abbebberecàda , nf Definitzione
su abbebberecare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
égarement
Ingresu
rollness
Ispagnolu
aturdimiento
Italianu
stralunaménto
Tedescu
das Verdrehen der Augen.
afunài , vrb: afunare Definitzione
acapiare, pigare a fune, imbojàresi cun sa fune, troboire cun sa fune
Sinònimos e contràrios
infunai,
prèndhere
/
pinnicai
Frases
sos chi crent de àere in punzu s'anzena volontade sunt ammanitzendhe trobeas pro afunare ideas e fadigas ◊ at afunau su muenti a su tzugu
2.
sos carabbineris s'ant afunatu dae s'ufissu de sa coperativa totu sos documentos ◊ aiat irrobbatu su bancu, s'aiat afunatu gamas de erveches e vulos ◊ sos rivos ufratos si afunant totu, pessones, béstias e tupas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enchevêtrer
Ingresu
to tie in a rope
Ispagnolu
encabestrar
Italianu
incapestrare
Tedescu
das Halfter anlegen
alghentàre , vrb: arghentare Definitzione
fàere in colore de prata; pònnere in su fogu a iscagiare bene e imbudhidare, nau mescamente de s'ógiu: a. s'ógiu, su mele, sa saba
Sinònimos e contràrios
arrafinai,
assendrare
Frases
sa bidhia s'arghentat a primu manzanu, la basat su sole e ch'est isparia ◊ s'ozu de lestínchinu l'amus arghentau in sa sartàghine
Ètimu
ltn.
recentare
Tradutziones
Frantzesu
dépurer,
raffiner,
réchauffer de l'huile
Ingresu
to purify,
to heat the oil
Ispagnolu
refinar aceite
Italianu
depurare,
raffinare,
riscaldare l'òlio
Tedescu
klären,
läutern,
das Öl aufwärmen.
alimèta , nf: animeta 1,
limeta 1 Definitzione
bículu de tela tètera, bianca nida, pus che àteru a forma cuadrada, de pònnere po ammontare su càlighe naendho sa missa
Terminologia iscientìfica
prdc
Tradutziones
Frantzesu
pale
Ingresu
pall
Ispagnolu
palia
Italianu
palla,
quadrato di téla per coprire il càlice nella méssa
Tedescu
Tuch,
das den Messkelch zudeckt.
ammodoinài , vrb: ammuduinare,
modoinai Definitzione
fàere o istare coment'e dormiu, pigare o pèrdere is atuamentos, sa memória
Sinònimos e contràrios
abbalaucare,
ammadainare,
asturdire,
atontonare,
immaidoinare,
immaudinare,
scilibriri,
stolondrai,
stontonai 1
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
perdre la mémoire
Ingresu
to lose one's memory
Ispagnolu
perder la memoria
Italianu
smemorare
Tedescu
das Gedächtnis verlieren.
arrullài , vrb: orrullai Definitzione
anedhare is pilos
Sinònimos e contràrios
allorichitare,
anedhai,
eritzare,
frisai,
incincinnare,
riciulare
Frases
is pilus de seda chi no ti apu arrullau furiant luxentis de isperas e no portalis serraus! (A.C.Serra)
Ètimu
ctl.
rullar
Tradutziones
Frantzesu
friser
Ingresu
to curl
Ispagnolu
rizar,
ensortijar
Italianu
arricciare i capélli
Tedescu
sich das Haar kräuseln.
atzipàre , vrb Definitzione
aconciare su fogu ponendhodhoe bene is tzipas, is tzitzones
Sinònimos e contràrios
abbibare,
achicai,
assissai,
ateneae,
atzipajare,
ischichinare,
scarrabbussonai
Frases
est a s'atzipa atzipa duos mutzigones in su foghile
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
alimenter le feu
Ingresu
to foment
Ispagnolu
atizar el fuego
Italianu
fomentare,
alimentare il fuòco
Tedescu
das Feuer unterhalten.
