Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

pàlpidu , nm Definition tochedhu de su coro.

pàlpu , nm: apalpu, parpa, parpu, prapu Definition su aprapidare, su tocare, istare a su toca toca; una de is chimbe capacidades chi tenet su cristianu de sapire is cosas e de ndhe cumprèndhere una calidade tocandhodhas cun sa carre e pruschetotu cun is manos (es. lisa, arrasposa, caente, frida, modhe, tostada e totu deasi) Synonyms e antonyms apàlpidu, aprapudhi / cdh. palpugnu Idioms csn: andhare, fàghere cosa a p., a parpas = aparpidendhe, tochendhe; lassare una cosa in prapu = partada, bardada, parpada Sentences tumbu no fit mancu s'ammentu de unu sonu, de una cosa chi li fit intrata in oricras, ma s'ammentu de una cosa connota a parpu (M.Pira) 2. cussu cunzadu dh'apo lassadu in prapu fintzas a como ◊ si no pones mente a sa voche de su Segnore as a andhare a parpas a dedie mannu comente a su turpu (Bb) Etymon srd. Translations French toucher English touch Spanish tacto Italian tatto German Tasten, Tastsinn.

palpuzàre , vrb: apalpuzare Definition abbarrare o èssere a su toca toca cun is manos Synonyms e antonyms ammanucai, aplopodhare, aparpidare, atrapidare Etymon srd.

paltagiòla , nf Definition fémina chi at tentu pipiu a friscu, de pagu Synonyms e antonyms paltolza, paltolzana, partera Etymon srd.

pàlte , nf: parte, parti Definition de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha Synonyms e antonyms arressioni, arrogu, bículu, istallada, partzida / aba, bandha / cdh. palti | ctr. totu Idioms csn: sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie Sentences una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos 2. míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti! 3. su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis 4. passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari 5. notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua 6. abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare 7. pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone) 8. babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana Surnames and Proverbs smb: Partis Etymon ltn. parte(m) Translations French part, partie, côté English part, side Spanish porción, parte, lado Italian porzióne, quòta, parte, lato German Teil, Seite.

paltèra , nf: pastera Definition istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru Synonyms e antonyms testu, tula Sentences sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera Etymon ctl. pastera Translations French jardinière, caisse à fleurs English flower box Spanish florero Italian vaschétta per fióri, fiorièra German Blumenkasten.

paltèsa , nf: partesa, pertesa Definition parte chi si faet a unu a preferu de àteros Synonyms e antonyms ischirriadura, partzialidade, protzebboria Idioms csn: leare, picare, pigai sas/is partesas de unu = fàghereli sa parte; èssere in pertesa = èssiri a iscórriu, donniunu tirendi a sa parti sua Sentences bi est sa vidha in pertesa Etymon srd. Translations French partialité English partiality Spanish parcialidad Italian parzialità German Parteilichkeit.

paltibàris , nm, avb: partebari, partibaris Definition partes oguales; oguale s'unu cun o a s'àteru Synonyms e antonyms barigua / apare, debarapai, interpare, parebare Idioms csn: èssere a p. = mesu goi e mesu gai; fàchere a p. = una borta s'unu, una borta s'àteru, a borta a borta Sentences già bi est su partibaris: ognunu andhat pro contu sou, si no andhant de acordu 2. si ghetant butadas befianas cantendusí partebari mutetus e cantzonis Etymon srd. Translations French alternativement English alternately, mutually Spanish alternativamente, recíprocamente Italian alternativaménte, vicendevolménte German abwechselnd, einer nach dem anderen.

paltimènta , nf, nm: partimenta, partimentu, partzimenta, pracimenta, pratzimenta Definition su ispartzire is cosas in partes oguales, nau pruschetotu de s'ispartzidura de is benes de famíglia, s'interessu chi ant lassau is mannos Synonyms e antonyms cumpaltimentu, dividimenta, partidura, partinzu, spartzidura, spartzimenta / cdh. paltimentu, ttrs. ipartimentu Sentences sunt a briga pro sa partimenta ◊ sos pòveros túnciant ca in sa partimenta de sos pagamentos sos printzipales pagant pagu ◊ cumbinaiant catzas e torraiant a inoghe pro su partimentu ◊ est dispràxia po sa pratzimenta de sa sienda Etymon srd. Translations French division, partage English division Spanish partición Italian divisióne, suddivisióne German Teilung.

paltinàre , vrb: pastinare, pastinzare Definition prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu Sentences at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide 2. sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos 3. apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia… 4. si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus! Surnames and Proverbs prb: chie at dinare pastinzat binza in sa codina Etymon ltn. pastinare Translations French planter la vigne English to plant a vineyard Spanish plantar la viña Italian impiantare la vigna German einen Weinberg anlegen.

pàltinu , nm: pàstinu Definition terrenu prantau a bíngia noa / segare p. = fai una terra a bíngia Synonyms e antonyms plantàrgia, postura, prantarua Sentences cust'ena de fruas noas boghet frutos che pàstinu inzertadu! ◊ at comporadu terrinu pro si chèrrere segare pàstinu ◊ daghi ponent su pàstinu faent festa ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe… 2. su fogu forrojat e sutzat sas venas in pàstinos de pascionu Etymon ltn. pastinum Translations French nouveau vignoble English naw vineyard Spanish bacillar, viña nueva Italian vignéto nuòvo German neuer Weinberg.

