A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

nubbilèsa nobbilèsa

nucèdha , nf: nugedha, nughedha, nuixedha 1, nuxedha Definitzione genia de mata, no tanti manna, e frutu (upm) mannu cantu a unu landhe, a corgiolu tostau, chiu tundhitu, incasciau in d-unu nasedhu (genia de raga) chi s'istacat candho lompet Sinònimos e contràrios lantzola, naciola, odhana Terminologia iscientìfica frt, Corylus avellana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noisetier, noisette Ingresu filbert Ispagnolu avellana Italianu nocciòlo, nocciòla Tedescu Haselnuß.

núche , nf: nughe, nuge, nughi, nugi, nuje, nuxi Definitzione genia de mata manna (e linna de òpera), faet frore mascu (pannuga, chi bogat in su cambu béciu) e unu fore fémina (in su cambu nou), su frutu (chi ingendrat in su frore fémina) essit tundhu e comente lompet portat duos corgiolos distintos: su primu (sa cogòcia) est lisu a fora, pruposu e birde candho est friscu, pustis a frutu lómpiu si tzacat, sicat e si ndhe istacat s'àteru, chi est unu pagu giumburudu e tostau, distintu in duas perras cun su chiu aintru (su chiu puru est in duas perras totu giumburudas, a bàtoro cabones o zubales) bonu meda po papare deasi e po fàere druches; genia de imbodhigu cun bruvura de isparare a giogu; in portales mannos, genia de pumu de metallu po tocare cun sa lóriga in is gennas / nuxi muscada = àrbure (Myristica fragrans) e su frutu chi faghet, a zisa de nughedha a una corza ebbia, manizadu in coghina a cundhimentu pro su fragu forte e su sabore aspidonzu Sinònimos e contràrios còcolo / bombeta / muzolu Maneras de nàrrere csn: sa nughe, sa nuxi (upm) = su frutu, unu o medas; sa n. podet èssere liera (chiu, a logos cócuru, bonu, sanu e crispu, cun ambas corzas cumpridas), mantzada (chiu in parte guastu, bermidu, prima corza punta, a tretos niedha guasta), morta (chiu deunudotu addrommigadu e sicu, aurtidu, sa de duas corzas chentza cumprida); sas nughes, is nuxis = sas àrbures de sa nughe; mazare, collire, segare, innetiare n.; nuxi perdosa = teréntile, mala a innetiare, calidade metzana de nughe, cun corza meda e afissa fintzas in mesu de su chiu; nuche de sa roda = butu, murtàgiu; sa nuge de su gúturu = is nuxis, su butone de sa bula, su cabu de sa canna de sos prummones, gorgobena; sa nughe de sa cossa = su murudhu de sa purpa prus neta, in sa cossa (mescamente faedhendhe de peta masellada); nuchedha = s'ossu de su rajosu; una n. sola in su sacu no faghet sonu = pro si fàghere a intèndhere tocat a èssere in medas Frases sas nughes de s'ortu che sunt àrbures mannas ◊ est bella s'umbra frisca de is nuxis ◊ is nugis e is pénsius murmudhant tramesu a sa trumbutura de s'abba 2. nois giogaimus a pípiris de nughe ◊ sa nughe si ndhe collit tra cabidanni e santuaini ◊ a chenare mi bastant duas nughes cun pane ◊ seu a bértula fendi sa circa de sa nuxi ◊ cheret segadu nughe ca faghimus pabassinos 3. s'intendhet isparos de fusiles, de nughes e de coetes 4. mi ponzei a tocare forte sa nughe de otone de su portale 5. mi aggarrant, mi picant a isculivitas e a fichias de pede a nuchedhas Sambenados e Provèrbios smb: (De)nughes, Nughes, Nuscis, Nuxis / prb: una nughe intro de su sacu faghet pagu sonu Terminologia iscientìfica mtm, frt, Juglans regia Ètimu ltn. nuce(m) Tradutziones Frantzesu noyer, noix Ingresu walnut (tree) Ispagnolu nogal, nuez Italianu nóce Tedescu Walnußbaum, Walnuß.

