Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

matànsa, matàntza, matàntzia , nf Definitzione bocimentu, nau pruschetotu de su chi si faet piscandho sa tunina Sinònimos e contràrios degógliu, stragu Terminologia iscientìfica pscd Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu "mattanza" (pêche des thons dans les madragues) Ingresu tunny killing Ispagnolu matanza de atunes Italianu mattanza Tedescu Töten der Thunfische im Meer.

mediài 1 , vrb Definitzione essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos Sinònimos e contràrios irmedhighinare, ismemoriai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu être hors de soi Ingresu to be beside oneself Ispagnolu estar fuera de sí Italianu èssere fuòri di sé Tedescu außer sich sein.

medrigàja , nf Definitzione fémina chi tenet sa domo totu bruta e betada apare Tradutziones Frantzesu ménagère Ingresu untidy housewife Ispagnolu ama de casa desordenada Italianu massàia disordinata Tedescu hudelige Hausfrau.

mentósu , agt Definitzione nau de una mata, de una terra, chi fartat, chi no est dónnia annu chi portat frutu; chi giaet un'arresurtau (de frutu) chi no est su chi si ibertaiat Sinònimos e contràrios annigosu, annósigu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fallacieux, trompeur Ingresu misleading Ispagnolu vecero, de año y vez Italianu fallace Tedescu nichtkeimend.

mesagústu , nm: mesaultu, mesaustu Definitzione su bíndhighi de austu, die de festa nódida (s'Assunta) Sinònimos e contràrios ttrs. mezaostu Frases Nostra Segnora de mesaustu ◊ su piciochedhu boliat ischire chi custa festa fiat uguale a su tusórgiu o a sa festa de mesaustu ◊ candho che colat mesaustu, in bidha s’istiu est finidu: su sero bi cheret unu carralzu ◊ amus detzisu de afestare su mesagustu chin sos parentes vidharesos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mi-août Ingresu august holiday Ispagnolu fiesta del 15 de agosto, Asunción Italianu ferragósto Tedescu Mariä Himmelfahrt, Mariä Himmelfahrtsfest.

mesumésu , avb Definitzione in mesu giustu giustu Sinònimos e contràrios perraberra Frases si est fadhidu mesumesu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu en plein Ingresu completely Ispagnolu de lleno Italianu in pièno Tedescu mitten.

minòre , agt, nm: minori Definitzione de duas o prus cosas, personas o àteru, sa chi tenet in calecunu piessignu prus pagu mannària; de cosas chi creschent, sa chi tenet prus pagu tempus; nau solu de gente, chi no est in tempus de tènnere totu su càrrigu de diritos, doveres, responsabbilidade, chi no at lómpiu is degheoto annos / a/c. custu foedhu, candho est impreau po distínghere númenes chi inditant su èssere piticu de una cosa, in DitzLcs. est incurtzau a min. e númenes deosi agiummai sèmpere acabbant in -edhu, -edha (es.: ómine, omin-edhu, fémina, femin-edha), ma podent acabbare in -ichedhu, -ixedhu e var. (is agt. po impiticare de prus sa calidade in méngua podent fàere in -edhedhu, -edhutzu, che a minore: minoredhu, minoredhedhu, minoredhutzu, e bolendho inditare custa calidade ancora prus in méngua si arrepitit -edh cantu si bolet faendho unu superlativu microscópicu…); sa méngua in -edhu, -ichedhu si faet no solu cun is númenes ma fintzes cun is agetivos e pps. po giare a cumprèndhere chi sa cosa o sa calidade no dhu'est própriu o fintzes chi funt esageraos (es. un'apretixedhu a bessí cun cussu frius po bagamundai!…◊ informadedhus funt, in custu logu…, no t'iscínt narri mancu s'oràriu de unu trenu! ◊ bellixedhu, tui, andendi a passillai a pantalonis segaus!…)/ sos minores = is fillus, s'úrtima generatzioni Sinònimos e contràrios acocoadu, bassu, minorache, minudu / giòvanu, piciocu, pisedhu 3 | ctr. mannu Frases est pisedhu minore e no podet zúghere su cabu de sa pessone manna ◊ coment'e ómine ghetabat pacu pupa, ma cantu fit minore de carena fit mannu de coro ◊ sa frommiga est un'animaledhu minore ◊ deo no apo a èssere mannu mannu ma no so mancu minore minore! (Mura)◊ abarra aundi t'ant biu de minori crescendi! 2. at modos de unu carriarzu, no rispetat ne minores e ne mannos ◊ a su minore za bi cheret pagu a che lu conchinare! ◊ su prus minore tenet bisonzu de su prus mannu ◊ depides dare auditu a su minore comente a su mannu (Deut.)◊ Luisi est su minore de fizos meos 3. sos minores no votant Sambenados e Provèrbios smb: Minore / prb: abba minore no girat molinu Ètimu ltn. minore(m) Tradutziones Frantzesu petit, mineur Ingresu small Ispagnolu pequeño, menor de edad Italianu pìccolo, minorènne Tedescu klein, niedrig, jung, Kleine.