bodalàre , vrb: bodolare,
bodulai,
bodulare Definitzione
fàere de una manera, o una cosa, chi, po sa presse de su foedhare, unu no arregodat comente si narat o no faet a tempus a nàrrere, fintzes si dha tenet crara: si podet pònnere a su postu de calesiògiat àteru verbu, ma dh'imperant fintzes po nàrrere chentza precisare nudha
Sinònimos e contràrios
bodalire,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frases
nachi lu depias bodalare e no li as fatu nudha! ◊ tantu ant bodaladu e nigheladu chi ant chircadu a cumone unu peritu ◊ leas cussa carrela e no bi at de bodalare: faghes pagos metros e che ses in s'ufítziu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire (fam.),
combiner
Ingresu
to do
Ispagnolu
hacer,
decir
Italianu
cosare
Tedescu
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
bodalíre , vrb Definitzione
fàere de una manera, o una cosa, chi, in sa presse de su foedhare, unu no si arregodat comente o ite si narat (o no si bolet nàrrere): si podet nàrrere in càmbiu de css. àteru verbu
Sinònimos e contràrios
bodalare,
intenantai,
iterinare,
nichelare
Frases
bodali custu ca mi serbit deretu! ◊ ite bi sezis bodalindhe, cue, totu s'ora? ◊ no bodalas gai ca faghes dannu! ◊ ma mih chi ses bodalindhe abberu, oe, mih, cun custa chistione! ◊ bodàliche sa cradea, coita, ca mi serbit logu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire (fam.),
combiner
Ingresu
to do
Ispagnolu
hacer,
decir
Italianu
cosare
Tedescu
Zeitwort ohne bestimmter Bedeutung,
das jedes andere Verb ersetzen kann.
chi , prn: ci 1 Definitzione
prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como)
Sinònimos e contràrios
ue,
candho
/
si
Frases
dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas)
2.
sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio)
3.
un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua!
4.
fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?!
5.
teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali
6.
sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga)
Ètimu
ltn.
qui
Tradutziones
Frantzesu
que,
qui
Ingresu
what,
which
Ispagnolu
que
Italianu
che,
il quale,
la quale,
i quali,
le quali
Tedescu
der,
die,
das,
welcher,
welche,
welches.
disenàre , vrb Definitzione
tirare, bogare s'erba de mesu de su laore
Sinònimos e contràrios
illansanare,
irderbai,
isaligare,
isciligare,
isenare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
désherber
Ingresu
to weed
Ispagnolu
desherbar
Italianu
diserbare
Tedescu
ausrotten,
das Unkraut vertilgen auf + Dat.
estaischíre, estaiscíri , avb Definitzione
est a ischire, comente a nàrrere, est a nàrriri: foedhu chi narant po ispiegare una cosa giai nada, cosa chi su srd. narat méngius de àtera manera, es. cun apositzione de sa cosa de ispiegare: Giuanni, su frade, est benniu a ndhe leare a Maria
Tradutziones
Frantzesu
c'est-à-dire
Ingresu
that is
Ispagnolu
esto es,
ser decir,
o sea
Italianu
cioè
Tedescu
das heißt,
und zwar.
ilgutadúra , nf: irgutadura,
isgutadura,
sgutadura Definitzione
su irgutare, su istidhigare, sa cosa chi orruet istidhigandho
Sinònimos e contràrios
sucutadura
Frases
so pronta a ti dare s'última isgutadura de su coro!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
égouttage
Ingresu
dripping
Ispagnolu
goteo
Italianu
sgocciolatura
Tedescu
das Tropfen.
irderbài , vrb: iserbare,
iservare Definitzione
tirare o bogare s'erba de mesu de is cosas prantadas o semenadas po fàere crèschere méngius custas
Sinònimos e contràrios
disenare,
ibrebare,
illansanare,
isaligare,
iscobiscai,
isciligare,
scardai,
sderbai
Frases
su massaju bonu marrat e iservat su chi at semenadu ◊ apo iserbadu s’arzoledha de sa prantaza ◊ fipo iserbandhe labore ◊ sas tzapitadoras istant oras e oras gruciadas iservendhe su laore
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
désherber
Ingresu
to weed
Ispagnolu
desherbar,
escardar
Italianu
diserbare
Tedescu
das Unkraut vertilgen auf.
