Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

musciuríglia, musciurílla , nf: mussurilla Definitzione una genia de cardu chi faet bàsciu bàsciu; sa cranciofedha chi faet, a paris de terra Sinònimos e contràrios bardugabidhu, mixurida, musciníllia Frases cussus serragus de terra orrúbia mai araus fuant impannaus totu de musciuríglia Terminologia iscientìfica rba, Carlina gummifera Ètimu ctl. muxera de guilla Tradutziones Frantzesu chardon à glu Ingresu stemless atractylis Ispagnolu cardo de liga, ajonjera Italianu masticógna Tedescu eine gummihaltige Eberwurz.

mustiósu , agt: mustosu Definitzione nau de àghina, chi portat o faet mustu meda Sinònimos e contràrios binosu Frases sa ua mustiosa rendhet meda a binu ◊ sa ua sèbera est bella a manigare, ma pagu mustiosa Tradutziones Frantzesu riche en moût Ingresu juicy Ispagnolu rico de mosto Italianu mostóso Tedescu mostreich.

mutría, mútria , nf Definitzione su istare o su si parare mudos; una de is maneras de istare de ànimu, candho alligros e candho tristos, candho de bona gana e candho de mala gana, candho deosi candho deasi, fintzes una genia de arrennegu Sinònimos e contràrios mudigore, mudímine, mutricore / mota, spétzia / afuta, arrennegu Maneras de nàrrere csn: de mútria mala, bona = de ispétzia mala, bona; tèniri o pigai m. = èssiri ammutriau, fai murrus grussus, èssere a murru bocau Frases sa mútria de su Sardu e de Sardigna mai si est fata ne si faghet oro! (P.Giudice Marras)◊ solu s'atítidu de sos rios segat sa mutria de sos montes ◊ dae sas alturas su cucu truncat sa mútria de sas badhes ◊ fint paris murghindhe, ma no faedhaiant: a su mudine de sas arveghes si acumpagnaiat sa mutria de totos duos 2. a cussizeris e assessores lis falaiat sa mútria: no aggradessiant cussu risu apalas issoro ◊ candho est de mútria mala murrunzat ◊ su binu los at postos de mútria bona ◊ si est rísidu e at postu de mútria bona finas a sos àteros ◊ sa fémina fut a mútria mala po su bisu chi iat fatu Ètimu itl. mùtria Tradutziones Frantzesu bouderie Ingresu sulkiness Ispagnolu talante, disposición de ánimo Italianu musonerìa Tedescu Kopfhängerei.

naríciu, narícre, narícru , nm Definitzione nau prus che àteru pl., càrigas o pinnas de su nasu, is duos istampos cun su modhímene chi dhos format Sinònimos e contràrios càrica, nare, nàstula 1, nasu Frases at picau sa tutedha bruta e mi l'at irbentulata suta de sas naricres ◊ bi at una naricre destra e una naricre mànchina ◊ s'at postu tebbacu in cada nariga Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. *naric(u)lus Tradutziones Frantzesu naseau Ingresu nostril (of horse) Ispagnolu aleta de la nariz Italianu frògia Tedescu Nasenloch, Nüster.

nàstula 1, nàstule , nf Definitzione càriga, donniunu de is duos istampos de su nasu cun su modhímene chi dhos format (si narat prus che àteru pl.) Sinònimos e contràrios acúgia, cadrata, càrica, nare, naríciu, pinna 2 Frases nísidi su mucu, cantu chi ses faedhendhe a nàstulas tupadas! ◊ nuscos de alchimissa intrendhe in nàstules mi faghiant lagrimare Terminologia iscientìfica crn Ètimu ltn. *nasitare Tradutziones Frantzesu naseau Ingresu nostril (of horse) Ispagnolu aleta de la nariz Italianu frògia Tedescu Nüster.

níbbaru , nm: níbberu, níbburu, níparu, níperu Definitzione tzinníbiri veru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e puntudas: faet unu frutu a birilla, a pículas, chi narant arrulloni, bòdhero Sinònimos e contràrios chiníberu, cinnéberu, gheníperu*, trubénneru / cdh, níbbanu, ttrs. níbbaru Frases osselvat su crabitu arrustidu, ruju, in s'ispidu de níbberu Terminologia iscientìfica mtm, Juniperus oxycedrus Tradutziones Frantzesu cade Ingresu juniper Ispagnolu enebro de la miera Italianu ginépro rósso Tedescu Zederwacholder.

niedhigòre, niedhigòri , nm Definitzione negru de fumu, mascara bogada de linna ogiosa abbruxada po usu de imbarchinamentu, po giare o fàere colore niedhu po muros; fintzes marcu druchesau de pistadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noir de fumée Ingresu lampblack Ispagnolu negro de humo Italianu nerofumo Tedescu Ruß.