mixurída , nf: musciuira, musciuria, musciurida, mussulira Definitzione unu cardu chi abbarrat bàsciu bàsciu: cun s'arraighina si faet una genia de gomma apicigosa (su biscu) po cassare pigiones e fintzes po meighina; sa cranciofedha chi faet, giai a paris de terra Sinònimos e contràrios bardugabidhu, musciuríglia* Frases frori de musciuria chi bolat in su tempus Terminologia iscientìfica rba, Carlina gummifera Tradutziones Frantzesu chardon à glu Ingresu stemless Ispagnolu cardo de liga, ajonjera Italianu masticógna, atràttile Tedescu eine gummihaltige Eberwurz.

moderína , nf, nm: modinia, moredina, moretina, moridina, muderina, mudrina, muredhina, muredina, muredinu, muretina, muridina, muridinu, muritina Definitzione mura de pedra, muntone de pedra arregorta comente ndhe essit in s'aríngiu, in is terras trebballadas, ma fintzes assentada: muredinu est muredhu puru Sinònimos e contràrios morighina, muragadha, muredha, murissina Frases sos narvonajos faghiant sa linna a carvone e sa pedra la colliant tota a moderinas ◊ fit tota sa tzitade una ruina, muredinas de pedra cun calchina ◊ sa tzitade l'ant fata a una muridina cun sos bombardamentos ◊ su pastoredhu est a libbru in manu in sa mudrina, cun sos anzones paschinne 2. si est sétziu in su muredinu isciorrocau Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu amas de pierres Ingresu heap of stones (rubbles) Ispagnolu majano, montón de piedras, escombros Italianu murìccia, cùmulo di piètre, di macèrie, mòra Tedescu niedrige Steinmauer, Steinhaufen.

mógiu , nm, nf: moja, moju, moi, mou, moxu Definitzione istrégiu de ortigu a fundhu tundhu e costaos artos po pònnere abba, sale, po múrghere; mannu meda, a pònnere abe; mesura de istrégiu: 45 litros, de terrenos, 0,40 de étaru; tumborru de ortigu, serrau a una parte cun pedhe de cane cun duas trícias de pilu de giua de cuadhu postas a grughe, una aintru de s'àtera a sa parte de fora, cun d-un'agu punta a istúturu in mesu de dónnia trícia / min. moighedhu (a/c.: nr. "mói", ma su pl. "mòis", sa var. mou faet su pl. moos), mogiolu (istugighedhu a pònnere sale) Sinònimos e contràrios abialzu, bugnu, caidhu, casa, moissu, moitedhu, tulu / murghijola Maneras de nàrrere csn: moju apunt'a ghetare = acanta a iscussurai (nau de ccn., èssere che m. apunt'a ghetare = chíbberu, chi si creit meda); pròere o betare abba a mojos = a dellúbbiu; papai dexi mois de sali = campare meda; nci essit in coranta mois = narat cosas ispropositadas, ch'essit costa costa, pala pala, ch'essit in costas de pinnetu; fàghere sa conca che moju a unu = dàreli ifadu a fortza de faedhare meda, de li chircare chistiones e contos Frases cussu tenet mojos e faghet mele meda 2. sete mojas de farina, sete mojas de pabassa ◊ s'olia de macinai dha mesurant a mou 3. est proghendhe, ghetandhe s'abba a mojos ◊ gei dhu scis ca seu cosa de pagu fidai: chi mi benint is cincu minutus nci essu in coranta mois! ◊ no nci at a papai dexi mois de sali! ◊ càlladi mudu, chi mi che ses faghindhe sa conca che moju! ◊ immó no nci dha tireis in centu mois, lassai is chistionis! Sambenados e Provèrbios smb: Moi, Mou, Moy Terminologia iscientìfica stz, mds, sjl Ètimu ltn. modius Tradutziones Frantzesu boisseau, ruche Ingresu modius, apiary Ispagnolu moyo, recipiente para las medidas de capacidad, un tercio de una hectárea Italianu mòggio, alveare Tedescu Scheffel, Bienenstock.

