A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

pàlpidu , nm Definitzione tochedhu de su coro.

pàlpu , nm: apalpu, parpa, parpu, prapu Definitzione su aprapidare, su tocare, istare a su toca toca; una de is chimbe capacidades chi tenet su cristianu de sapire is cosas e de ndhe cumprèndhere una calidade tocandhodhas cun sa carre e pruschetotu cun is manos (es. lisa, arrasposa, caente, frida, modhe, tostada e totu deasi) Sinònimos e contràrios apàlpidu, aprapudhi / cdh. palpugnu Maneras de nàrrere csn: andhare, fàghere cosa a p., a parpas = aparpidendhe, tochendhe; lassare una cosa in prapu = partada, bardada, parpada Frases tumbu no fit mancu s'ammentu de unu sonu, de una cosa chi li fit intrata in oricras, ma s'ammentu de una cosa connota a parpu (M.Pira) 2. cussu cunzadu dh'apo lassadu in prapu fintzas a como ◊ si no pones mente a sa voche de su Segnore as a andhare a parpas a dedie mannu comente a su turpu (Bb) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu toucher Ingresu touch Ispagnolu tacto Italianu tatto Tedescu Tasten, Tastsinn.

palpuzàre , vrb: apalpuzare Definitzione abbarrare o èssere a su toca toca cun is manos Sinònimos e contràrios ammanucai, aplopodhare, aparpidare, atrapidare Ètimu srd.

paltagiòla , nf Definitzione fémina chi at tentu pipiu a friscu, de pagu Sinònimos e contràrios paltolza, paltolzana, partera Ètimu srd.

