Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbagadiàre , vrb: bagadiare Definitzione fàere bagadiu, fàere festa, no andhare a trebballare Sinònimos e contràrios afestai Frases su lunis m'abbagadio ca est printzípiu de chita, su martis so cossumita: no beto bucone a buca Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre congé Ingresu to take a day off Ispagnolu estar de vacaciones Italianu celebrare il giórno festivo, far vacanza Tedescu feiern.

abbasantèra, abbasantéri , nf, nm: acuasantera Definitzione lacu inue ponent s'abbasanta in is crésias / buca de a. = bucàcia Frases in chida santa sas abbasanteras sunt líchidas ◊ de custa roca ant fatu abbasanteras ◊ po s'incrésiu mi seo imbenugada in s'abbasanteri ◊ si acóstiat a s'acuasantera, s'infundit sa punta de is didus e si fait sa gruxi ◊ canno intrat a créjia s’ifunnet sa manu in s’abbasanteri 2. muda tue, buca de abbasantera: ti cheria a muzere e no mi as chélfidu! Terminologia iscientìfica pdrc Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bénitier Ingresu stoup (holy water) Ispagnolu pila de agua bendita Italianu acquasantièra Tedescu Weihwasserbecken.

abbéru , avb: averu Definitzione chi torrat bene cun sa beridade, chi no est a fàula Sinònimos e contràrios afide, devera | ctr. faba 1 Maneras de nàrrere csn: abberu mia! = devide!; bellu, mannu, bonu abberu! = própiu bellu, mannu, bonu meda; èssere a. (nadu de unu faedhendhe, faghindhe e gai) = chi no est brullendhe, chi no est a finta, chi no est tantu pro nàrrere o pro fàghere ma própiu ca cheret cussu chi narat o chi faghet; ih, odheu, si fit abberu!…= abberu ses/sezis nendhe?! Frases abberu mia fit bonu! ◊ ih, gi at a èssi?!… abberu seis narendi? 2. sunt abberu o mi cherent ciasconare? (P.Casu)◊ nara sa veridade: abberu ses, chi ses chirchendhe fémina?◊ – S'amigu tou ch'est essidu fora de istrada cun sa màchina! – Ih, odheu, si fit abberu?!… – Abberu est, ma isse za no s'at fatu nudha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vraiment Ingresu really Ispagnolu de verdad, de veras Italianu veraménte, davvéro Tedescu wirklich.

abbidamènte , avb: abbididamente, abbididarmente Definitzione coment’e biendho (craru) su chi s'est faendho o chi si bolet fàere, apostadamente, ischindho e bolendho su chi si faet (ctr. de malascigura) Sinònimos e contràrios abbidentemente, abbiduduidu, apostadamente Frases cussa fit mancàntzia fata abbididamente e la depiat pagare ◊ chi si fetat male in fadhina, pro no ischire, si podet cumprèndhere, ma abbididarmente nono! ◊ cussu est dannu fatu abbididarmente, no est irmarru! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en connaissance de cause Ingresu after due consideration, deliberately Ispagnolu con conocimiento de causa Italianu a ragion veduta, deliberataménte Tedescu nach reiflicher Überlegung.

abboniàre , vrb Definitzione essire bonu, erricu, istare méngius de salude e de prupas; a logos, rfl. passare s'arrennegu, sa fúria / a. a ccn. = chircare de l'iscusare, de lu difèndhere Sinònimos e contràrios agiuventare, assusai, imbonire, impannitzirisí | ctr. allassorie, indisichire Frases sa pira como est abboniendhe 2. za si sunt abboniados, cun totu cussu interessu chi lis ant lassadu! 3. unu tempus fit a malu tretu, ma dae candho est sanadu si est fintzas abboniadu 4. sa nonna si fit arrennegada meda ma daghi si est abboniada at torradu a dimandhare sa neta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prospérer Ingresu to flourish Ispagnolu prosperar, gozar de buena salud Italianu prosperare Tedescu sich bessern, gedeihen.

