Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

tiravúmmu , nm Definitzione genia de tubbu o canna larga meda (cannone) po ch'essire o bogare su fumu de ue si faet su fogu Sinònimos e contràrios fumajolu Frases is zumineras de is domus portant su tiravummu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu conduit de fumée Ingresu flue Ispagnolu cañón de chimenea Italianu canna fumària Tedescu Rauchfang.

tòa 1, tòba , nf Definitzione una genia de codrolinu, sa túvara de arena, tuveredha o cardulinu de bulletu Sinònimos e contràrios cucumedhu, tuvaredha Terminologia iscientìfica atn, Agaricus campestris Tradutziones Frantzesu psalliote champêtre Ingresu field mushroom Ispagnolu champiñón, hongo de cepa Italianu fungo prataiòlo Tedescu Wiesenchampignon.

tòrra , avb Definitzione un'àtera borta, àteras bortas Frases beni torra in bratzos mios! ◊ Gesús si arritirat torra a pregai ◊ torra pianghendhe ses?! ◊ bae a bídere, torra, si est bénnidu babbu! ◊ Gesuinu fiat perdendi torra sa gana de papai ◊ torra inoghe ses?! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nouvellement, de nouveau Ingresu again Ispagnolu de nuevo, otra vez Italianu nuovaménte, daccapo Tedescu wieder.

totindúna, totindúnu , avb: totuinunu Definitzione de un'improntu, a s'ingrundha, de repente Sinònimos e contràrios desucunas, induninduna Frases pagu s'ora sos campos fint che mare acuiladu, ma totinduna si at pesadu bentu ◊ est una cosa chi ti benit chene mancu ti ne abbitzare, totindunu ◊ totinduna chi est andhendhe, custa màchina, si frimmat e no andhat prus ◊ totindunu chi est arriendi dhu bis prangendi! ◊ totindunu sa pitzinna l'at preguntadu: Tue a mi crees? Tradutziones Frantzesu soudainement Ingresu suddenly Ispagnolu de repente Italianu improvvisaménte Tedescu plötzlich.

totorígu , nm: toturigu, tuturigu, tutúrigu Definitzione tzugu de un'ampudha e ampullones e àteras cosas deasi, ma fintzes tapu Sinònimos e contràrios grugullu Frases is frascus funt prenus fintzas a tuturigu ◊ dhu pigat coment'e unu tuturigu de crocoriga, nanca tenit sabori de acuardenti! 2. a sa crocoriga dhi cuncordu unu tuturigu (G.Piras) Tradutziones Frantzesu goulot Ingresu neck of bottle Ispagnolu cuello de botella Italianu còllo di bottìglia Tedescu Flaschenhals.

toviadórju , nm Definitzione logu de atóbiu, chi dhue atóbiat gente o cosa Sinònimos e contràrios assortidorzu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu point de rencontre, de convergence Ingresu meeting point Ispagnolu lugar de encuentro Italianu punto, luògo di convergènza, di incóntro Tedescu Punkt, Treffpunkt.

trabútzu , nm: trafúciu, trautzu, travúciu, travurtzu, travutzu, trebussu, trebutu, trebutzu, treutu, treutzu, trevutzu, tribussu, tributu, tributzu, trigutzu, triutu, triutzu, trivutu, trivutzu, trubutzu, truputu, truvussu Definitzione genia de aina a bisura de frochita a màniga longa meda, a tres (e fintzes a bàtoro) corros longos po pigare a punghidura fenu, malesa segada, bentulare laore treulau e àteru; a logos, triutzu est sinnu de bestiàmene chi si faet in punta de s'origa (tres segadas de longu) Terminologia iscientìfica ans Ètimu ltn. trifurcium Tradutziones Frantzesu trident Ingresu hayfork Ispagnolu horca de tres púas, bieldo Italianu tridènte Tedescu Dreizack.

traixínu , agt, nm Definitzione chi o chie afartzat sa fide, chi traighet, benit mancu a sa fide chi s'àteru dhi at giau o dhi giaet, e no faet a si ndhe fidare Sinònimos e contràrios alevosu, ifidau, traitore, trebiali Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sournois, faux Ingresu treacherous Ispagnolu de poco fiar Italianu infido Tedescu treulos.

tramàdighe , nf Definitzione bobboi chi ponent a esca po cassare su pische Sinònimos e contràrios tramarígia Tradutziones Frantzesu ver d'eau Ingresu sea-mouse, nereid Ispagnolu afreza, bayo, lombriz de tierra Italianu afrodite, nerèide, bruco di mare, ésca di fango Tedescu Borstenwurm.

tramúdu, tràmudu , nm: tramuru, tràmutu Definitzione bestimentu càmbiu, límpiu; fintzes cambiamentu de logu Sinònimos e contràrios muda, mudadura, mudóngiu / tràmmudu / tramuda Frases mi apo bestidu su tràmudu chi mi at ammanitzadu mamma Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vêtements propres, changer le linge Ingresu change of clothes Ispagnolu el mudarse de ropa Italianu càmbio della biancherìa, dei vestiti Tedescu Wäsche zum Wechseln.

tremuligiòni , nm: trimuligioni Definitzione trimulígia etotu, animaledhu de mare (faet in logu de istagnu) chi ponent a esca po cassare su pische: che istat aintru de una genia de istúgiu a tubbu chi si faet cuss'etotu Frases donamí unu pagu de trimuligioni, chi depu donai a papai a su pisci! Terminologia iscientìfica crp, arenicola marina, dasybranchus caducus Tradutziones Frantzesu sipunculiens Ingresu lobworm Ispagnolu gusana de coco Italianu sipùnculo Tedescu Pierwurm.