pàlte , nf: parte, parti Definitzione de una cosa o cantidade, unu tanti prus piticu de su totu, prus pagu de su totu, nau fintzes de s'interessu, de su chi tocat a unu (e deosi cantepare a sa chi tocat a is àteros); nau de logu, leada, bandha, su logu cunsiderau coment'e tretu postu de calecuna manera po chie dh'abbàidat o ndhe chistionat (ma si narat fintzes de tempus); a su tempus de is bàtoro regnos sardos si naraiat fintzes po regnu, logu = istadu, es. Parte de Càlaris / min. partichedha Sinònimos e contràrios arressioni, arrogu, bículu, istallada, partzida / aba, bandha / cdh. palti | ctr. totu Maneras de nàrrere csn: sa parte = su chi a unu dhi tocat de s'interessu de sa famíllia, e "sa parti" fintzes in su sensu de unu terrenu; sa p. manna = sa menzus, sa prus manna, de calecuna cosa ispartzia in partes diferentes; fàghere partes belosas = fai calecuna cosa chi praxit a una parti de sa genti ma dispraxit a s'àtera; sa prus p. de…= sa mazore parte, su prus; pònnere a unu in p. de ccn. cosa = fàghere a manera chi in carchi modu bi siat cussu puru, dàreli una parte de carchi cosa; intrare in p. = tènniri o pigai sa parti de ccn. cosa; bogare sa parte de ccn. = de sa cosa chi si ponet a manigare o chi s'impreat, pònnere abbandha innanti sa parte de sa pessone chi no bi est presente pro bi la lassare; pònnere sa p., pagare sa p. = pònniri o pagai su chi tocat de pònniri o de pagai de calincuna cosa; fàghere, fai sa p. a unu = fàghere partzialidades, fàghere parte gelosa, fai s'ala o s'anta a unu, dare resone, difèndhere a unu, pònneresi a s'ala sua de acordu; s'ocru puru cheret sa p. sua = sa cosa depit èssiri bella de bisura puru; fàgheresi sa parte sua = fai, de trabballu, su tanti chi depit, unu, fai figura coment'e is àterus; fàghere sas partes = pratziri s'interessu, pratziri ccn. cosa intr’e totu is chi ndi depint pigai; èssere chentza arte e ne p. = abarrai sentza de nudha, a manus isbuidas, pruscatotu sentza de trabballu; a sa parte! (genia de saludu e cómbidu a chini benit candu sa genti est papendi e saludat nendi Bon'apititu!) = beni tui puru a papai cun nosu!, beni e piga! (ma si agiungit: Beni ca ti ndhe leas!); faedhare o fàgheresi a p. colada, a part'e subra = antibitzaresiche dèndhesi resone chentza ndhe àere, pigaisí sa parti manna; parti de aintru, parti de foras, parte de sero, parti de mengianu, a parti de chitzi = a sa bandha de…, a merí, a mengianu, e gai; pònnere a p. = lassai istai a una parti, fintzas allogai in ccn. logu, remonire; pònniri unu per parti = unu a cada bandha; no si ponit in parti de perdi = no faghet su contu de pèrdere nudha; part'e pari = paribari, s'unu cun s'àteru, de pari a pari; ne in parte ne in logu = in logu perunu; de parte de… = a su postu de…; po parte/parti mia…= a pàrrere meu, pro su chi interessat a mie Frases una parte de s'ozu lu bendhimus, una parte nos la lassamus ◊ mi est tocada sa parti prus pitica ◊ su babbu lis at addesumadu sas partes, a sos fizos 2. míntemi in parte de sos milliones! ◊ l'at postu a parte de su regnu pro lu cumpessare de su bene chi li aiat fatu ◊ isse intrat in parte de s'eréssia ca fit maridu de una sorre de sa morta ◊ si at papau totu cudhu pisci e intrau in parti de sa petza puru ◊ at lassadu sa parte a sos fizos e a su teracu ◊ in cosa agnena mi seo agatau: seo in parte de unu magioledhu, ma àtera cosa no n'apo tocau ◊ sa prus parti de custa méndua est bícia ◊ l'ant triballadu a cumone e faghent sas partes de su chi bi essit ◊ e si pigat peri sa parti manna!…◊ faedhat a parte colada puru, candho no tenet resone! ◊ est poete chi si faghet sa parte sua in sas garas ◊ cussu no tenit arrexoni e tui dhi fais sa parti! 3. su pipiu est ispartzinandho sa cosa a totu is partes ◊ benit zente dae dogni parte e logu ◊ cun sa sula at trapassadu sa pedhe de parte in parte ◊ in sas partes de Patada bi est proindhe ◊ maridu meu est de sas partes de Campidanu ◊ apu connotu a unu de is partis de Aristanis 4. passendusí sa boxi part'e pari curriant po èssiri prontus a dhu biri ◊ sighiant a si itzutzullai part'e pari 5. notesta a parti de mengianu at fatu un'iscutulada de àcua 6. abbàida s’istrada, de parte de abbaidare a mie! ◊ est arrangiandhe su chi cheret arrangiadu, de parte de lu fuliare 7. pro parti mia, dèu seu cuscientziosu ◊ no bi at pro parte mia àteru santu chi apat afrontadu su turmentu (Tucone) 8. babbai miu teniat una parti a mesapari in su sartu de Lanusè, ma su meri biviat in Àrtzana Sambenados e Provèrbios smb: Partis Ètimu ltn. parte(m) Tradutziones Frantzesu part, partie, côté Ingresu part, side Ispagnolu porción, parte, lado Italianu porzióne, quòta, parte, lato Tedescu Teil, Seite.

paltèra , nf: pastera Definitzione istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru Sinònimos e contràrios testu, tula Frases sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera Ètimu ctl. pastera Tradutziones Frantzesu jardinière, caisse à fleurs Ingresu flower box Ispagnolu florero Italianu vaschétta per fióri, fiorièra Tedescu Blumenkasten.

paltèsa , nf: partesa, pertesa Definitzione parte chi si faet a unu a preferu de àteros Sinònimos e contràrios ischirriadura, partzialidade, protzebboria Maneras de nàrrere csn: leare, picare, pigai sas/is partesas de unu = fàghereli sa parte; èssere in pertesa = èssiri a iscórriu, donniunu tirendi a sa parti sua Frases bi est sa vidha in pertesa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu partialité Ingresu partiality Ispagnolu parcialidad Italianu parzialità Tedescu Parteilichkeit.

