Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

addolumànnu! , iscl Definitzione cun dolore o dispraxere mannu / addolumannu meu, tou, sou, nostru, bostru, issoro = male po mimi, po tue, po issu, e e totu deasi Sinònimos e contràrios addolumeu!, mischinu! Frases già mi l'at fatu, addolumannu meu, chi ndhe apo finas s'ànima niedha! ◊ addolumannu: su bene meu ti l'as isperdisciadu pro su lussu! ◊ addolumannu meu, apo pérdidu sos brios Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hélas! Ingresu alas! Ispagnolu ¡ay de mí! Italianu ahimè!, purtròppo! Tedescu ach!, leider!

addoluméu! , iscl Definitzione s'iscuru a mie!, cun dannu mannu meu!, mischinu de mimi! Sinònimos e contràrios addolumannu!, mischinu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hélas, que je suis malheureux! Ingresu dear me! Ispagnolu ¡ay de mí! Italianu ahimè! Tedescu weh mir!

addorojàda , nf Sinònimos e contràrios abboghiada, addorojamentu, bérchida, boche, cérriu, grida Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hurlement de souffrance Ingresu cry Ispagnolu grito de dolor Italianu urlo di dolóre Tedescu Geheule.

addotorài, addotoràre , vrb Definitzione giare o pigare sa làurea, fàere a dutore, laureau; nau a disprétziu de unu, giare a bíere chi ischit totu issu, su si crèdere ischípiu meda Tradutziones Frantzesu décerner un diplôme, obtenir son diplôme, faire le pédant Ingresu to graduate, to air one’knowledge Ispagnolu licenciarse, titularse, maestrear, presumir de docto Italianu addottorarsi, fare il saccènte Tedescu doktorieren, den Besserwisser spielen.

àera , nf: (fintzes aera) Definitzione linnu malu o murta làvrina, genia de linna tostada meda chi faet a mata in logu de monte unu pagu artu Sinònimos e contràrios costi, cóstiche, olàdighe Frases sa discu fit de linna de àera fata a curbia Terminologia iscientìfica mtm, Acer monspessulanum Tradutziones Frantzesu érable Ingresu maple Ispagnolu arce de Montpellier Italianu àcero Tedescu Ahorn.

aescài , vrb: aiscae, aiscai, aiscari, escai, iscai Definitzione giare a papare ponendho in buca sa cosa a su pipiedhu, a fintzes a unu chi no si dha podet fàere a solu Sinònimos e contràrios addascare Frases si no papat, cuss'animaledhu, tocat a dh'aiscari ◊ dhi tocat a guardai sa mama ca est a camba segada, ma po papai ciai no tocat a dh'aiscai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nourrir à la petite cuillère Ingresu to feed Ispagnolu dar de comer Italianu imboccare Tedescu in den Mund stecken.

afastiài , vrb: afastiare Definitzione passare su fàmene papandho, tzatzare de no ndhe tènnere prus gana; asseliare o passare fintzes un'àtera gana o bisóngiu de s'intèndhere coment'e tzatzaos, orróschios Sinònimos e contràrios apastamare, apastare, arrosci, cascaviare, sassai / abbolotai, aconare, agrungiai, ascamare, colloviare, ilvilire, isbolotiare, iserare, istomacare, tolocare Maneras de nàrrere csn: no si ndi pòdiri afastiai de… = sighire a…, chentza si pòdere catzare su disizu, sa gana de…; fuedhai a boxi afastiada = coment'e chentza pòdere faedhare, comente faedhat s'imbriagu Frases cussus drucis ti afàstiant de su tzúcuru chi portant! ◊ seu fintzas afastiau de sa tropu cosa chi apu papau ◊ nci nd'at duas sempri bufendi impari: pustis afastiadas si tirant s'istrexu! 2. dha miru sempri: no mi potzu afastiai! ◊ fiat afastiau de su chi fadiat e de comenti dhu fadiat ◊ no si afastiaus mai de biri cussa bellesa de logu! Tradutziones Frantzesu dégoûter Ingresu to bore, to feel queasy Ispagnolu cansarse de una comida Italianu stufare, provare nàusea Tedescu satt sein, Übelkeit empfinden.

aferulàda , nf Definitzione atoscamentu a feurra Sinònimos e contràrios afeurramentu Terminologia iscientìfica mld Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu intoxication Ingresu poisining Ispagnolu intoxicación de cañaheja Italianu intossicazióne Tedescu Vergiftung.

afideàdu , agt Definitzione chi tenet isperàntzia, chi giaet fide, chi promitit bene Sinònimos e contràrios animosu, fiantzosu, isperanciosu, iperansciadu | ctr. isarcadu, scunfiantzosu Frases tandho fia afideadu de mi che torrare a acordare e imbetzes so intradu in d-un'impresa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu confiant Ingresu trustful Ispagnolu confiado, de confianza Italianu fiducióso Tedescu vertrauend.

afrísciu , nm Definitzione su si adatare a su bisóngiu, a un'apretu / po afrísciu = pro netzessidade, pro su bisonzu Frases cussa est zente de pagu afrísciu ◊ allà un'afrísciu, ita bregúngia, a isterri totu asusu de su letu po papai! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faculté d'adaptation Ingresu spirit of adaptability Ispagnolu capacidad de adaptación Italianu spìrito di adattaménto Tedescu Anpassungsfähigkeit.

