abbadiài, abbadiàre , vrb: abbaidae,
abbaidare,
abbaitare,
badiare Definitzione
castiare, apèrrere e girare is ogos po bíere sa cosa; giare atentzione, atèndhere a una cosa o a unu; abbarrare ammammalucaos coment’e timendho, chentza fàere nudha, chentza de ischire ite fàere; castiare o pentzare a una cosa ibertandhodha, agiummai coment’e domandhandhodha, o, si est cosa de giare, èssere coment’e dispràxios, no tènnere su coràgiu de dha giare (ma dhu narant sèmpere cun sa nega po nàrrere su ctr.: no l'abbàidat, no si abbàidat, a./no a. s'ispesa/a s'ispesa, su perígulu/a su perígulu, su sacrifítziu/a su sacrifítziu); tènnere arrespetu / impr. abbà!
Sinònimos e contràrios
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
colbiare,
isperare 1,
labai,
mirai
/
apitare
Maneras de nàrrere
csn:
a. a unu a carrones = abbaidare cun tropu rispetu a unu, istàreli in dainanti unu pagu guvardu, coment'e timindhe; abbaidaresindhe = castiaisí apari in faci coment'e po bòlliri isciri o cumprèndiri ccn. cosa; a. una fémina, una màchina, una bestimenta = iscioberai, decídiri cali pigai; no bi ndhe at unu de abbaidare = funt unu peus o prus légiu de s'àteru, mancunu bonu; abbàida a tie = fai comenti creis!
Frases
cussus antzianus passant oras e oras in cumpannia a abbadiai sa zenti chi passat ◊ abbàida a bídere si b'at zente, chi apo intesu una boghe! ◊ abbàida candho faghes sa cosa, abberi sos ogros si no cheres fàghere abbunzos! ◊ deo abbàido a mie, a bídere si est zustu su chi fato, no ponzo fatu de sos àteros ◊ abbàida sos pecos tuos, cantu chi chircas sos anzenos! ◊ ite ses abbadiandhe a ogos trotos?!
2.
ancu ti calet tronu: m'abbàida a bídere ite at fatu!…◊ abbaidade a non bos lassare ingannare!
3.
bètali francas a su triballu, no ti lu abbàides! ◊ no mi lu abbàido ca isse est síndhigu, no: su chi tenzo de nàrrere bi lu naro! ◊ no sento ca andho sordau: solu sento sa pitzinna chi mi apo abbadiau
4.
cherent combidados a chenare, sos amigos tuos, ca l'abbàidant ◊ a sos cojados noos lis cheret fatu unu bellu donu, ca l'abbàidant, ca issos puru ndhe ant fatu a nois ◊ compare si ndhe tenet, dinari, sos chentu miza no los abbàidat: lu daet e toca! ◊ como istamus abbaidèndhennos su dinari: ispesu cheret, candho tocat, za bi est!
5.
imbarendhe sa peta, ma cudha peta no arriviat ancora: tandho comintzant a si ndhe abbaidare apare e a fàghere sos pensamentos piús istrambos
Ètimu
itl.
guaitare
Tradutziones
Frantzesu
regarder
Ingresu
to look,
to watch
Ispagnolu
mirar
Italianu
guardare
Tedescu
ansehen,
schauen.
àlchida , nf, nm: àlchidu,
àrchidu,
àrchita,
àschida,
àschidu Definitzione
fortza o fintzes abbilesa de fàere cosa, de cumandhare, de s'impònnere a is àteros, de si fàere arrespetare
Sinònimos e contràrios
acru 1,
archete,
arpados,
folteléntzia
Frases
no apesit àschidos de andhare ◊ a ndhe tenet de àrchidos, cuss'ómine! ◊ torreit in ànimos bonos e de bon'àschidu a che congruire s'òbera de sa die (A.Canalis)◊ a solu no mi abbastant sos àschidos pro ti fàghere leare cussas camineras ◊ cussu no at àteras àrchitas ◊ no apeint sos àschidos de li frimmare sas peràulas in buca
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
énergie,
vigueur,
autorité,
prestige
Ingresu
authority,
power,
vigourprestige,
arrogance
Ispagnolu
autoridad,
poder
Italianu
autorità,
potére,
prestìgio
Tedescu
Macht,
Ansehen.
badiàre , vrb: abbadiai*,
baidare,
vadiare Definitzione
castiare, girare is ogos po bíere sa cosa, giare atentzione, atèndhere una cosa o a unu; atèndhere a unu, custodiare sa cosa / badhu! = abbàida!, càstia!
Sinònimos e contràrios
allutzare,
annotare,
apompiai,
badrare,
cadebai,
castiai,
isperare 1,
labai,
mirai
Frases
bàdia si potes leare capu de custa cosa! ◊ vàdiat bene vene, si pómpiat a su tziu e torrat a badiare
2.
fipo badiandhe sas crapas ◊ su piciochedhu est badiando su bestiàmine e ligendo! ◊ in cussos chirros b'aiat pastores note e die badiandhe e cuberrandhe sa robba
Tradutziones
Frantzesu
regarder,
garder
Ingresu
to guard
Ispagnolu
mirar,
guardar
Italianu
guardare,
custodire
Tedescu
ansehen,
anschauen,
bewachen.
castiài , vrb: acastiai,
castiare,
castiari,
casticare,
castigare,
chestiai Definitzione
abbaidare aperindho o girandho is ogos po bíere sa cosa; tènnere contu, contivigiare, atèndhere calecuna cosa o a ccn. po su bisóngiu chi podet tènnere de agiudu; portare a ogu unu logu o calecuna cosa, giare atentzione chi no che dha furent, chi no tèngiat dannu / càstia!, castiai! = itl. ecco!