abbratzèta , avb: abbratzete, brasseto Definitzione manera de si pigare intrandho apare donniunu su bratzu suo in su cuidu cun su bratzu de sa persona a costau, camminandho Frases leat sas féminas a s’abbratzeta e las mintet a buteghinu ◊ Zubanne e Pepina sunt tucaos a s'abbratzete ◊ sas copiedhas sunt totu passizandhe a s'abbratzeta Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bras dessus, bras dessous Ingresu arm in arm Ispagnolu del brazo, de bracete Italianu sottobràccio Tedescu Arm in Arm.

abbucài , vrb: abbucare, abbuchiare 1 Definitzione pònnere istrègios cun sa buca a cara a fundhu, conca a bàsciu, afacaos, o a buca apare (ma fintzes betare cosa a covecadura a un'istrégiu); serrare calecuna cosa, mancari no deunudotu; nàrrere cosa a unu coment’e po dhi tupare sa buca, in su sensu de dhu currègere, de dhi foedhare male, de dhu fàere citire Sinònimos e contràrios abbucaciai, abbufiare, currèzere, irmurrare, iscontroriare / serrai / covecare, inconchinare, rebbucai Maneras de nàrrere csn: abbucai sa porta = tambàrela unu pagu; abbucare un'àidu, un'abbertura = tupai, serraidhus; abbucai su lentzoru = furriàrendhe unu pagu a subra de s'àtera cuguzura, in conca de letu; abbucaisí = rúere a buca a terra, nadu prus che àteru de isterzu; abbucai su sèmini = carrarzare su sèmene betadu in sa terra arada Frases nau ca mi nci abbucu a mari chi m'intendu nai "presoni"! ◊ prima ndi est ampuau e apustis si nci est abbucau a iscabiossu ◊ abbuca totu a su cadhaxu! ◊ dèu dep'iap'ai tocau calancunu mucioni e sa pingiada de su trébini si ndi fut abbucada a terra 2. in su cunzadu bi at àidos de abbucare, no b'intret bestiàmine ◊ abbuchedhu bene cuss'àidu, ca sas albeghes podent repítere! 3. su babbu fiat murrungendi e abbuchendi su fillu ◊ su coronellu si ndh'est fichidu e cun boghe alterada l'at abbucadu ◊ dego no ndhe aio cosas de mi nàrrere tue, e mancu commo as de mi abbucare! ◊ si istat bona dh'aiat abbucada canno dh'at intesa faedhanne male! ◊ sa sorre si est posta a fàere sa maca e su frade dh’at abbuchiada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tancer, rabrouer Ingresu to reproach Ispagnolu colmar, caerse de cabeza, reprochar Italianu abboccare, cadére a tèsta in giù, rimbrottare Tedescu umkippen, mit dem Munde fassen, anlehnen, ausschimpfen.

abbultzonàdu , pps, agt Definitzione de abbultzonare; chi est totu abbugnau Sinònimos e contràrios acrocongiolau, becosu, bumburonau Tradutziones Frantzesu plein de bosses Ingresu bumpy Ispagnolu lleno de chichones Italianu bernoccoluto Tedescu voller Beulen.

aberènza , nf Definitzione genia de erruca (e calagasu) chi si papat sa chera de s'abe in is casidhos Sinònimos e contràrios arrenze, ramedha, tanzolu Terminologia iscientìfica crp, galleria mellonella Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fausse teigne de la cire Ingresu greater wax moth Ispagnolu tiña, polilla de la cera Italianu tignòla dell'àrnia, càmola del miele Tedescu große Wachsmotte

abíu , nm: aviu Definitzione is pigiones papadores de petza Sinònimos e contràrios abuzu, achiladori, avuziu Frases in cussos locos, si morjo, petzi mi acatant sos abios ◊ a isse no l'at croau corvu ne aviu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rapace Ingresu predator Ispagnolu de presa, de rapiña Italianu rapace Tedescu Raubvogel.

abrióu , nm Definitzione arbu de ou Sinònimos e contràrios allúmene Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu albumen Ingresu albumen Ispagnolu clara de huevo Italianu albume Tedescu Eiweiß.