noantàmas , cng: nointamas, nointames, nointàmene, nontamus, notammis Definitzione (cng. cuncessiva) genia de foedhu chi giaet un'idea de cosa contrària: cun totu cussu…, no solu de…, no solu no…; po giare prus fortza a su chi si narat, s'impreat coment'e po repitire unu foedhu / noantamas de... antzis = no de..., no solu… antzis, fintzas Sinònimos e contràrios tamen*, mancumale, prusaprestu / cdh. nointamu Frases nointamas sas cosas sunt andhadas a su revessu (G.Ruju)◊ si est cugudhadu in cara che batia frisca, nointamas l'ant connotu ◊ no apo mai crétidu in cussos contos, nointamas in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos 2. nointamas at faedhadu male de me, ma de tota s'eréntzia ◊ nointames de sere a cadhu a sa nuda, no rezo mancu in sedha! ◊ nointamen de mi frimmare, devia andhare piús lestru ◊ notammis a no torrare a nàrrere nudha, ma fut issu etotu a andhare in agiudu a chie ndhe teniat bisóngiu 3. no solis ant bidu sa pupa de s'ómine, ma l'ant finas connotu, nointamas! Tradutziones Frantzesu cependant, malgré, néanmoins Ingresu in spite of, however Ispagnolu sin embargo, a pesar de Italianu tuttavìa, nonostante, nondiméno Tedescu auch wenn, obwohl, trotzdem.

nuràche, nuràchi, nuràci, nuràcu, nuràghe , nm: nuraghi, nuragi, nuragu, nuraxi, nuraxu, runache Definitzione s'òpera prus famada e connota de sa civiltade de is Sardos de s'antigóriu: genia de turre a truncu cónicu a duos e tres pianos, fata cun coròngios mannos in fundhu e pedras prus aderetzadas e piticas a manu a manu chi artzat (is úrtimas fileras fintzes picadas), a base tundha, muros betaos a aintru cantu prus artzant, istàntzia in mesu, arta e a tzimbóriu, iscala aintru de su muru po pesare a pitzu, po su prus a turre sola ma medas bortas a duas, tres e bàtoro impare / a./c.: po no fàere sonu légiu, segundhu comente si agatat (es. apustis de s'art. unu), su foedhu fúrriat a s'imbesse is primas duas cunsonantes, n r > r n: una pinneta unu runaghe nudu unu masone andhendhe (G.Fiori); cussu est unu runaghe cun tres turres a tríbide; s'arraighina de su foedhu, nur-, benit de sa limba sarda antiga – innanti de su domíniu romanu e púnicu – e si agatat in númenes meda de logu e de bidha; min. nuratolu Sinònimos e contràrios murache / cdh. naracu Frases de totu is nuraghes chi inghiriànt a bidha nosta, oe ndhe connoscheus calecunu ◊ a sos fizos de seru su nuraghe mustrat luntanas andheras ◊ dhoi at nuracis, tumbas de gigantis e necrópolis ◊ est mannu e forte cantu su nuraghe ◊ sos nuraches atrogant comente est nàschia s'identidade nostra ◊ nuraxu derrutu, turri millenària, castedhu solitraxu (U.Cara)◊ cussa est cosa de os tempos de os nuragis ◊ de cussu nuraghe ndhe at abbarradu solu unu costazu Terminologia iscientìfica opan Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu nuraghe, nouraghe Ingresu nuraghe Ispagnolu nuraghe, monumento prehistórico de Cerdeña Italianu nuraghe Tedescu Nuraghe.

óbiga, óbighe , nf, nm: ópica, ópiche, ópicu, úpigu Definitzione arretza a forma de sacu, acapiada a una pértia, po piscare trota, fata cun pigionatzos de ollastedhu de erriu (ma a logos fintzes gamu, àghimu); in cobertantza, brulla mala, fura / min. obighedhu Sinònimos e contràrios arraciallu, arretza, filau, ganghiledhu, trotiadore / ghelea, giogada Maneras de nàrrere csn: fàghere s'óbiga = nadu in suspu, fàghere una cosa in debbadas, fàghere una cosa seguramente irballada; tortu che un'óbiga = dortu a unu gantzu (nadu de ccn., chi no arrexonat e no ponet mente) Frases fint in su riu trazendhe s'óbiga prena de trota e ambidha ◊ tiu Gabini abiat pistau àndhalas de piscadore, cun arretzas a codhu, su berticale e s'ópiche 2. si cumandhas a isse già la faghes s'óbiga: mancu t'iscurtat! ◊ si ti pones a isse a sótziu già la faghes s'óbiga!…◊ bi est istada sa ruina de s'annada mala e de sas óbigas Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu filet de pêche en forme de sac Ingresu sack net Ispagnolu red en forma de saco Italianu réte a sacco Tedescu sackförmiges Netz.