Sinònimos e contràrios
abbadiai,
abbillai,
colbiare
/
addolie,
aggordai,
agguardai,
cadebai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
tentare
Maneras de nàrrere
csn:
castiai mali a unu = fàghere un'ograda mala a unu, coment'e cheríndheli nàrrere chi su chi est faghindhe no andhat bene; castiaisí cun d-unu, cun d-una = èssiri in castiadas, fastigiai, abbaidàresi pro si chèrrere; castiai, no castiai sa cosa (po su tanti chi est)= abbaidare, no abbaidare, no ndhe fàghere contu, lassare cúrrere
Frases
castiadhu acomenti est bestiu! ◊ andaus a bíngia a castiai si s'àxina est cumentzendi a coi ◊ chestit, gopai, de innòi is piciochedhus nci essint apenas cabau s'unconi! ◊ si no dhas càstias, is cosas, comenti fais a dhas arregordai?! ◊ is ogos suos si fiant frimaos a castiare in altu
2.
a is antzianus is fillus no dhus bollint castiai! ◊ is arrosas sunt floridas ancora: comenti faint a èssiri friscas friscas sena chi nemus dhas castit?!…
3.
ingunis tocat a dhoi ponni a calincunu a castiai, de is bortas chi ndi fúrinti totu
4.
candu mi at biu pighendimindi totu cudha cosa mi at castiau mali… agiummai mi nci papàt cun is ogus! ◊ una de custas piciocas si castiàt cun d-unu giòvunu, ma no si fiant mai chistionaus ◊ dèu unu chilu de cosa no dhu càstiu, si unu mi dha pigat a cascita intrea!
Ètimu
ltn.
castigare
Tradutziones
Frantzesu
garder
Ingresu
to look,
to guard
Ispagnolu
mirar,
guardar
Italianu
guardare,
badare,
custodire,
sorvegliare,
vigilare,
controllare
Tedescu
ansehen,
sich kümmern,
behüten,
überwachen.
créita , nf: crétida Definitzione
su crèdere, su giare fide; su si crèdere a tropu, su si craculare prus de su chi unu est
Sinònimos e contràrios
credéntzia 1,
cretimenta,
imbufadura
/
creitura,
magnosidade,
presuméntzia
Frases
o sognos incantosos, crétida s'apo dadu, ma però solu un'umbra apo sighidu (P.Sulis)◊ no mi fido ne crétida ti dao
2.
cussa pitzoca no istat ritza dae sa créita ◊ fit ufratu che bússica dae sa créita
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crédit,
confiance,
très grande estime de soi-même
Ingresu
credit,
trust,
excessive self evaluation
Ispagnolu
crédito,
confianza,
sobrestimarse
Italianu
crédito,
fidùcia,
autostima eccessiva
Tedescu
Ansehen.
créntia 1 , nf: créntzia Definitzione
su crèdere, su giare fide / comporare a créntia = leare a dépidu, pigai a fidu
Sinònimos e contràrios
credéntzia 1*,
créita
Frases
créntia bos ndhe dao canta cherides ◊ in su butighinu bufaiat a créntia
Tradutziones
Frantzesu
crédit,
créance
Ingresu
reputation
Ispagnolu
crédito
Italianu
crédito
Tedescu
Ansehen.
fidúcia , nf: fidútzia Definitzione
genia de fide, de crétia / àere a ccn. in fidútzia = dàreli fide, fidàresi de ccn.
Sinònimos e contràrios
fide,
fidéscia
Frases
fidúcia tenindi e no ndi geist! ◊ soe sa prus chi ti apo in fidútzia
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
confiance
Ingresu
confidence
Ispagnolu
confianza
Italianu
fidùcia
Tedescu
Ansehen.
grandhèsa , nf: grannesa Definitzione
su èssere de importu mannu, de pònnere in càrculu meda, de pòdere àere bàntidu, nau de cosas o de maneras de fàere / àere o tènnere una cosa a grandhesa = abantaisindi, teneindi coment'e un'onori
Sinònimos e contràrios
grandhiosidade,
impoltànscia,
imponéncia
/
balentia,
mannosidade
Frases
ite grandhesa pro me su mi vider cumbidada a sa mesa sacrada de su chelu!…
2.
lu tenet a grandhesa, lu tenet! ◊ guvardos, no faghent prus bardanas, ammelladu ant sas matanas de grannesa (M.Monterra)
Ètimu
spn.
grandeza
Tradutziones
Frantzesu
grandiose,
prestige
Ingresu
prestige,
magnificence
Ispagnolu
grandiosidad
Italianu
grandiosità,
prestìgio
Tedescu
Großartigkeit,
Prächtigkeit,
Prestige,
Ansehen,
Geltung.