de cardu chi faet bàsciu bàsciu; sa cranciofedha chi faet, a paris de terra
Sinonimi e contrari
bardugabidhu,
mixurida,
musciníllia
Frasi
cussus serragus de terra orrúbia mai araus fuant impannaus totu de musciuríglia
Terminologia scientifica
rba, Carlina gummifera
Etimo
ctl.
muxera de guilla
Traduzioni
Francese
chardon à glu
Inglese
stemless atractylis
Spagnolo
cardo de liga,
ajonjera
Italiano
masticógna
Tedesco
eine gummihaltige Eberwurz.
mustiósu , agt: mustosu Definizione
nau de àghina, chi portat o faet mustu meda
Sinonimi e contrari
binosu
Frasi
sa ua mustiosa rendhet meda a binu ◊ sa ua sèbera est bella a manigare, ma pagu mustiosa
Traduzioni
Francese
riche en moût
Inglese
juicy
Spagnolo
rico de mosto
Italiano
mostóso
Tedesco
mostreich.
mutría, mútria , nf Definizione
su istare o su si parare mudos; una de is maneras de istare de ànimu, candho alligros e candho tristos, candho de bona gana e candho de mala gana, candho deosi candho deasi, fintzes una genia de arrennegu
Sinonimi e contrari
mudigore,
mudímine,
mutricore
/
mota,
spétzia
/
afuta,
arrennegu
Modi di dire
csn:
de mútria mala, bona = de ispétzia mala, bona; tèniri o pigai m. = èssiri ammutriau, fai murrus grussus, èssere a murru bocau
Frasi
sa mútria de su Sardu e de Sardigna mai si est fata ne si faghet oro! (P.Giudice Marras)◊ solu s'atítidu de sos rios segat sa mutria de sos montes ◊ dae sas alturas su cucu truncat sa mútria de sas badhes ◊ fint paris murghindhe, ma no faedhaiant: a su mudine de sas arveghes si acumpagnaiat sa mutria de totos duos
2.
a cussizeris e assessores lis falaiat sa mútria: no aggradessiant cussu risu apalas issoro ◊ candho est de mútria mala murrunzat ◊ su binu los at postos de mútria bona ◊ si est rísidu e at postu de mútria bona finas a sos àteros ◊ sa fémina fut a mútria mala po su bisu chi iat fatu
Etimo
itl.
mùtria
Traduzioni
Francese
bouderie
Inglese
sulkiness
Spagnolo
talante,
disposición de ánimo
Italiano
musonerìa
Tedesco
Kopfhängerei.
naríciu, narícre, narícru , nm Definizione
nau prus che àteru pl., càrigas o pinnas de su nasu, is duos istampos cun su modhímene chi dhos format
Sinonimi e contrari
càrica,
nare,
nàstula 1,
nasu
Frasi
at picau sa tutedha bruta e mi l'at irbentulata suta de sas naricres ◊ bi at una naricre destra e una naricre mànchina ◊ s'at postu tebbacu in cada nariga
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
*naric(u)lus
Traduzioni
Francese
naseau
Inglese
nostril (of horse)
Spagnolo
aleta de la nariz
Italiano
frògia
Tedesco
Nasenloch,
Nüster.
nàstula 1, nàstule , nf Definizione
càriga, donniunu de is duos istampos de su nasu cun su modhímene chi dhos format (si narat prus che àteru pl.)
Sinonimi e contrari
acúgia,
cadrata,
càrica,
nare,
naríciu,
pinna 2
Frasi
nísidi su mucu, cantu chi ses faedhendhe a nàstulas tupadas! ◊ nuscos de alchimissa intrendhe in nàstules mi faghiant lagrimare
Terminologia scientifica
crn
Etimo
ltn.
*nasitare
Traduzioni
Francese
naseau
Inglese
nostril (of horse)
Spagnolo
aleta de la nariz
Italiano
frògia
Tedesco
Nüster.
níbbaru , nm: níbberu,
níbburu,
níparu,
níperu Definizione
tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e puntudas: faet unu frutu a birilla, a pículas, chi narant arrulloni, bòdhero
Sinonimi e contrari
chiníberu,
cinnéberu,
gheníperu*,
trubénneru
/
cdh,
níbbanu,
ttrs. níbbaru
Frasi
osselvat su crabitu arrustidu, ruju, in s'ispidu de níbberu
Terminologia scientifica
mtm, Juniperus oxycedrus
Traduzioni
Francese
cade
Inglese
juniper
Spagnolo
enebro de la miera
Italiano
ginépro rósso
Tedesco
Zederwacholder.
niedhigòre, niedhigòri , nm Definizione
negru de fumu, mascara bogada de linna ogiosa abbruxada po usu de imbarchinamentu, po giare o fàere colore niedhu po muros; fintzes marcu druchesau de pistadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
noir de fumée
Inglese
lampblack
Spagnolo
negro de humo
Italiano
nerofumo
Tedesco
Ruß.
