pàlpidu , nm Definizione tochedhu de su coro.
pàlpu , nm: apalpu,
parpa,
parpu,
prapu Definizione
su aprapidare, su tocare, istare a su toca toca; una de is chimbe capacidades chi tenet su cristianu de sapire is cosas e de ndhe cumprèndhere una calidade tocandhodhas cun sa carre e pruschetotu cun is manos (es. lisa, arrasposa, caente, frida, modhe, tostada e totu deasi)
Sinonimi e contrari
apàlpidu,
aprapudhi
/
cdh. palpugnu
Modi di dire
csn:
andhare, fàghere cosa a p., a parpas = aparpidendhe, tochendhe; lassare una cosa in prapu = partada, bardada, parpada
Frasi
tumbu no fit mancu s'ammentu de unu sonu, de una cosa chi li fit intrata in oricras, ma s'ammentu de una cosa connota a parpu (M.Pira)
2.
cussu cunzadu dh'apo lassadu in prapu fintzas a como ◊ si no pones mente a sa voche de su Segnore as a andhare a parpas a dedie mannu comente a su turpu (Bb)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
toucher
Inglese
touch
Spagnolo
tacto
Italiano
tatto
Tedesco
Tasten,
Tastsinn.
palpuzàre , vrb: apalpuzare Definizione abbarrare o èssere a su toca toca cun is manos Sinonimi e contrari ammanucai, aplopodhare, aparpidare, atrapidare Etimo srd.
paltagiòla , nf Definizione fémina chi at tentu pipiu a friscu, de pagu Sinonimi e contrari paltolza, paltolzana, partera Etimo srd.
pàlte , nf: parte,
parti Definizione
de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha
Sinonimi e contrari
arressioni,
arrogu,
bículu,
istallada,
partzida
/
aba,
bandha
/
cdh. palti
| ctr.
totu
Modi di dire
csn:
sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie
Frasi
una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos
2.
míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti!
3.
su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis
4.
passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari
5.
notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua
6.
abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare
7.
pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone)
8.
babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana
Cognomi e Proverbi
smb:
Partis
Etimo
ltn.
parte(m)
Traduzioni
Francese
part,
partie,
côté
Inglese
part,
side
Spagnolo
porción,
parte,
lado
Italiano
porzióne,
quòta,
parte,
lato
Tedesco
Teil,
Seite.
paltèra , nf: pastera Definizione
istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru
Sinonimi e contrari
testu,
tula
Frasi
sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera
Etimo
ctl.
pastera
Traduzioni
Francese
jardinière,
caisse à fleurs
Inglese
flower box
Spagnolo
florero
Italiano
vaschétta per fióri,
fiorièra
Tedesco
Blumenkasten.
paltèsa , nf: partesa,
pertesa Definizione
parte chi si faet a unu a preferu de àteros
Sinonimi e contrari
ischirriadura,
partzialidade,
protzebboria
Modi di dire
csn:
leare, picare, pigai sas/is partesas de unu = fàghereli sa parte; èssere in pertesa = èssiri a iscórriu, donniunu tirendi a sa parti sua
Frasi
bi est sa vidha in pertesa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
partialité
Inglese
partiality
Spagnolo
parcialidad
Italiano
parzialità
Tedesco
Parteilichkeit.
paltibàris , nm, avb: partebari,
partibaris Definizione
partes oguales; oguale s'unu cun o a s'àteru
Sinonimi e contrari
barigua
/
apare,
debarapai,
interpare,
parebare
Modi di dire
csn:
èssere a p. = mesu goi e mesu gai; fàchere a p. = una borta s'unu, una borta s'àteru, a borta a borta
Frasi
già bi est su partibaris: ognunu andhat pro contu sou, si no andhant de acordu
2.
si ghetant butadas befianas cantendusí partebari mutetus e cantzonis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
alternativement
Inglese
alternately,
mutually
Spagnolo
alternativamente,
recíprocamente
Italiano
alternativaménte,
vicendevolménte
Tedesco
abwechselnd,
einer nach dem anderen.