trisinadòrgia , nf Definitzione genia de matzuchedhu po pistare cosa Sinònimos e contràrios pistone 1 Terminologia iscientìfica ans Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pilon Ingresu pestle Ispagnolu mano de almirez, mazo Italianu pestèllo Tedescu Stößel.

trobeàrzu , agt Definitzione persona mala chi no faet a si ndhe fidare Sinònimos e contràrios trebiali Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu celui qui porte atteinte (à) Ingresu tempting, tempter Ispagnolu persona mala, de poco fiar Italianu insidiatóre Tedescu Nachsteller.

tronidàrza , nf Definitzione s'isciorrocada o tzacurrare de is tronos Sinònimos e contràrios isbómbiu, isbomborada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fracas de tonnerre Ingresu rumble of thunder Ispagnolu fragor de los truenos Italianu fragóre dei tuòni Tedescu Rollen des Donners.

túdhu , nm: (su t. = sutúdhu) Definitzione puntighedha noa chi bogant is sèmenes mescamente in terra o in s'úmidu, naschindho, fintzes cosa (erba o àteru) fine e longa a bisura de pilu; pilu grussu mescamente de porcu; genia de essidura in sa carre, a puntighedhas piticas (essida de t. = papavarre)/ pònnere su t. de su fritu, de sa timoria = pònnere sa tzudha, inteterare su pilu in s'oru de s'arraighina Sinònimos e contràrios grillu 1, inseurru, limbedha, serione, síriu / tudha Frases sa chibudha at fatu su tudhu ◊ a fríere si ponet sa chibudha a tudhu, puru ◊ unu tudhu de erba, de pilu ◊ si la giogas cun megus, s'arva cana, a tudhu tudhu tota ti l'ispilo 2. ndhe li tirat su pilu a tudhu a tudhu ◊ nos ndhe ponet pódhighe de tudhu in sa carena ◊ si bos naro sa mia, bos ndhe ponet su tudhu e su fritu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bourgeon, brin d'herbe Ingresu blade (of grass), sprout Ispagnolu tallo, brote, brizna de hierba Italianu tallo, germòglio, filo d'èrba Tedescu Thallus, Trieb.

turronète , nm Definitzione turrone segau e imbodhigau a orrughedhos piticos Sinònimos e contràrios turronedhu Tradutziones Frantzesu petit nougat Ingresu small torrone Ispagnolu trozos de turrón Italianu torroncino Tedescu kleiner Nougat.

tuvarèdha , nf: tuveredha, tuvuledha Definitzione una genia de codrolinu, sa túvara de arena Sinònimos e contràrios toa 1 Terminologia iscientìfica atn Tradutziones Frantzesu psalliote Ingresu meadow mushroom Ispagnolu champiñón, hongo de cepa Italianu fungo prataiòlo Tedescu Wiesenchampignon.

tzarpadhéri, tzarpedhéri , nm, agt: serpedheri, tzerpadheri, tzerpedheri Definitzione tenent custu númene duos pigiones papadores de petza chi cassant bobbois mannos, tzilighetas, pigionedhos: su stori de Leonora e s'atilibbriu; nau de ccn., chi faet is cosas a prepoténtzia / limba tzerpedhera = limba mala, limbimalu Sinònimos e contràrios arcidedhu / atilibbriu / trasseri Frases fàinti cumenti a is tzarpadheris: a dedí si pàsiant, a su noti bicant! 2. abarra a s'avértida, ca cussa tzarpedhera est giai in punta de paradori! ◊ faci de tzerpedheri portat, cussu! Terminologia iscientìfica pzn, falco eleonorae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faucon Ingresu hawk Ispagnolu halcón de Eleonor Italianu falco della regina Tedescu Eleonorenfalke.

tziníbiri, tziníperu , nm: cinnéberu, tzinnébiri, tzinníbaru, tzinníbberu, tzinníbere, tzinníberu, tzinníbiri, tzinníbiru, tzinníviri, tzinnívuru Definitzione tzinníbiri ’eru, genia de linna chi faet a mata fintzes manna, a fogighedhas piticas e a bortas puntudas: faet unu frutu a birilla chi narant arrulloni, bòdhero / tzinníbiri burdu, o masedu o fémina = Juniperus phoenicea Sinònimos e contràrios chiníberu, gheníperu, níbbaru, subínnuru, tenníperu, trubénneru Frases is domus funta fatas a duas àcuas, a bigas grussas de tziníbiri, linna chi no tenit mai fini ◊ su tzinnívuru fait fogu bellu ◊ sa mata de tzinníbiri abbruxada no torrat a pillonai, ita dannu! Terminologia iscientìfica mtm, Juniperus oxycedrus Ètimu ltn. zyniperus Tradutziones Frantzesu cade Ingresu juniper Ispagnolu enebro de la miera Italianu ginépro rósso Tedescu Zederwacholder.

tzintzínu , nm Definitzione arritzone de mare, genia de animaledhu tundhu, a ispinas longas a dónnia parte: de sa calidade fémina si papant is oos, chi si agatant aintru a bisura de silibbas de aràngiu (fintzes de matessi colore) ma meda prus piticas mancu su tanti de unu cocerinu / is partis de unu tz.: scroxu, ispina, buca, títulas (ous), sidhus (genia de bentosas) Sinònimos e contràrios tzinnea Terminologia iscientìfica anb, arbacia pustulosa, paracentrotus lividus, echinus acutus, e. melo, sphaerechinus granularis Ètimu itl.l. zinzino Tradutziones Frantzesu oursin Ingresu sea urchin Ispagnolu erizo de mar Italianu rìccio di mare Tedescu Seeigel.