afritorídu, afritoríu , agt: afritulidu, afrituridu, fritoridu Definitzione chi tenet fritu meda, chi est tremendhosi de su fritu, fintzes chi sufrit su fritu, chi dhu aguantat pagu Sinònimos e contràrios afrituladu, allintugliadu, ifritoridu / friarosu | ctr. afoghigiau, caente Frases làssami caentare: no lu bides chi so totu afritoridu?! ◊ dae su giogu, istracu de currizare, recuit Nanni mesu afritoridu ◊ unu petiruju afritoridu si ndhe cheret intrare a sa pinneta 2. de su sole sos rajos no mi dant calura, so fatendhe afritulidu s'última pitzulada a mala gana (P.Muresu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu transi de froid Ingresu cold Ispagnolu muerto de frío Italianu infreddolito Tedescu fröstelnd.

afrontànte, afrontànti , nm Definitzione chie tenet sa propiedade o su possessu a làcana in mesu cun calecun’àteru o cun calecuna cosa (es. istrada) Sinònimos e contràrios lacanante, lacanarju Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu riverain Ingresu frontager Ispagnolu propietario de un inmueble que da a una calle o a un río Italianu frontista Tedescu Anlieger.

afutíre, afutíri , vrb rfl Definitzione lassare cúrrere, lassare andhare, pigaresidha a pagu incuru, no fàere contu de sa cosa, de un'ofesa, de una chistione Sinònimos e contràrios impipai 1, importai, incodiare, strafudhai, strufudhire Frases si ndhe afutit de contes e de barones! ◊ medas de sas lezes si ndhe afutint ◊ proat gustu a minter su didu in sa ferida afutèndhesi de su dolore de su malàidu ◊ is mortus abarrant mortus e no dhis intrat prus nudha: afutassindhi! (A.Garau) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'envoyer, s'en ficher (vulg.) Ingresu not to give a fuck Ispagnolu pasar de Italianu fregàrsene, fóttersene Tedescu pfeifen auf.

aghedhósu , agt Definitzione nau de cosa modhe, chi est unu pagu tostada solu segundhu su tretu o segundhu sa calidade Sinònimos e contràrios cadhosu / duraghe Frases su lardu de su súmene est aghedhosu ◊ sa ua litàchina est calidade aghedhosa, bona a pabassa ◊ su péssighe duraghe zughet sa purpa aghedhosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pavie Ingresu clingstone Ispagnolu duro (dicho de algo que suele ser blando) Italianu duràcino Tedescu hartfleischig.

agrúgu , nm Definitzione boghe de animale, mescamente su gúgulu de su cane; fintzes boghe de persona pranghendho Sinònimos e contràrios gruju, gurrúliu, órulu Frases s'agrugu de su cani 2. est a agrugus tzerriendi ca dhi est mortu su mairu ◊ scerau, cussu piciocu: est mortu a agrugus! Terminologia iscientìfica bga Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hurlement Ingresu animal howl Ispagnolu grito de animal, gañido Italianu urlo animalésco Tedescu Schrei, Heulen.

aisségus , avb, prep: asegus, assecus, assegus Definitzione su tretu apalas de una cosa o de unu / avb. de tempus: a s'assegus = a úrtimu de totu, a fine e a candho, apustis; pigai a unu a lanas de asegus = leàrelu a purpedhas de culu Sinònimos e contràrios acoacò, addaesegus, daesecus, incuadas, insegus | ctr. ananti 2. si est giradu a dogni ala e at bidu, própiu aissegus de una foza, un'afarighedhu chi pariat una mela allizada ◊ su soldadedhu at detzisu tandho de si cuare aissegus de una tabbachera 3. olvida, nessi, a s'assegus, s'amarigore de sa vida: ca no balet chi pentida ti boltes, poi, a insegus! ◊ a s'assecus sa bidha fit torrata unu burdellu niedhu che furesi 4. creimí ca ti pigu a lanas de asegus! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu derrière Ingresu back Ispagnolu atrás, detrás, tras, detrás de Italianu diètro Tedescu hinter, hinten.

alchèrmes , nm Tradutziones Frantzesu alkermès Ingresu alkermes Ispagnolu alquermes, licor de mesa Italianu alchèrmes Tedescu Alkermes.

allatadòrza , nf Definitzione in is linnas bias, sa vena (e arraighina) prus grussa chi allatat totu sa mata Frases su prantone at a súere dae s'allatadorza bestíndhesi de linna, sida e frutu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu artère principale Ingresu artery Ispagnolu vaso principal de un árbol Italianu artèria principale Tedescu Hauptader.

allatàrza , nf Definitzione mama de tita, fémina chi est allatandho, mescamente chi giaet a súere a unu pipiedhu angenu (fígiu de tita) Sinònimos e contràrios allatadora, allatera, dhedha, dida, mammedita, tadàgia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nourrice Ingresu wet nurse Ispagnolu nodriza, madre de leche Italianu nutrice Tedescu Amme.

allatèra , nf: latera Definitzione mama de tita, mamma titedha, fémina chi giaet a súere a unu pipiedhu angenu Sinònimos e contràrios allatadora, allatarza, dhedha, dida, mammedita, tadàgia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nourrice Ingresu wet-nurse Ispagnolu nodriza, madre de leche Italianu bàlia, allattatrice Tedescu Amme.