odhiólu , nm Definitzione sa trota candho est de naschidórgiu, ancora pitica Sinònimos e contràrios groli, seju 1, sodhiscu, trotischedha, tzurrita Terminologia iscientìfica psc Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu alevin de la truite Ingresu fry trout Ispagnolu alevín de la trucha Italianu avannòtto della tròta Tedescu junge Forelle.

ogiuermànu , nm: olliarmanu, olliremanu, olluermanu, oziamanu, ozualmanu, ozuemmanu, ozuermanu Definitzione s'ógiu de s'olia Sinònimos e contràrios cdh. ociulmanu Frases s'ozuermanu est su menzus de sos ozos ◊ po fàere su chibudhau dhue cheret oziamanu 2. sa divisione no est andhada límpia chei s'ozuemmanu e sunt a briga Terminologia iscientìfica mng Tradutziones Frantzesu huile d'olive Ingresu olive oil Ispagnolu aceite de oliva Italianu òlio di oliva Tedescu Olivenöl.

oguleàu, oguliàu , nm, agt Definitzione genia de fortza, de capacidade chi nanca unu tenet de fàere male ('pitzigare') a s'àteru solu po dh'abbaidare (e fintzes chentza dhu bòllere o chentza ndhe ischire nudha); male chi benit a chie dh'ant pitzigau de ogu; chi dh'ant pitzigau de o fertu a ogu, o postu ogru Sinònimos e contràrios ispinzadura, ispinzamentu, ogumalu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mauvais œil Ingresu evil eye Ispagnolu mal de ojo Italianu malòcchio Tedescu böser Blick.

olàdighe , nm Definitzione linnu malu o murta làvrina (in calecuna bidha fintzes murichessa), genia de linna tostada meda chi faet a mata in logu de monte unu pagu artu Sinònimos e contràrios àera, costi, cóstiche Terminologia iscientìfica mtm, Acer monspessulanum Ètimu ltn. volaticus Tradutziones Frantzesu érable Ingresu maple Ispagnolu arce de Montpellier Italianu àcero Tedescu Ahorn.

ólchidu , nm, nf: órchida, órchidu, órghidu, óschidu, úlchida Definitzione prus che àteru, boghe, grida po dolore forte o dannu mannu Sinònimos e contràrios addólimu, bérchida, írchidu, tzérriu Frases fuindhe, a donzi passu una ruta e donzi ruta un'órchidu ◊ leados a istocadas, ant betadu un'óschidu e sunt mortos ◊ a s'acumpagnamentu de su mortu una giòvana fit pianghendhe a óschidos ◊ s'órchida sua tremiat sa domo, pariat chi bi aiat faladu unu lampu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cri de douleur Ingresu howl of pain Ispagnolu grito de dolor, alarido Italianu urlo di dolóre Tedescu Schmerzenschrei.

ollerícinu, ollerícitu , nm: olleurrícinu, ozuarritzi, ozuerici, ozuerízine, ozuorrízinu, ozurítziu, ozuritzu Definitzione s'ógiu chi si faet de sa cagamèngia, ma fintzes sa linna etotu Sinònimos e contràrios cagamèngia, ollarrégiu Frases po ti prugai comporadí s'olleurrícinu ◊ bufa ca ti faet bene, ca no est mancu ozuorrízinu, no! Tradutziones Frantzesu huile de ricin Ingresu castor-oil Ispagnolu aceite de ricino, carapato Italianu òlio di rícino Tedescu Rizinusöl.

orgumédhu , nm Definitzione su nodu de s'ogroena o annou de su gúturu comente si biet a fora Sinònimos e contràrios grogòcia Terminologia iscientìfica crn Tradutziones Frantzesu pomme d'Adam Ingresu adam's apple Ispagnolu bocado de Adán, manzana, nuez de Adán Italianu pómo d'Adamo Tedescu Adamsapfel.

oridúra , nf Definitzione su orire, su segare sa pasta de su cumossu faendho su pane, cumenciare su pane Sinònimos e contràrios abbessiada | ctr. finidura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ébauchage, ébauche Ingresu sketch Ispagnolu el cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan Italianu abbozzatura, abbòzzo Tedescu Entwurf.

orijibesànte , agt Definitzione chi pecat a origas, chi intendhet pagu Sinònimos e contràrios surdànciu, surdatzu, surdíghinu | ctr. orijilébiu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu un peu dur d'oreille Ingresu hard of hearing Ispagnolu duro de oído Italianu sordastro Tedescu schwerhörig.

oríre , vrb Definitzione fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere Sinònimos e contràrios orivetai, orizare, orulare 1 / abbessiare | ctr. isorulare 3. sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ébaucher du pain Ingresu to sketch the bread Ispagnolu orillar, cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan Italianu abbozzare il pane Tedescu mit der Brotvorbereitung beginnen.