noantàmas , cng: nointamas,
nointames,
nointàmene,
nontamus,
notammis Definizione
(cng. cuncessiva) genia de foedhu chi giaet un'idea de cosa contrària: cun totu cussu…, no solu de…, no solu no…; po giare prus fortza a su chi si narat, s'impreat coment'e po repitire unu foedhu / noantamas de... antzis = no de..., no solu… antzis, fintzas
Sinonimi e contrari
tamen*,
mancumale,
prusaprestu
/
cdh. nointamu
Frasi
nointamas sas cosas sunt andhadas a su revessu (G.Ruju)◊ si est cugudhadu in cara che batia frisca, nointamas l'ant connotu ◊ no apo mai crétidu in cussos contos, nointamas in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos
2.
nointamas at faedhadu male de me, ma de tota s'eréntzia ◊ nointames de sere a cadhu a sa nuda, no rezo mancu in sedha! ◊ nointamen de mi frimmare, devia andhare piús lestru ◊ notammis a no torrare a nàrrere nudha, ma fut issu etotu a andhare in agiudu a chie ndhe teniat bisóngiu
3.
no solis ant bidu sa pupa de s'ómine, ma l'ant finas connotu, nointamas!
Traduzioni
Francese
cependant,
malgré,
néanmoins
Inglese
in spite of,
however
Spagnolo
sin embargo,
a pesar de
Italiano
tuttavìa,
nonostante,
nondiméno
Tedesco
auch wenn,
obwohl,
trotzdem.
nuràche, nuràchi, nuràci, nuràcu, nuràghe , nm: nuraghi,
nuragi,
nuragu,
nuraxi,
nuraxu,
runache Definizione
s'òpera prus famada e connota de sa civiltade de is Sardos de s'antigóriu: genia de turre a truncu cónicu a duos e tres pianos, fata cun coròngios mannos in fundhu e pedras prus aderetzadas e piticas a manu a manu chi artzat (is úrtimas fileras fintzes picadas), a base tundha, muros betaos a aintru cantu prus artzant, istàntzia in mesu, arta e a tzimbóriu, iscala aintru de su muru po pesare a pitzu, po su prus a turre sola ma medas bortas a duas, tres e bàtoro impare / a./c.: po no fàere sonu légiu, segundhu comente si agatat (es. apustis de s'art. unu), su foedhu fúrriat a s'imbesse is primas duas cunsonantes, n r > r n: una pinneta unu runaghe nudu unu masone andhendhe (G.Fiori); cussu est unu runaghe cun tres turres a tríbide; s'arraighina de su foedhu, nur-, benit de sa limba sarda antiga – innanti de su domíniu romanu e púnicu – e si agatat in númenes meda de logu e de bidha; min. nuratolu
Sinonimi e contrari
murache
/
cdh. naracu
Frasi
de totu is nuraghes chi inghiriànt a bidha nosta, oe ndhe connoscheus calecunu ◊ a sos fizos de seru su nuraghe mustrat luntanas andheras ◊ dhoi at nuracis, tumbas de gigantis e necrópolis ◊ est mannu e forte cantu su nuraghe ◊ sos nuraches atrogant comente est nàschia s'identidade nostra ◊ nuraxu derrutu, turri millenària, castedhu solitraxu (U.Cara)◊ cussa est cosa de os tempos de os nuragis ◊ de cussu nuraghe ndhe at abbarradu solu unu costazu
Terminologia scientifica
opan
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
nuraghe,
nouraghe
Inglese
nuraghe
Spagnolo
nuraghe,
monumento prehistórico de Cerdeña
Italiano
nuraghe
Tedesco
Nuraghe.
óbiga, óbighe , nf, nm: ópica,
ópiche,
ópicu,
úpigu Definizione
arretza a forma de sacu, acapiada a una pértia, po piscare trota, fata cun pigionatzos de ollastedhu de erriu (ma a logos fintzes gamu, àghimu); in cobertantza, brulla mala, fura / min. obighedhu
Sinonimi e contrari
arraciallu,
arretza,
filau,
ganghiledhu,
trotiadore
/
ghelea,
giogada
Modi di dire
csn:
fàghere s'óbiga = nadu in suspu, fàghere una cosa in debbadas, fàghere una cosa seguramente irballada; tortu che un'óbiga = dortu a unu gantzu (nadu de ccn., chi no arrexonat e no ponet mente)
Frasi
fint in su riu trazendhe s'óbiga prena de trota e ambidha ◊ tiu Gabini abiat pistau àndhalas de piscadore, cun arretzas a codhu, su berticale e s'ópiche
2.
si cumandhas a isse già la faghes s'óbiga: mancu t'iscurtat! ◊ si ti pones a isse a sótziu già la faghes s'óbiga!…◊ bi est istada sa ruina de s'annada mala e de sas óbigas
Terminologia scientifica
ans
Traduzioni
Francese
filet de pêche en forme de sac
Inglese
sack net
Spagnolo
red en forma de saco
Italiano
réte a sacco
Tedesco
sackförmiges Netz.