núcia nògia

nuciòla naciòla

nucleàre , agt Definitzione chi pertocat su núcleu, sa part'e mesu de sa céllula o de s'àtomu, o chi si serbit de sa connoschéntzia de s'àtomu (e po cuss'etotu de su núcleu) po calecunu iscopu / gherra n. = fata cun bombas atómicas, sas chi irfrútuant sa fortza e su cumportamentu de s'àtomu de unos cantu materiales (es. uràniu) coment'e fortza de iscópiu; centrale n. = cussa chi irfrútuat s'àtomu pro produire calore e cun su calore s’elétricu Sinònimos e contràrios atómicu Frases morale istrana: cun cussu arresonu, ch'idea santa de paghe respinghet, s'aprovat s'assassíniu nucleare! ◊ cun bonu sentimentu faghide giuramentu de no fàghere gherra nucleare.

núcleu , nm Definitzione sa parte de mesu, prus de importu.

nudài, nudàre , vrb Definitzione pigare e bogare su bestimentu, lassare nudu, ispogiau Sinònimos e contràrios innudare, ispogiare | ctr. bestire Ètimu ltn. nudare.

nudèsa , nf Definitzione su èssere chentza bestimentu nudha, nudu Sinònimos e contràrios spollatzoni Frases nudesa e iscurtatone at angustiau mannos e minores Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nudité Ingresu nudity Ispagnolu desnudez Italianu nudità Tedescu Nacktheit.

nudèu , nm Definitzione genia de istugighedhu de prata, a forma de pabassinu, imbistiu de velludu o àtera orrobba fine, cun calecunu iscritu o breu aintru, postu apicau in pitzu ca nanca afortit a chie dhu portat Frases is nudeus serbint po sa contramazina.