molinète, molinèto, molinètu , nm: molinitu, mulinete Definitzione genia de molinu a manu o a elétricu, pitichedhu, mescamente po mòlere cafè aturrau o fintzes àteru; in is errios mescamente, tretu ue s'abba girat forte a moliadura e si che dh'ingurtit su fundhu, fintzes bentu chi si movet a molinadura / molinetu de tancadura = ue s'intrat sa crae, segundhu sos friscos Sinònimos e contràrios maghinedhu, moledha, molinedhu, molixedha Frases si in s'ora ias pigau su molinetu e ias móliu su cafei ias fatu mellus! 2. cussu tretu de su riu est perigulosu ca s'abba faghet a molinete ◊ ite podet fàchere una foza contra a sos mulinetes de sas traschias?! ◊ su lavandinu za falat, faghet fintzas a mulinete ◊ sos molinetes in s’aera cardiada bulionant e ndhe irraighinant totu dae su terrinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu moulin à café, mixeur, mixer Ingresu coffe-grinder, blender Ispagnolu molinillo de café, licuadora Italianu macinacaffè, frullatóre Tedescu Kaffeemühle, Mixer.

montarésu , agt, nm Definitzione de montes, chi istat in o benit de montes Sinònimos e contràrios montalzu | ctr. bidharesu Frases bentu montaresu, chi falat dae s'ala de montes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu de montagne, des montagnes Ingresu mountain (dweller) Ispagnolu de monte, montano Italianu montano Tedescu gebirglich.

mortídhus , nm pl Definitzione erba, frore de Santa Maria o de Santu Zuvanne, genia de erba linnosa, fragosa meda, fine, bona po allúere fogu, auscare porcos, e fintzes coment'e meighina po prus de unu male Sinònimos e contràrios abbruschiadinu, alchemissa, alluevogu, calecasu, muntedhos, murgueus, simu, usciadina Terminologia iscientìfica rbl, rbc, Helichrysum italicum Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu éternelle Ingresu everlasting flower, live-ever Ispagnolu perpetua de monte, sol de oro Italianu canapìcchia Tedescu Sonnengoldblume.

mortuniédhu 1 , nm Definitzione nada cun custu númene ca su frutu assimbígiat a una conca de mortu, est erba de sa matessi genia de sa buca de cane o de leone Terminologia iscientìfica rba, Misopates orontium Tradutziones Frantzesu tête de mort Ingresu anthirrinum Ispagnolu boca de dragón Italianu gallinàccio, gallinèlla Tedescu eine Gartenlöwenmaulsorte.

