matànsa, matàntza, matàntzia , nf Definition
bocimentu, nau pruschetotu de su chi si faet piscandho sa tunina
Synonyms e antonyms
degógliu,
stragu
Scientific Terminology
pscd
Etymon
spn.
Translations
French
"mattanza" (pêche des thons dans les madragues)
English
tunny killing
Spanish
matanza de atunes
Italian
mattanza
German
Töten der Thunfische im Meer.
mediài 1 , vrb Definition
essire coment'e médios, pigaos a machiore, fora de sèi, pèrdere is sentidos
Synonyms e antonyms
irmedhighinare,
ismemoriai
Etymon
srd.
Translations
French
être hors de soi
English
to be beside oneself
Spanish
estar fuera de sí
Italian
èssere fuòri di sé
German
außer sich sein.
medrigàja , nf Definition
fémina chi tenet sa domo totu bruta e betada apare
Translations
French
ménagère
English
untidy housewife
Spanish
ama de casa desordenada
Italian
massàia disordinata
German
hudelige Hausfrau.
mentósu , agt Definition
nau de una mata, de una terra, chi fartat, chi no est dónnia annu chi portat frutu; chi giaet un'arresurtau (de frutu) chi no est su chi si ibertaiat
Synonyms e antonyms
annigosu,
annósigu
Etymon
srd.
Translations
French
fallacieux,
trompeur
English
misleading
Spanish
vecero,
de año y vez
Italian
fallace
German
nichtkeimend.
mesagústu , nm: mesaultu,
mesaustu Definition
su bíndhighi de austu, die de festa nódida (s'Assunta)
Synonyms e antonyms
ttrs. mezaostu
Sentences
Nostra Segnora de mesaustu ◊ su piciochedhu boliat ischire chi custa festa fiat uguale a su tusórgiu o a sa festa de mesaustu ◊ candho che colat mesaustu, in bidha s’istiu est finidu: su sero bi cheret unu carralzu ◊ amus detzisu de afestare su mesagustu chin sos parentes vidharesos
Etymon
srd.
Translations
French
mi-août
English
august holiday
Spanish
fiesta del 15 de agosto,
Asunción
Italian
ferragósto
German
Mariä Himmelfahrt,
Mariä Himmelfahrtsfest.
mesumésu , avb Definition
in mesu giustu giustu
Synonyms e antonyms
perraberra
Sentences
si est fadhidu mesumesu
Etymon
srd.
Translations
French
en plein
English
completely
Spanish
de lleno
Italian
in pièno
German
mitten.
minòre , agt, nm: minori Definition
de duas o prus cosas, personas o àteru, sa chi tenet in calecunu piessignu prus pagu mannària; de cosas chi creschent, sa chi tenet prus pagu tempus; nau solu de gente, chi no est in tempus de tènnere totu su càrrigu de diritos, doveres, responsabbilidade, chi no at lómpiu is degheoto annos / a/c. custu foedhu, candho est impreau po distínghere númenes chi inditant su èssere piticu de una cosa, in DitzLcs. est incurtzau a min. e númenes deosi agiummai sèmpere acabbant in -edhu, -edha (es.: ómine, omin-edhu, fémina, femin-edha), ma podent acabbare in -ichedhu, -ixedhu e var. (is agt. po impiticare de prus sa calidade in méngua podent fàere in -edhedhu, -edhutzu, che a minore: minoredhu, minoredhedhu, minoredhutzu, e bolendho inditare custa calidade ancora prus in méngua si arrepitit -edh cantu si bolet faendho unu superlativu microscópicu…); sa méngua in -edhu, -ichedhu si faet no solu cun is númenes ma fintzes cun is agetivos e pps. po giare a cumprèndhere chi sa cosa o sa calidade no dhu'est própriu o fintzes chi funt esageraos (es. un'apretixedhu a bessí cun cussu frius po bagamundai!…◊ informadedhus funt, in custu logu…, no t'iscínt narri mancu s'oràriu de unu trenu! ◊ bellixedhu, tui, andendi a passillai a pantalonis segaus!…)/ sos minores = is fillus, s'úrtima generatzioni
Synonyms e antonyms
acocoadu,
bassu,
minorache,
minudu
/
giòvanu,
piciocu,
pisedhu 3
| ctr.
mannu
Sentences
est pisedhu minore e no podet zúghere su cabu de sa pessone manna ◊ coment'e ómine ghetabat pacu pupa, ma cantu fit minore de carena fit mannu de coro ◊ sa frommiga est un'animaledhu minore ◊ deo no apo a èssere mannu mannu ma no so mancu minore minore! (Mura)◊ abarra aundi t'ant biu de minori crescendi!