odhiólu , nm Definizione
sa trota candho est de naschidórgiu, ancora pitica
Sinonimi e contrari
groli,
seju 1,
sodhiscu,
trotischedha,
tzurrita
Terminologia scientifica
psc
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
alevin de la truite
Inglese
fry trout
Spagnolo
alevín de la trucha
Italiano
avannòtto della tròta
Tedesco
junge Forelle.
ogiuermànu , nm: olliarmanu,
olliremanu,
olluermanu,
oziamanu,
ozualmanu,
ozuemmanu,
ozuermanu Definizione
s'ógiu de s'olia
Sinonimi e contrari
cdh. ociulmanu
Frasi
s'ozuermanu est su menzus de sos ozos ◊ po fàere su chibudhau dhue cheret oziamanu
2.
sa divisione no est andhada límpia chei s'ozuemmanu e sunt a briga
Terminologia scientifica
mng
Traduzioni
Francese
huile d'olive
Inglese
olive oil
Spagnolo
aceite de oliva
Italiano
òlio di oliva
Tedesco
Olivenöl.
oguleàu, oguliàu , nm, agt Definizione
genia de fortza, de capacidade chi nanca unu tenet de fàere male ('pitzigare') a s'àteru solu po dh'abbaidare (e fintzes chentza dhu bòllere o chentza ndhe ischire nudha); male chi benit a chie dh'ant pitzigau de ogu; chi dh'ant pitzigau de o fertu a ogu, o postu ogru
Sinonimi e contrari
ispinzadura,
ispinzamentu,
ogumalu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mauvais œil
Inglese
evil eye
Spagnolo
mal de ojo
Italiano
malòcchio
Tedesco
böser Blick.
olàdighe , nm Definizione
linnu malu o murta làvrina (in calecuna bidha fintzes murichessa), genia de linna tostada meda chi faet a mata in logu de monte unu pagu artu
Sinonimi e contrari
àera,
costi,
cóstiche
Terminologia scientifica
mtm, Acer monspessulanum
Etimo
ltn.
volaticus
Traduzioni
Francese
érable
Inglese
maple
Spagnolo
arce de Montpellier
Italiano
àcero
Tedesco
Ahorn.
ólchidu , nm, nf: órchida,
órchidu,
órghidu,
óschidu,
úlchida Definizione
prus che àteru, boghe, grida po dolore forte o dannu mannu
Sinonimi e contrari
addólimu,
bérchida,
írchidu,
tzérriu
Frasi
fuindhe, a donzi passu una ruta e donzi ruta un'órchidu ◊ leados a istocadas, ant betadu un'óschidu e sunt mortos ◊ a s'acumpagnamentu de su mortu una giòvana fit pianghendhe a óschidos ◊ s'órchida sua tremiat sa domo, pariat chi bi aiat faladu unu lampu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
cri de douleur
Inglese
howl of pain
Spagnolo
grito de dolor,
alarido
Italiano
urlo di dolóre
Tedesco
Schmerzenschrei.
ollerícinu, ollerícitu , nm: olleurrícinu,
ozuarritzi,
ozuerici,
ozuerízine,
ozuorrízinu,
ozurítziu,
ozuritzu Definizione
s'ógiu chi si faet de sa cagamèngia, ma fintzes sa linna etotu
Sinonimi e contrari
cagamèngia,
ollarrégiu
Frasi
po ti prugai comporadí s'olleurrícinu ◊ bufa ca ti faet bene, ca no est mancu ozuorrízinu, no!
Traduzioni
Francese
huile de ricin
Inglese
castor-oil
Spagnolo
aceite de ricino,
carapato
Italiano
òlio di rícino
Tedesco
Rizinusöl.
orgumédhu , nm Definizione
su nodu de s'ogroena o annou de su gúturu comente si biet a fora
Sinonimi e contrari
grogòcia
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
pomme d'Adam
Inglese
adam's apple
Spagnolo
bocado de Adán,
manzana,
nuez de Adán
Italiano
pómo d'Adamo
Tedesco
Adamsapfel.
oridúra , nf Definizione
su orire, su segare sa pasta de su cumossu faendho su pane, cumenciare su pane
Sinonimi e contrari
abbessiada
| ctr.
finidura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébauchage,
ébauche
Inglese
sketch
Spagnolo
el cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzatura,
abbòzzo
Tedesco
Entwurf.
orijibesànte , agt Definizione
chi pecat a origas, chi intendhet pagu
Sinonimi e contrari
surdànciu,
surdatzu,
surdíghinu
| ctr.
orijilébiu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
un peu dur d'oreille
Inglese
hard of hearing
Spagnolo
duro de oído
Italiano
sordastro
Tedesco
schwerhörig.
oríre , vrb Definizione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinonimi e contrari
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébaucher du pain
Inglese
to sketch the bread
Spagnolo
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzare il pane
Tedesco
mit der Brotvorbereitung beginnen.