mòta , nf: muda 1, muta Definitzione una de is maneras de istare de ànimu, candho alligros candho tristos, candho de bona gana e candho de mala gana, candho deosi candho deasi (ma fintzes cunditzione po su chi si tenet de cosa); parte de unu tempus, istagione o tempus adatu po ccn. cosa (es. po ifèrrere); parte de una cantidade prus manna; produtu chi benit in tempos diferentes (es. de una prima o de una segundha froridura) Sinònimos e contràrios antena, ispéssia 1 / pasia, tzoca Maneras de nàrrere csn: èssere in m. mala, bona = primmau, sentz'e ganas, allirgu, inganatzidu; èssere in muta de… = tènniri ganas de…; pònnere in bona muta = fàghere allegrare, a ríere, divertire; a mudas, a mutas, a muta a muta = a borta a borta, unus cantu una borta, unus cantu un'àtera, a bortas s'unu a bortas s'àteru; èssere a mutas (nadu de comente unu istat de ànimu) = a bortas allegru a bortas nono; fàghere una cosa a mutas = a pasias, in tempos o bortas diferentes; sa muta za est de!... = tanti gei fait a!…, no fait própiu! (ca s'àteru no ndhe cheret mancu s'intesa, ca no andhat bene própiu, ca si arrennegat deretu e gai) Frases fatat bundhare vidas de dogni ispéssia e figura pro muntènnere a tie in bona muta (S.Casu)◊ no mi ponzas, cantendhe, in muta mala! ◊ sa zente est allegra, in bona muta ◊ oe su pitzinnu est de muta mala: pro donzi cosa pranghet! ◊ una lughe si atzendhet chi mi ponet in muta de piantu ◊ oi mi incontras a sa mota de sufriri is befas tuas! (L.Matta)◊ s'aera est in muta de abba e de fritu 2. una muta faghent de ispias, un'àtera faghent de ambesues ◊ si bi andhas, bae un'ateruna muta! ◊ sa filla est a mota de cojai ◊ s'olia est in sa mellus mota de papai, su binu in sa mota de biri ◊ custa cosa est a sa mota zusta de ne dh'odhire ◊ una die ses, sèbera sèbera: si che passat sa muta, chircas e no ndh'agatas! 3. sa robba anzat a mutas: una sumana bi ndhe anzat vinti o trinta, un'àtera bi ndhe anzat àteras, e gai ◊ una muta de tzente fit tzucata a sa vinnenna ◊ a duos a duos si dant sa muda: treutos e giuos unu los lassat, s'àteru los leat ◊ bi at frutuàriu chi coghet a mutas 4. medas bortas sa terra l'at piena e si no fis partida a terra anzena ndhe aizis tentu àtera muta ◊ sa figu niedha faghet duas mutas: una tra làmpadas e tríulas, s'àtera in austu e cabidanni ◊ in sas mutas chi su trigu teniat bisonzu de azudu totu azuaiant 5. sa muta za est de ti nàrrere cosa: ti arrennegas deretu! ◊ sa muta za est de pònnere cussu traste a fàghere faina: no agguantat! Tradutziones Frantzesu humeur, roulement Ingresu mood, turn Ispagnolu humor, disposición de ánimo, turno Italianu umóre, disposizióne d'ànimo, turno Tedescu Laune, Zeit.

mucadorédhu , nm: mucaloredhu, muncadoredhu, muncaloredhu Definitzione orrugu cuadrau de orrobba de portare in busciaca po innisire su nasu, limpiare is murros, o àteru; est fintzes muncadore piticu Sinònimos e contràrios pannigioledhu, pannutzedhu Frases cust'ómine comintzat a pránghede a borrighinos e si che at tirau su mucadoredhu de buzaca ◊ pònedi mucadoredhu in busaca, no ti bisonzet! 2. maridu e mulleri fiant a murrúngiu ca issa boliat pigai unu mucadoredhu de seda Tradutziones Frantzesu petit mouchoir Ingresu small hanky Ispagnolu pañuelo de bolsillo Italianu fazzolettino Tedescu Taschentuch (kleines).

mummuléu , nm Definitzione erva pútita, de batos, de arresfrius (su fragu faet a istúrridos) Sinònimos e contràrios brunedha, cruma, erbiatus, isculabadedhas, issopo, isturridana, murguleu* 2, sudorea, urma Terminologia iscientìfica rbc, Teucrium marum Tradutziones Frantzesu herbe aux chats Ingresu cat thyme Ispagnolu tomillo de gato Italianu maro Tedescu Katzengamander.

muntonínu , nm Definitzione pedhe de mascu brebeghinu Tradutziones Frantzesu cuir de mouton, basane Ingresu ram skin Ispagnolu piel de musmón Italianu pèlle di montóne Tedescu Schafleder.

murtàrgiu , nm: murtarju 1, murtarzu, murtaxu Definitzione logu totu tupas de murta, chi dhue creschet murta meda Sinònimos e contràrios murtale, murtedu, murtitzarzu / cdh. multàgiu Terminologia iscientìfica slg Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lieu planté de myrtes Ingresu myrthegrove Ispagnolu lugar poblado de arrayanes Italianu mirtéto Tedescu Myrtenhain.

muscimúsci , nm: mussimmussi Definitzione una genia de erba chi narant fintzes bafus de gatu o coa de lèpuri; a logos est su bete o natura de sa fémina, nau in cobertantza Sinònimos e contràrios cdh. muscimau Terminologia iscientìfica rba, Lagurus ovatus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu lagure ovale, queue-de-lièvre Ingresu hare's tail Ispagnolu cola de conejo Italianu piumino Tedescu Hasenschwanzgras, Samtgras.

«« Torra a chircare