Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

lajóu , nm Definitzione istrégiu de terra Sinònimos e contràrios terràglia Tradutziones Frantzesu objet, récipient en terre cuite Ingresu handmade terracotta Ispagnolu objeto de barro cocido Italianu manufatto di tèrra còtta Tedescu Gegestand aus Steingut.

lampàtu, lampàtzu , nm: lapatu, lapatzu, lempassu, lempatzu, limpassu, lompatzu Definitzione erba bona po istangiare su sàmbene, limba de cane Sinònimos e contràrios alabatu, cannaurpe, melacra Frases fiat in gherra cun bentu, cun lampatzu e cannisoni (B.Pisanu)◊ su soli de martzu ferit che lampatzu ◊ podiat circai calincunu fundu de lempassu e limporra Terminologia iscientìfica rba, Rumex crispus Ètimu ltn. lapathium + lappaceum Tradutziones Frantzesu oseille crépue Ingresu dock Ispagnolu romaza, lengua de vaca Italianu lapàzio Tedescu Sauerampfer.

laorèra , nf: laurera Definitzione totu su chi est trebballu de campu po fàere laores Sinònimos e contràrios aracioni, laolzu, laoronzu, laurantza, leurera, messarítzia Frases unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos ◊ in custu mese de laorera no perdedas un'ora! ◊ sa laurera est su turmentu de su massaju, totu su chi depit isciri e fai po arregolli su frutu de sa terra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu céréaliculture Ingresu cereal growing Ispagnolu cultivo de cereales Italianu cerealicoltura Tedescu Getreideanbau.

launèdhas , nf pl: leonedhas, leunedhas, lionedhas, liunedhas Definitzione genia de aina antiga meda a tres cannas po sonare a suladura; in cobertantza, genia de idea mala, cosa chi si timet, mémula / partes de is l.: tumbu, mancosa, mancosedha, cabitzinu (croba, loba: tumbu + mancosa); cuntzertu (su c.) = unu giogu, totu is tres cannas; launedha de forrani = pipiriolu de fenu Sinònimos e contràrios bísonas, bisones, bísosas, cannas, trubedhas / grima Frases sos pitzinnos andhabant a fàchere leonedhas a una tanca de trídicu ◊ su danesu Bentzon at fatu istúdiu abberu mannu subra de sas launedhas! ◊ tiu Frori fut su mellus sonadori de launedhas 2. zeo fia contrària po cudha leonedha chi mi aiat intrau in conca sa biada Terminologia iscientìfica sjl Ètimu ltn. ligulella Tradutziones Frantzesu instrument de musique à vent sard, à trois tuyau en roseau et la bouche comme réservoir d’air Ingresu launedhas (typical reed-pipe of Sardinia) Ispagnolu instrumento músico de trés tubos típico de Cerdeña Italianu spècie di zampógna tìpica sarda Tedescu sardische Hirtenflöte.

lebbréri , nm, nf: lebbrera, libbreri Definitzione istrégiu de terra martau po impastare e fàere su pane / min. lebbreritu Sinònimos e contràrios scifedha, tavania Frases mamma mi coghet turedhos, de lebbreris de giodhu mi atato ◊ sa betzita lesit unu lebbreri e bi betesit innanti s'abba frita, debustis s'abba calda ◊ aforradu su lebbreri cun su telu e prenadu de farina, s'isolviat su fremmentarzu ◊ cust'ómine acontziat libbreris e gofàinas de terra Terminologia iscientìfica stz Ètimu ctl. llibrell Tradutziones Frantzesu bassin, cuvette Ingresu basin Ispagnolu recipiente de barro para amasar Italianu bacile, bacinèlla Tedescu Backschüssel.

léntzu , nm Definitzione orrugu de lentza cun su prumu po averguare si una cosa (mescamente su muru chi si fràigat) est bene prantau in verticale (a prumu) Sinònimos e contràrios aprumadori, peumu Maneras de nàrrere csn: pònniri a l. = pònnere o fàghere ritzu; essiri de l. = essire a un'imboe, betadu a un'ala, coment'e ruindhe Frases custu muru no est a lentzu Sambenados e Provèrbios smb: Lenzu Tradutziones Frantzesu fil à plomb Ingresu plumb line Ispagnolu plomada, nivel de albañil Italianu filo a piómbo Tedescu Lot, Senkblei.