paltimènta , nf, nm: partimenta,
partimentu,
partzimenta,
pracimenta,
pratzimenta Definizione
su ispartzire is cosas in partes oguales, nau pruschetotu de s'ispartzidura de is benes de famíglia, s'interessu chi ant lassau is mannos
Sinonimi e contrari
cumpaltimentu,
dividimenta,
partidura,
partinzu,
spartzidura,
spartzimenta
/
cdh. paltimentu,
ttrs. ipartimentu
Frasi
sunt a briga pro sa partimenta ◊ sos pòveros túnciant ca in sa partimenta de sos pagamentos sos printzipales pagant pagu ◊ cumbinaiant catzas e torraiant a inoghe pro su partimentu ◊ est dispràxia po sa pratzimenta de sa sienda
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
division,
partage
Inglese
division
Spagnolo
partición
Italiano
divisióne,
suddivisióne
Tedesco
Teilung.
paltinàre , vrb: pastinare,
pastinzare Definizione
prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu
Frasi
at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide
2.
sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos
3.
apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia…
4.
si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie at dinare pastinzat binza in sa codina
Etimo
ltn.
pastinare
Traduzioni
Francese
planter la vigne
Inglese
to plant a vineyard
Spagnolo
plantar la viña
Italiano
impiantare la vigna
Tedesco
einen Weinberg anlegen.
pàltinu , nm: pàstinu Definizione
terrenu prantau a bíngia noa / segare p. = fai una terra a bíngia
Sinonimi e contrari
plantàrgia,
postura,
prantarua
Frasi
cust'ena de fruas noas boghet frutos che pàstinu inzertadu! ◊ at comporadu terrinu pro si chèrrere segare pàstinu ◊ daghi ponent su pàstinu faent festa ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe…
2.
su fogu forrojat e sutzat sas venas in pàstinos de pascionu
Etimo
ltn.
pastinum
Traduzioni
Francese
nouveau vignoble
Inglese
naw vineyard
Spagnolo
bacillar,
viña nueva
Italiano
vignéto nuòvo
Tedesco
neuer Weinberg.
paltíre , vrb: paltzire,
parsiri,
partire,
partziri,
pracire,
pratziri,
pretziri Definizione
segare cosa, orrugare in partes, fàere ccn. cosa in partes oguales, su si ndhe pigare donniunu sa parte cosa sua / pratziri in (duus, dexi, e aici)
Sinonimi e contrari
addesumare,
cumpaltire,
dividire,
iscomunare,
ispartzire,
isperrai
Frasi
sunt pensendhe a paltzire sos benes ◊ tue de pane aias una perra e lu partias a mannu e minore (G.A.Sau)◊ ant iscorjau s'animale, l'ant fatu a cantos e partiu a sos connoschentes ◊ at pigau su pani cun is manus, dh'at fatu a arrogus e si dhus at pretziu ◊ sa terra sarda si dh'ant pratzia: a nosu s'est abarrada sa boxi de sa carri segada ◊ su babbu at partidu sos benes suos a sos fizos ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu ◊ us pipius comente dhus ais parsius?
2.
sciadadedha!… ca gei no dh'at a èssi pretziu su coru!
Cognomi e Proverbi
prb:
buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ su malu partire faghet sa zente ojana
Etimo
ltn.
partire
Traduzioni
Francese
diviser en parties égales
Inglese
to split up
Spagnolo
repartir
Italiano
ripartire,
divìdere in parti uguali
Tedesco
teilen,
aufteilen.
paltíre 1 , vrb: partire 1, partiri Definizione andharesindhe de unu logu, tzucare, pruschetotu cumenciare unu viàgiu Sinonimi e contrari tocai 1 | ctr. assuprire, ghirare Frasi si mi avantzat dinai mi partu a Bosa ◊ si leat totu e si che partit a unu logu atesu Etimo itl. partire.