paltíre , vrb: paltzire, parsiri, partire, partziri, pracire, pratziri, pretziri Definition segare cosa, orrugare in partes, fàere ccn. cosa in partes oguales, su si ndhe pigare donniunu sa parte cosa sua / pratziri in (duus, dexi, e aici) Synonyms e antonyms addesumare, cumpaltire, dividire, iscomunare, ispartzire, isperrai Sentences sunt pensendhe a paltzire sos benes ◊ tue de pane aias una perra e lu partias a mannu e minore (G.A.Sau)◊ ant iscorjau s'animale, l'ant fatu a cantos e partiu a sos connoschentes ◊ at pigau su pani cun is manus, dh'at fatu a arrogus e si dhus at pretziu ◊ sa terra sarda si dh'ant pratzia: a nosu s'est abarrada sa boxi de sa carri segada ◊ su babbu at partidu sos benes suos a sos fizos ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu ◊ us pipius comente dhus ais parsius? 2. sciadadedha!… ca gei no dh'at a èssi pretziu su coru! Surnames and Proverbs prb: buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ su malu partire faghet sa zente ojana Etymon ltn. partire Translations French diviser en parties égales English to split up Spanish repartir Italian ripartire, divìdere in parti uguali German teilen, aufteilen.

paltíre 1 , vrb: partire 1, partiri Definition andharesindhe de unu logu, tzucare, pruschetotu cumenciare unu viàgiu Synonyms e antonyms tocai 1 | ctr. assuprire, ghirare Sentences si mi avantzat dinai mi partu a Bosa ◊ si leat totu e si che partit a unu logu atesu Etymon itl. partire.

paltòlza , nf: pantògia, pantolza, pantòrgia, pantorza, partògia, partòglia, partonza, partòrgia, partorja, partorza, partoxa, partroxa, patroxa, prantòrgia, prantoxa, prentoxa Definition fémina in partu, o chi at tentu pipiu a friscu, de pagu, pesandho de parturàgiu Synonyms e antonyms paltolzana, pana, partera Sentences a sa pantòrgia in su partu dh'agiudaiant is féminas de su bighinau, is parentes ◊ sa partòglia est galu istéssita in su letu ◊ sa partorza s'est illierada 2. sa chi dhu at ispitzuau depit èssi un'arxa prentoxa! ◊ candu dhi ant donau sa pipia de tzapu at cumentzau a si assebiai: cussa fut arxa prentoxa! Etymon srd. Translations French parturiente, accouchée English woman in labour, puerpera Spanish parturienta, puérpera Italian partoriènte, püèrpera German Gebärende, Wöchnerin.

paltolzàna , nf: partonzana, partorzana Definition fémina in partu Synonyms e antonyms paltolza, pana, partera / cdh. paltughiana Etymon srd.

paltòre , nm: pastore, pastori Definition chie pesat e contivígiat bestiàmene; foedhandho de cristianos, preide chi tenet contu ànimas, chi atendhet a su bene de s'ànima de sa gente Synonyms e antonyms masoneri Idioms csn: dare, leare bestiàmine in pastore = zenia de cuntratu: su mere ponet su bestiàmine e su pastore su pastorigonzu; pastoredha = merrisca, zenia de puzonedhu chi faghet abbitu ue bi at berbeghes Sentences no ti drommas, paltore, mira chi giughes fatu su matzone! ◊ istimo cussas manos de pastore, manos de late e lana, e cussa cara ue bentos fritos e suore bi ant iscritu su prétziu de su pane (S.Corriga)◊ pro unu pastore bi cheret pacu a che abbarrare imbojau in sos tadharanos de sa zustíssia Surnames and Proverbs smb: Pastore Etymon ltn. pastore(m) Translations French berger, éleveur de bestiaux English shepherd, breeder Spanish pastor, ganadero Italian pastóre, allevatóre German Hirt, Züchter.

paltorighinzàre , vrb: pastorighinzare Definition contivigiare o atèndhere bestiàmene Synonyms e antonyms pastoricare Etymon srd.

paltoríu , nm: pastoriu Definition is pastores, su trebballu de is pastores Synonyms e antonyms pastoria, pastorina, pastoritzu / cdh. pasturiu Sentences in bidhas de monte bi at pastoriu meda ◊ est logu de pastoriu e de cuilarzos 2. su pastoriu cheret dischiu fàchere Etymon srd.

pàltu , nm: partu 1 Definition nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu, su s'illibbertare Synonyms e antonyms iglioronzu, illieramentu, issindhionzu, sfendióngiu Idioms csn: p. giradu (sa criadura ndh'essit cun sos pes a dainanti); p. malu, metzanu = difítzile, istentosu; p. pérrinu = a croba; mastra de p. = fémina pràtiga o chi at istudiadu e azuat sa ràida a s'illierare; is intzimias de su p. = sinnales de comente una fémina ràida est sentida pro s'illierare; is puntas de su p. = sos dolores chi benint a puntas in s'illieronzu 2. a innoghe sa maista de partos fiat torrada bia a su 1950 Scientific Terminology vda Etymon ltn. partus.

palturíre , vrb: parturire, parturiri, pastorire Definition nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu nou Synonyms e antonyms iglierare, infendiai, insinnigare, iscendiai, springiai Sentences fortuna a tie e a su segundhu daghi pastoris isetendhe su fizu! ◊ at parturiu e fatu dus pipius totu a una brenti ◊ a parturire a s'ispidale! Scientific Terminology ssl Etymon itl. Translations French accoucher English to give birth Spanish parir, dar a luz Italian partorire German gebären.