letítera 1 , nf Definitzione genia de erba chi faet a cambu longu e una teghighedha pitichedha a sèmene niedhu, frore meda agiummai a gurdone, bona po bestiàmene (est cosa frisca ca faet meda in mesu de is tupas in tempus de istade) Sinònimos e contràrios íntzula, írtzera, ítera, viduledha Terminologia iscientìfica rba, Vicia cracca Tradutziones Frantzesu jarosse, jarousse, vesceron Ingresu vetching Ispagnolu algarrobilla de monte Italianu veccióne Tedescu Vogelwicke.

linnosidàdi , nf Definitzione su èssere linnosu, che linna Tradutziones Frantzesu lignosité Ingresu woodiness Ispagnolu cualidad de leñoso Italianu legnosità Tedescu Hölzernheit.

livéllu , nm Definitzione genia de aina (unu parallelepípedu de unu mesu metro a setzione pitica) po averguare si una cosa est bene in paris: est unu tubbighedhu de imbidru (incasciau in d-unu parallelepípedu) cun duas intacas, prenu de abba cun d-una bubburuca de ària chi segundu comente si ponet, in mesu giusta, o prus a una bandha o a s'àtera, inditat si s'aina etotu e su logu o sa cosa ue si ponet in pitzu funt bene in paris o si pendhent a una parte (o a prumu, ponendhodhu in verticale e averguandho su tubbighedhu postu in su latu prus piticu) / passazu a l. = tretu inue istrada e ferrovia si rugant apare in su matessi paris Sinònimos e contràrios nivellu Terminologia iscientìfica ans Tradutziones Frantzesu niveau Ingresu level Ispagnolu nivel de albañil Italianu livèlla Tedescu Wasserwaage.

macarronàda , nf: marraconada Definitzione unu bellu papare de macarrones; nau in cobertantza, tontesa, fata de tontos, de gente pagu abbista Sinònimos e contràrios cicionada, ciusonada Frases sa meri tenit sa marraconada pronta, cuncordada cun petza de caboniscu Terminologia iscientìfica mng Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bon plat de macaroni Ingresu dish of macaroni (abundant) Ispagnolu atracón de macarrones Italianu maccheronata Tedescu Makkaroni-Essen, Dummheit.

maciamúrru , nm: matemurru, matimurru, matzamurru, matzimurru Definitzione genia de supa cun pane o biscotos; pane cotu cun bagna; cosa fata a improdhu, male; matimurru dhu narant fintzes po avolotu, burdellu / fàghere a sa matzimurrina = a coredhu, a improdhu Sinònimos e contràrios martiguserzu, matimbródhiu, milciamuredhu / abbunzadura Frases cussa est genti chi no si acuntentat de papai matzamurru: bolit aligusta! ◊ mammai su civraxu tostau dhu coit a matzamurru 2. e ite ndhe naras de su matemurru chi sunt cumbinandhe sos zòvanos? ◊ custu coju essit unu matimurru! ◊ de totu custu matzamurru iat cumpréndiu ca megàt de si morri de fàmini Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu soupe de pain cuit avec de la sauce Ingresu bread cooked with sauce, mess Ispagnolu calandraca, sopa de pan y galletas, barullo Italianu mazzamurro Tedescu eine Brotsuppesorte, Brotbrei mit Tomatensauce, Hudelei, Heidenlärm.

maivòne , nm Definitzione bastoni de santu Giusepi, una genia de nabrighedha chi faet a cambu grussu meda e arta, a frore in colore de orrosa Sinònimos e contràrios marvarosa Terminologia iscientìfica rbl, Alcea rosea Tradutziones Frantzesu bâton de Saint-Jacques Ingresu hollyhock Ispagnolu vara de San José Italianu malvóne Tedescu Roter Eibisch.