paltòlza , nf: pantògia,
pantolza,
pantòrgia,
pantorza,
partògia,
partòglia,
partonza,
partòrgia,
partorja,
partorza,
partoxa,
partroxa,
patroxa,
prantòrgia,
prantoxa,
prentoxa Definizione
fémina in partu, o chi at tentu pipiu a friscu, de pagu, pesandho de parturàgiu
Sinonimi e contrari
paltolzana,
pana,
partera
Frasi
a sa pantòrgia in su partu dh'agiudaiant is féminas de su bighinau, is parentes ◊ sa partòglia est galu istéssita in su letu ◊ sa partorza s'est illierada
2.
sa chi dhu at ispitzuau depit èssi un'arxa prentoxa! ◊ candu dhi ant donau sa pipia de tzapu at cumentzau a si assebiai: cussa fut arxa prentoxa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
parturiente,
accouchée
Inglese
woman in labour,
puerpera
Spagnolo
parturienta,
puérpera
Italiano
partoriènte,
püèrpera
Tedesco
Gebärende,
Wöchnerin.
paltolzàna , nf: partonzana, partorzana Definizione fémina in partu Sinonimi e contrari paltolza, pana, partera / cdh. paltughiana Etimo srd.
paltòre , nm: pastore,
pastori Definizione
chie pesat e contivígiat bestiàmene; foedhandho de cristianos, preide chi tenet contu ànimas, chi atendhet a su bene de s'ànima de sa gente
Sinonimi e contrari
masoneri
Modi di dire
csn:
dare, leare bestiàmine in pastore = zenia de cuntratu: su mere ponet su bestiàmine e su pastore su pastorigonzu; pastoredha = merrisca, zenia de puzonedhu chi faghet abbitu ue bi at berbeghes
Frasi
no ti drommas, paltore, mira chi giughes fatu su matzone! ◊ istimo cussas manos de pastore, manos de late e lana, e cussa cara ue bentos fritos e suore bi ant iscritu su prétziu de su pane (S.Corriga)◊ pro unu pastore bi cheret pacu a che abbarrare imbojau in sos tadharanos de sa zustíssia
Cognomi e Proverbi
smb:
Pastore
Etimo
ltn.
pastore(m)
Traduzioni
Francese
berger,
éleveur de bestiaux
Inglese
shepherd,
breeder
Spagnolo
pastor,
ganadero
Italiano
pastóre,
allevatóre
Tedesco
Hirt,
Züchter.
paltorighinzàre , vrb: pastorighinzare Definizione contivigiare o atèndhere bestiàmene Sinonimi e contrari pastoricare Etimo srd.
paltoríu , nm: pastoriu Definizione is pastores, su trebballu de is pastores Sinonimi e contrari pastoria, pastorina, pastoritzu / cdh. pasturiu Frasi in bidhas de monte bi at pastoriu meda ◊ est logu de pastoriu e de cuilarzos 2. su pastoriu cheret dischiu fàchere Etimo srd.
pàltu , nm: partu 1 Definizione nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu, su s'illibbertare Sinonimi e contrari iglioronzu, illieramentu, issindhionzu, sfendióngiu Modi di dire csn: p. giradu (sa criadura ndh'essit cun sos pes a dainanti); p. malu, metzanu = difítzile, istentosu; p. pérrinu = a croba; mastra de p. = fémina pràtiga o chi at istudiadu e azuat sa ràida a s'illierare; is intzimias de su p. = sinnales de comente una fémina ràida est sentida pro s'illierare; is puntas de su p. = sos dolores chi benint a puntas in s'illieronzu 2. a innoghe sa maista de partos fiat torrada bia a su 1950 Terminologia scientifica vda Etimo ltn. partus.
palturíre , vrb: parturire,
parturiri,
pastorire Definizione
nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu nou
Sinonimi e contrari
iglierare,
infendiai,
insinnigare,
iscendiai,
springiai
Frasi
fortuna a tie e a su segundhu daghi pastoris isetendhe su fizu! ◊ at parturiu e fatu dus pipius totu a una brenti ◊ a parturire a s'ispidale!
Terminologia scientifica
ssl
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
accoucher
Inglese
to give birth
Spagnolo
parir,
dar a luz
Italiano
partorire
Tedesco
gebären.