núdha , prn, nm, avb Definitzione nesciuna cosa, mancu una cosa e mancu unu farinedhu de cosa: prn. sèmpere impreau foedhandho de cosa, ccn. borta si ponet coment'e nm. in su sensu de pagu pagu, de cosa de perunu contu, piticu meda (fintzes de tempus), o coment'e avb. puru Sinònimos e contràrios paghitzedhedhu | ctr. totu Maneras de nàrrere csn: cussu e su n. est su matessi, unu n. = paghitzedhedhu; n. mi ses nendhe!…, n. mi naras!…, tantu za est nudha!… = gi est pagu!…, est meda, tropu (ma segundu de ita si narat bollit nàrriri própiu nudha etotu!); no ti ndhe naro n.!… = funti cosas de ispantu; èssere totu n. = èssiri in debbadas, sentza de profetu perunu; de su pagu paghedhu, de su totu… nudha! = tocat a si acuntentare de su chi ti daent, de su chi est, menzus pagu chi no nudha; no est bellu n., no est mannu própiu n., in n. = no tenet nudha de bellesa, no est mannu própiu, itl. "per niènte"; fàghere, andhare pro nudha = in debbadas, itl. "invano" (ctr. pro cosa); ne pagu e ne n. = própiu nudha; no bi at ne (+nm) e ne n. = no bi at ne (+nm) e ne àteru (calesisiat cosa); no… (nm., agt., vrb.) e ne nudha = ne… (nm., agt., vrb.) e ne àteru (chi potat èssere cussideradu che a nm., agt., vrb.); su n. no at picadorzu = no fait a dhu pigai!; fàghere una cosa che n. = coment'e cosa lestra e fàcili fàcili, coment'e chi no bi cherfat ne fortza e ne pelea; torrare a n. (nau de unu mali) = sanai, isparèssiri; bogàrendhe a ccn. cun nudha = pagai, donai a ccn tropu pagu; nudha est s'istrégiu chi portat!…= (nau de fémina), titimanna meda; no est n. = no at importu, no faghet diferéssia, no b'at dificurtade, itl. non c'è problema; nau de ccn., èssere (+ nm) de nudha = nau a disprétziu, chi no balet (de capacidades o fintzes de calidades), nau cun aprétziu, chi cun totu chi est piticu est àbbile meda Frases tui no depis pentzai a nudha! ◊ no cherzo nudha ◊ oe no apo fatu nudha ◊ sunt pòveros in terra: no tenent nudha ◊ - E ite tenes, chi pares pessamentosu? - Nudha, nudha! - Si no tenis nudha, poita essis e intras fatuvatu? ◊ li apo pedidu su dépidu, ma mi ndhe at catzadu chentza nudha! 2. pro unu nudha iscudiat sos fizos ◊ manigadu nachi at… unu nudha, cantu su puzone! ◊ no ndhe semus comporendhe de nudha ◊ cussos resessiant a fàchere sa dommo chin nudha ◊ de unu nudha ndhe at fatu una chistione manna ◊ est unu biculedhu de nudha, minudedhu! ◊ citudí a sa muda, tui, ca no ses narendu nudha! (A.Melas)◊ su babbu fit mortu pitzinnu de nudha in sa gherra ◊ est unu nudha a che orrúghere ◊ pro su nudha menzus su pacu 3. chi no surrúschiat ne nudha, comenti fàciu a cumprendi chi est drommiu e no mortu? ◊ custa cosa no andhat bene nudha ◊ sa fantasia tua est solu cudha: no bi at ne sustàntzia e ne nudha! 4. ih, za est nudha a pagare totu cussu donzi mese!…◊ nudha mi ses nendhe, a fàghere totu custu in pag'ora!…◊ gi est nudha su trabballu chi ses fadendu: lah chi depiast andai a tirai fà o cíxiri!…◊ za est nudha a che pigare a montes a pè cun custu sole!…◊ nudha est, a fai a pei totu cussu tretu!…◊ nudha est s'istódhicu!… 5. no fatzas che Masciocu: o nudha o tropu! ◊ est annuadu, ma si no proet est totu nudha! ◊ toca, làssala istare gai, cussa cosa, no est nudha! ◊ - Iscusa, fertu ti apo? – No est nudha! 6. cussu zòvanu si ponet a codhu mesu cuintale de tzimentu che nudha ◊ cussa fut gente chi de onestade no ndhe teniant ne pagu e ne nudha ◊ cussus paperis funt chen'e logu ni nudha ◊ bae a su cumandhu, za no est proindhe e ne nudha ◊ custa cosa no est tosta e ne nudha ◊ m'abbàida unu pisedhu de nudha a fàghere totu cussu triballu a sa sola!… Sambenados e Provèrbios smb: Nudda / prb: s'abantaxeri est ómini de nudha Ètimu ltn. nulla Tradutziones Frantzesu rien Ingresu nothing Ispagnolu nada Italianu niènte, nulla Tedescu nichts.

nudhúbe nedhúbe

nuditzédhu , nm Sinònimos e contràrios allupaguadhu 2, síntziri Terminologia iscientìfica rba, Polygonum equisetiforme.

nudíu nodídu

nudorósu , agt Definitzione chi est totu nodos Sinònimos e contràrios annuosu, neosu, nodhulosu, nodosu, noischedhosu | ctr. nébidu Frases ant festau tusorzos e bardanas suta s'umbra de sos ozastros nudorosos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu noueux Ingresu knotty Ispagnolu nudoso Italianu nocchieruto Tedescu knorrig.

nudósu nodósu

nudriài, nudricàre, nudrigàre nodrigàre

nudríre, nudríri , vrb: nutrire, nutriri Sinònimos e contràrios alimentai, nodrigare Ètimu itl. nutrire.

nudrítu , agt Definitzione its, atzudu?, iscocorosu? Frases balentes errebiaos e nudritos.

núdu nódu