2.
at modos de unu carriarzu, no rispetat ne minores e ne mannos ◊ a su minore za bi cheret pagu a che lu conchinare! ◊ su prus minore tenet bisonzu de su prus mannu ◊ depides dare auditu a su minore comente a su mannu (Deut.)◊ Luisi est su minore de fizos meos
3.
sos minores no votant
Surnames and Proverbs
smb:
Minore
/
prb:
abba minore no girat molinu
Etymon
ltn.
minore(m)
Translations
French
petit,
mineur
English
small
Spanish
pequeño,
menor de edad
Italian
pìccolo,
minorènne
German
klein,
niedrig,
jung,
Kleine.
mixurída , nf: musciuira,
musciuria,
musciurida,
mussulira Definition
unu cardu chi abbarrat bàsciu bàsciu: cun s'arraighina si faet una genia de gomma apicigosa (su biscu) po cassare pigiones e fintzes po meighina; sa cranciofedha chi faet, giai a paris de terra
Synonyms e antonyms
bardugabidhu,
musciuríglia*
Sentences
frori de musciuria chi bolat in su tempus
Scientific Terminology
rba, Carlina gummifera
Translations
French
chardon à glu
English
stemless
Spanish
cardo de liga,
ajonjera
Italian
masticógna,
atràttile
German
eine gummihaltige Eberwurz.
moderína , nf, nm: modinia,
moredina,
moretina,
moridina,
muderina,
mudrina,
muredhina,
muredina,
muredinu,
muretina,
muridina,
muridinu,
muritina Definition
mura de pedra, muntone de pedra arregorta comente ndhe essit in s'aríngiu, in is terras trebballadas, ma fintzes assentada: muredinu est muredhu puru
Synonyms e antonyms
morighina,
muragadha,
muredha,
murissina
Sentences
sos narvonajos faghiant sa linna a carvone e sa pedra la colliant tota a moderinas ◊ fit tota sa tzitade una ruina, muredinas de pedra cun calchina ◊ sa tzitade l'ant fata a una muridina cun sos bombardamentos ◊ su pastoredhu est a libbru in manu in sa mudrina, cun sos anzones paschinne
2.
si est sétziu in su muredinu isciorrocau
Etymon
srdn.
Translations
French
amas de pierres
English
heap of stones (rubbles)
Spanish
majano,
montón de piedras,
escombros
Italian
murìccia,
cùmulo di piètre,
di macèrie,
mòra
German
niedrige Steinmauer,
Steinhaufen.
mógiu , nm, nf: moja,
moju,
moi,
mou,
moxu Definition
istrégiu de ortigu a fundhu tundhu e costaos artos po pònnere abba, sale, po múrghere; mannu meda, a pònnere abe; mesura de istrégiu: 45 litros, de terrenos, 0,40 de étaru; tumborru de ortigu, serrau a una parte cun pedhe de cane cun duas trícias de pilu de giua de cuadhu postas a grughe, una aintru de s'àtera a sa parte de fora, cun d-un'agu punta a istúturu in mesu de dónnia trícia / min. moighedhu (a/c.: nr. "mói", ma su pl. "mòis", sa var. mou faet su pl. moos), mogiolu (istugighedhu a pònnere sale)
Synonyms e antonyms
abialzu,
bugnu,
caidhu,
casa,
moissu,
moitedhu,
tulu
/
murghijola
Idioms
csn:
moju apunt'a ghetare = acanta a iscussurai (nau de ccn., èssere che m. apunt'a ghetare = chíbberu, chi si creit meda); pròere o betare abba a mojos = a dellúbbiu; papai dexi mois de sali = campare meda; nci essit in coranta mois = narat cosas ispropositadas, ch'essit costa costa, pala pala, ch'essit in costas de pinnetu; fàghere sa conca che moju a unu = dàreli ifadu a fortza de faedhare meda, de li chircare chistiones e contos
Sentences
cussu tenet mojos e faghet mele meda
2.
sete mojas de farina, sete mojas de pabassa ◊ s'olia de macinai dha mesurant a mou
3.
est proghendhe, ghetandhe s'abba a mojos ◊ gei dhu scis ca seu cosa de pagu fidai: chi mi benint is cincu minutus nci essu in coranta mois! ◊ no nci at a papai dexi mois de sali! ◊ càlladi mudu, chi mi che ses faghindhe sa conca che moju! ◊ immó no nci dha tireis in centu mois, lassai is chistionis!