irmeudhàe, irmeudhàre , vrb: irmidudhare,
irmiodhai,
smoedhari Definitzione
bogare o pèrdere su meudhu, pèrdere sa fortza
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
enlever la moelle,
épuiser
Ingresu
to weaken,
to take the marrow out
Ispagnolu
desmeollar,
debilitar
Italianu
smidollare
Tedescu
das Mark herausnehmen aus,
entkräften.
iscrèdere , vrb: iscrèere,
iscrètere,
iscrèiri,
iscrere,
scrèiri Definitzione
prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi
Sinònimos e contràrios
disaprensionai,
discrèiri
Frases
mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei
2.
dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados
3.
cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ne plus attendre après avoir vainement attendu
Ingresu
to give up weating vainly (after a long time)
Ispagnolu
descreer
Italianu
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
Tedescu
nach einer langen Wartezeit,
das Warten ablassen.
ispagiàre, ispagliài , vrb: ispazare,
ispaxae,
spalgiai Definitzione
bogare sa pàgia, chèrrere sa pàgia de mesu de su laore po dhu chistire límpiu; nau de ccn. su si giare a bíere prus de su chi est, unu, fàere braga, fàere su pageri
Sinònimos e contràrios
abentuai,
irghinitiare,
spalligai
/
abantai,
bragai,
ispallerai,
pazesare
Frases
si che ispazat s'arzola iss'etotu: no cheret azudu ◊ a dedie fimus ispazendhe, a denote carruzendhe ◊ su laore in s'argiola ispagiavas si fut bentu in favore
2.
tandho, ca as oliàriu, ite ispazas si de su chi produit no ndh'assazas? ◊ sunt ispazendhe pro sos milliardos chi nachi tenent ◊ sos catziadores ispazant narandhe chi cun issos cunillos e sirvones ant pacu vida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
dépailler
Ingresu
to separate wheat from straw,
to show off
Ispagnolu
aventar,
jactarse
Italianu
spagliare,
brezzare
Tedescu
das Stroh entfernen von.
mummucòni , nm Definitzione
genia de bobboi chi assimbígiat a su carrabbusu: bivet annos meda asuta de terra e candho essit, a mannu e in su mese de làmpadas, bolat un'orighedha, si acrobat e si torrat a interrare / sa cria: marmedha
Sinònimos e contràrios
nigolavrau
Terminologia iscientìfica
crp, anoxia sardoa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
hanneton
Ingresu
cockchafer
Ispagnolu
escarabajo
Italianu
maggiolino
Tedescu
Schadinsekt,
das zu einem Mittelmeermaikäfer Genus gehört.
pistíncu , nm Definitzione
cropighedhu giau in cunfidàntzia cun is pódhighes, unu pagu a ispitzuladura a trempas; tzàcurru chi si faet frigandho forte e fàcia apare su pódhighe de mesu cun su pódhighe mannu comente si lassant andhare e su primu iscudet a su figau de sa manu; móvia de botu, a cropu / in su tempus de unu p. = in d-unu sinnu, in d-una furriada de ogus
Sinònimos e contràrios
bidhighitada,
bistínchidu,
isbillongu,
pillicu,
pistónchina,
pistóriga,
spistincu,
tzinchillitu
/
brinchitu,
sàdhidu
3.
Pistirinchedhu camminàt totu a pistincus ◊ cale mannu?… si l'iscudet unu pistincu che lu faghet bortulare a terra!
Sambenados e Provèrbios
smb:
Pistincu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
chiquenaude,
papillotage
Ingresu
light blow,
blink
Ispagnolu
chasquido,
parpadeo
Italianu
buffétto,
palpebrazióne
Tedescu
Schnippchen,
das Aufschlagen der Lider.
ruspièdha , nf Definitzione
saliedha chi essit in buca candho si pentzat a calecuna cosa de papare licàngia, chi praghet
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
eau à la bouche
Ingresu
mouth water
Ispagnolu
boca agua (hacérsele la)
Italianu
acquolina
Tedescu
Wasser das im Mund läuft (Appetit).