abrúdhu , nm: abudhu, budhu 1 Definitzione su pudhu o cria de s'abe Sinònimos e contràrios abutu Terminologia iscientìfica crp, sbs Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu couvain, œufs d'abeilles Ingresu bee grub Ispagnolu larva de las abejas Italianu cacchióne, larva delle api Tedescu Bienenei.

abúzu , nm: avutzu, avuzu, autzu Definitzione ae petarza, calesiògiat pigione chi papat petza Sinònimos e contràrios abiu, achiladori, avuziu Frases s'avutzu niedhu chi si los intatzet! (G.Albergoni)◊ iscuru a chie si alliat s'avuzu: como no drommis prus discuidadu, za ti l'at postu bonu su siguzu daghi oto pudhas ti at isconcadu! Sambenados e Provèrbios smb: Abutzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rapace Ingresu predator Ispagnolu de presa, de rapiña Italianu rapace Tedescu Raubvogel.

àca , nf Definitzione ebba de portante, ammaistada a camminare movendho impare ambaduos peis de una parte, a borta a borta Sinònimos e contràrios acheta, ebba, vacheta Sambenados e Provèrbios smb: Acca Terminologia iscientìfica anall Ètimu spn. haca Tradutziones Frantzesu jument qui va l’amble Ingresu pretty mare Ispagnolu yegua amaestrada para mover los pies de un lado juntos Italianu cavallùccia Tedescu kleine Stute.

achiladòri , nm, agt Sinònimos e contràrios abiu, abuzu, alabri, runchinadore Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rapace Ingresu predatory Ispagnolu de presa, de rapiña Italianu rapace Tedescu Raubvogel, räuberisch.

acubàre , vrb Definitzione fàere che cuba, ufrau de s'arrennegu, de su tzacu Sinònimos e contràrios abbrodhiare, abbrufulai, abbuscinare, acasidhare, ammussolai, amprudhiare, annicare, annozare, atrafudhai, pirmare, strugnai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se gonfler de colère Ingresu to swell-with-rage Ispagnolu hervir de ira Italianu gonfiarsi di ràbbia Tedescu böse werden.

addascàre , vrb: addescare Definitzione giare a papare ponendho in buca sa cosa a unu pipiu, a unu chi no podet papare a solu (ma si narat fintzes de chie papat cun dificurtade manna, apenas arrennescet o no arrennescet a papare a solu); pònnere o betare s'addescu, sa brovenda a is animales Sinònimos e contràrios aescai, abbrovendhae, imbuconai Frases atzegadu, si de tzibbu un'aizu che ingullias fit de àteras manos addescadu ◊ a chie los addescat, lendhe s'addescu aggantzant a sa manu ◊ sa mama addescat sos puzonedhos minudos in su nidu ◊ su maritu addescaiat sos minores ◊ unu malàidu grave mancu a si addescare si abbalet ◊ Nennedha est addascandhe su late a su piticu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nourrir à la petite cuillère Ingresu to feed Ispagnolu dar de comer Italianu imboccare, nutrire Tedescu in den Mund stecken, füttern.

addedíe , avb: addeie Definitzione a lughe de die, totu is oras de candho faet die a candho iscurigat Sinònimos e contràrios | ctr. addenote Frases addenote e addedie che ómine dogau isto pessandhe ◊ si ammentabat totu su chi li fit capitau addedie ◊ su bandhuleri drommit addeie e zirat addenote Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de jour Ingresu by day Ispagnolu de día Italianu di giórno Tedescu tagsüber.

addemàre , vrb: demare Sinònimos e contràrios assubentai / ilmaladiare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu devenir poussif Ingresu to become broken winded Ispagnolu enfermar de huélfago Italianu imbolsire Tedescu dämpfig werden.

addenòte , avb Definitzione a de note: candho est note, a oras de iscuru Sinònimos e contràrios | ctr. addedie Frases s'ispàssiu prus mannu fit addenote: sos erederis contabant istórias, bibiant e fachiant tenores ◊ in iverru addenote ghetat àstragu, in notes ciaras Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nuitamment Ingresu at night Ispagnolu de noche Italianu nottetèmpo Tedescu nachts.