Surnames and Proverbs
smb:
Moi, Mou, Moy
Scientific Terminology
stz, mds, sjl
Etymon
ltn.
modius
Translations
French
boisseau,
ruche
English
modius,
apiary
Spanish
moyo,
recipiente para las medidas de capacidad,
un tercio de una hectárea
Italian
mòggio,
alveare
German
Scheffel,
Bienenstock.
molinète, molinèto, molinètu , nm: molinitu,
mulinete Definition
genia de molinu a manu o a elétricu, pitichedhu, mescamente po mòlere cafè aturrau o fintzes àteru; in is errios mescamente, tretu ue s'abba girat forte a moliadura e si che dh'ingurtit su fundhu, fintzes bentu chi si movet a molinadura / molinetu de tancadura = ue s'intrat sa crae, segundhu sos friscos
Synonyms e antonyms
maghinedhu,
moledha,
molinedhu,
molixedha
Sentences
si in s'ora ias pigau su molinetu e ias móliu su cafei ias fatu mellus!
2.
cussu tretu de su riu est perigulosu ca s'abba faghet a molinete ◊ ite podet fàchere una foza contra a sos mulinetes de sas traschias?! ◊ su lavandinu za falat, faghet fintzas a mulinete ◊ sos molinetes in s’aera cardiada bulionant e ndhe irraighinant totu dae su terrinu
Etymon
srd.
Translations
French
moulin à café,
mixeur,
mixer
English
coffe-grinder,
blender
Spanish
molinillo de café,
licuadora
Italian
macinacaffè,
frullatóre
German
Kaffeemühle,
Mixer.
montarésu , agt, nm Definition
de montes, chi istat in o benit de montes
Synonyms e antonyms
montalzu
| ctr.
bidharesu
Sentences
bentu montaresu, chi falat dae s'ala de montes
Etymon
srd.
Translations
French
de montagne,
des montagnes
English
mountain (dweller)
Spanish
de monte,
montano
Italian
montano
German
gebirglich.
mortídhus , nm pl Definition
erba, frore de Santa Maria o de Santu Zuvanne, genia de erba linnosa, fragosa meda, fine, bona po allúere fogu, auscare porcos, e fintzes coment'e meighina po prus de unu male
Synonyms e antonyms
abbruschiadinu,
alchemissa,
alluevogu,
calecasu,
muntedhos,
murgueus,
simu,
usciadina
Scientific Terminology
rbl, rbc, Helichrysum italicum
Etymon
srd.
Translations
French
éternelle
English
everlasting flower,
live-ever
Spanish
perpetua de monte,
sol de oro
Italian
canapìcchia
German
Sonnengoldblume.
mortuniédhu 1 , nm Definition
nada cun custu númene ca su frutu assimbígiat a una conca de mortu, est erba de sa matessi genia de sa buca de cane o de leone
Scientific Terminology
rba, Misopates orontium
Translations
French
tête de mort
English
anthirrinum
Spanish
boca de dragón
Italian
gallinàccio,
gallinèlla
German
eine Gartenlöwenmaulsorte.
mòta , nf: muda 1,
muta Definition
una de is maneras de istare de ànimu, candho alligros candho tristos, candho de bona gana e candho de mala gana, candho deosi candho deasi (ma fintzes cunditzione po su chi si tenet de cosa); parte de unu tempus, istagione o tempus adatu po ccn. cosa (es. po ifèrrere); parte de una cantidade prus manna; produtu chi benit in tempos diferentes (es. de una prima o de una segundha froridura)
Synonyms e antonyms
antena,
ispéssia 1
/
pasia,
tzoca
Idioms
csn:
èssere in m. mala, bona = primmau, sentz'e ganas, allirgu, inganatzidu; èssere in muta de… = tènniri ganas de…; pònnere in bona muta = fàghere allegrare, a ríere, divertire; a mudas, a mutas, a muta a muta = a borta a borta, unus cantu una borta, unus cantu un'àtera, a bortas s'unu a bortas s'àteru; èssere a mutas (nadu de comente unu istat de ànimu) = a bortas allegru a bortas nono; fàghere una cosa a mutas = a pasias, in tempos o bortas diferentes; sa muta za est de!... = tanti gei fait a!…, no fait própiu! (ca s'àteru no ndhe cheret mancu s'intesa, ca no andhat bene própiu, ca si arrennegat deretu e gai)
Sentences
fatat bundhare vidas de dogni ispéssia e figura pro muntènnere a tie in bona muta (S.Casu)◊ no mi ponzas, cantendhe, in muta mala! ◊ sa zente est allegra, in bona muta ◊ oe su pitzinnu est de muta mala: pro donzi cosa pranghet! ◊ una lughe si atzendhet chi mi ponet in muta de piantu ◊ oi mi incontras a sa mota de sufriri is befas tuas! (L.Matta)◊ s'aera est in muta de abba e de fritu
2.