malabòza , avb: malaògia, malaoza, malavògia, malavoza Definitzione a m. = a mala boza, contras a sa ganas, contras a sa volontade Sinònimos e contràrios malaggana, marolla, provortza Frases si no ti azudat babbu, a malaboza fughis dae ibe pro torrare a inoche! ◊ a malavoza amus lassau sas cosas amadas ◊ lis betaiant sos carabbineris e che los leaiant a malaoza a sa gherra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu contrecœur Ingresu reluctantly Ispagnolu de mala gana, con desgana Italianu controvòglia Tedescu widerwillig.

malafidàtu , agt Definitzione chi no giaet fide, no si fidat; fintzes chi no dhue at de si fidare Sinònimos e contràrios discunfiantzosu, scunfiantzosu Frases si setzis goi malafidatos de no crèdere a mie, tanno dimannàtelu a su carrale! ◊ sos prus malafidatos sont annatos deretos a si picare su dinari 2. cussos sont imbrogliones malafidatos Tradutziones Frantzesu méfiant Ingresu wary Ispagnolu desconfiado, de poco fiar Italianu diffidènte Tedescu mißtrauisch.

malaggàna , nf, avb Definitzione genia de tréulu de s'istògomo, ma mescamente mancamentu de gana, o gana contrària de fàere calecuna cosa / a m., de m. = contr'a sa volontade, chentza ndh'àere gana Sinònimos e contràrios agrúngiu, ganamala, isvilimentu / malaboza 2. puru de malaggana, si ponit in camminu e bandat a sa bidha acanta a circai unu gopai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu à contrecœur Ingresu unwillingly Ispagnolu de mala gana, a regañadientes Italianu malvolentièri Tedescu ungern, widerwillig.

mammagràida , nf: mammaràida 1 Definitzione genia de pibitziri birde Sinònimos e contràrios ateribilche, pibiciri, pibisiu, telaporca, tziabróssima, tzilibrínchidi, tzimpilighe Terminologia iscientìfica crp Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu sauterelle Ingresu grasshopper Ispagnolu grillo de matorral Italianu saltabécca Tedescu Laubheuschrecke (Grüne), Heupferd.

mamúdu , agt, nm: mamutu, mumutu Definitzione nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore Sinònimos e contràrios mamucu, mútiu Frases in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu 2. semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nuit noire, noir comme dans un four, noir comme dans la gueule d'un loup Ingresu pitch dark Ispagnolu obscuro como boca de lobo Italianu bùio pésto Tedescu stockdunkel.

marrúsca , nf Definitzione dentighedha pitica de pipiu Terminologia iscientìfica crn Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu dent Ingresu little tooth Ispagnolu diente de niño Italianu dentino Tedescu Zähnchen.

massàgia , nf: massaja Definitzione mere de domo, fémina, pruschetotu mama de famíglia, chi contivígiat e custódiat bene is cosas de domo Sinònimos e contràrios massada Frases as intesu sas abes a murmutu currindhe che massàgias faineras ◊ sa massaja bona no perdimentat sa cosa Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu ménagère Ingresu housewife Ispagnolu ama de casa Italianu massàia Tedescu Hausfrau.

matàgnu , agt: metantzu, metanzu Definitzione chi no tenet calidades bonas, nau de cosa e de gente puru (de ccn., fintzes chi est giau a fàere male) Sinònimos e contràrios iscadentonzu, malésicu, malu, mecianu* | ctr. bonu Frases su bentu de santu Simone tenet fama metanza ca ndhe iscudet s'ischissone ◊ invece de dultzuras mi faghes passare oras metanzas ◊ cussu est unu dutore metanzu ◊ su prus forte fachiat s'ala a su metantzu Tradutziones Frantzesu de mauvaise qualité, médiocre, répréhensible Ingresu ordinary, poor, censurable Ispagnolu de mala calidad, reprobable Italianu scadènte, mediòcre, riprovévole Tedescu minderwertig, mittelmäßig, verwerflich.