una muta faghent de ispias, un'àtera faghent de ambesues ◊ si bi andhas, bae un'ateruna muta! ◊ sa filla est a mota de cojai ◊ s'olia est in sa mellus mota de papai, su binu in sa mota de biri ◊ custa cosa est a sa mota zusta de ne dh'odhire ◊ una die ses, sèbera sèbera: si che passat sa muta, chircas e no ndh'agatas!
3.
sa robba anzat a mutas: una sumana bi ndhe anzat vinti o trinta, un'àtera bi ndhe anzat àteras, e gai ◊ una muta de tzente fit tzucata a sa vinnenna ◊ a duos a duos si dant sa muda: treutos e giuos unu los lassat, s'àteru los leat ◊ bi at frutuàriu chi coghet a mutas
4.
medas bortas sa terra l'at piena e si no fis partida a terra anzena ndhe aizis tentu àtera muta ◊ sa figu niedha faghet duas mutas: una tra làmpadas e tríulas, s'àtera in austu e cabidanni ◊ in sas mutas chi su trigu teniat bisonzu de azudu totu azuaiant
5.
sa muta za est de ti nàrrere cosa: ti arrennegas deretu! ◊ sa muta za est de pònnere cussu traste a fàghere faina: no agguantat!
Translations
French
humeur,
roulement
English
mood,
turn
Spanish
humor,
disposición de ánimo,
turno
Italian
umóre,
disposizióne d'ànimo,
turno
German
Laune,
Zeit.
mucadorédhu , nm: mucaloredhu,
muncadoredhu,
muncaloredhu Definition
orrugu cuadrau de orrobba de portare in busciaca po innisire su nasu, limpiare is murros, o àteru; est fintzes muncadore piticu
Synonyms e antonyms
pannigioledhu,
pannutzedhu
Sentences
cust'ómine comintzat a pránghede a borrighinos e si che at tirau su mucadoredhu de buzaca ◊ pònedi mucadoredhu in busaca, no ti bisonzet!
2.
maridu e mulleri fiant a murrúngiu ca issa boliat pigai unu mucadoredhu de seda
Translations
French
petit mouchoir
English
small hanky
Spanish
pañuelo de bolsillo
Italian
fazzolettino
German
Taschentuch (kleines).
mummuléu , nm Definition
erva pútita, de batos, de arresfrius (su fragu faet a istúrridos)
Synonyms e antonyms
brunedha,
cruma,
erbiatus,
isculabadedhas,
issopo,
isturridana,
murguleu* 2,
sudorea,
urma
Scientific Terminology
rbc, Teucrium marum
Translations
French
herbe aux chats
English
cat thyme
Spanish
tomillo de gato
Italian
maro
German
Katzengamander.
muntonínu , nm Definition
pedhe de mascu brebeghinu
Translations
French
cuir de mouton,
basane
English
ram skin
Spanish
piel de musmón
Italian
pèlle di montóne
German
Schafleder.
murtàrgiu , nm: murtarju 1,
murtarzu,
murtaxu Definition
logu totu tupas de murta, chi dhue creschet murta meda
Synonyms e antonyms
murtale,
murtedu,
murtitzarzu
/
cdh. multàgiu
Scientific Terminology
slg
Etymon
srd.
Translations
French
lieu planté de myrtes
English
myrthegrove
Spanish
lugar poblado de arrayanes
Italian
mirtéto
German
Myrtenhain.
muscimúsci , nm: mussimmussi Definition
una genia de erba chi narant fintzes bafus de gatu o coa de lèpuri; a logos est su bete o natura de sa fémina, nau in cobertantza
Synonyms e antonyms
cdh. muscimau
Scientific Terminology
rba, Lagurus ovatus
Etymon
srd.
Translations
French
lagure ovale,
queue-de-lièvre
English
hare's tail
Spanish
cola de conejo
Italian
piumino
German
Hasenschwanzgras,
Samtgras.