paltibàris , nm, avb: partebari, partibaris Definitzione partes oguales; oguale s'unu cun o a s'àteru Sinònimos e contràrios barigua / apare, debarapai, interpare, parebare Maneras de nàrrere csn: èssere a p. = mesu goi e mesu gai; fàchere a p. = una borta s'unu, una borta s'àteru, a borta a borta Frases già bi est su partibaris: ognunu andhat pro contu sou, si no andhant de acordu 2. si ghetant butadas befianas cantendusí partebari mutetus e cantzonis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu alternativement Ingresu alternately, mutually Ispagnolu alternativamente, recíprocamente Italianu alternativaménte, vicendevolménte Tedescu abwechselnd, einer nach dem anderen.

paltimènta , nf, nm: partimenta, partimentu, partzimenta, pracimenta, pratzimenta Definitzione su ispartzire is cosas in partes oguales, nau pruschetotu de s'ispartzidura de is benes de famíglia, s'interessu chi ant lassau is mannos Sinònimos e contràrios cumpaltimentu, dividimenta, partidura, partinzu, spartzidura, spartzimenta / cdh. paltimentu, ttrs. ipartimentu Frases sunt a briga pro sa partimenta ◊ sos pòveros túnciant ca in sa partimenta de sos pagamentos sos printzipales pagant pagu ◊ cumbinaiant catzas e torraiant a inoghe pro su partimentu ◊ est dispràxia po sa pratzimenta de sa sienda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu division, partage Ingresu division Ispagnolu partición Italianu divisióne, suddivisióne Tedescu Teilung.

paltinàre , vrb: pastinare, pastinzare Definitzione prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu Frases at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide 2. sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos 3. apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia… 4. si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus! Sambenados e Provèrbios prb: chie at dinare pastinzat binza in sa codina Ètimu ltn. pastinare Tradutziones Frantzesu planter la vigne Ingresu to plant a vineyard Ispagnolu plantar la viña Italianu impiantare la vigna Tedescu einen Weinberg anlegen.

pàltinu , nm: pàstinu Definitzione terrenu prantau a bíngia noa / segare p. = fai una terra a bíngia Sinònimos e contràrios plantàrgia, postura, prantarua Frases cust'ena de fruas noas boghet frutos che pàstinu inzertadu! ◊ at comporadu terrinu pro si chèrrere segare pàstinu ◊ daghi ponent su pàstinu faent festa ◊ in su pàltinu nou sa ua est severendhe… 2. su fogu forrojat e sutzat sas venas in pàstinos de pascionu Ètimu ltn. pastinum Tradutziones Frantzesu nouveau vignoble Ingresu naw vineyard Ispagnolu bacillar, viña nueva Italianu vignéto nuòvo Tedescu neuer Weinberg.

paltíre , vrb: paltzire, parsiri, partire, partziri, pracire, pratziri, pretziri Definitzione segare cosa, orrugare in partes, fàere ccn. cosa in partes oguales, su si ndhe pigare donniunu sa parte cosa sua / pratziri in (duus, dexi, e aici) Sinònimos e contràrios addesumare, cumpaltire, dividire, iscomunare, ispartzire, isperrai Frases sunt pensendhe a paltzire sos benes ◊ tue de pane aias una perra e lu partias a mannu e minore (G.A.Sau)◊ ant iscorjau s'animale, l'ant fatu a cantos e partiu a sos connoschentes ◊ at pigau su pani cun is manus, dh'at fatu a arrogus e si dhus at pretziu ◊ sa terra sarda si dh'ant pratzia: a nosu s'est abarrada sa boxi de sa carri segada ◊ su babbu at partidu sos benes suos a sos fizos ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu ◊ us pipius comente dhus ais parsius? 2. sciadadedha!… ca gei no dh'at a èssi pretziu su coru! Sambenados e Provèrbios prb: buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ su malu partire faghet sa zente ojana Ètimu ltn. partire Tradutziones Frantzesu diviser en parties égales Ingresu to split up Ispagnolu repartir Italianu ripartire, divìdere in parti uguali Tedescu teilen, aufteilen.

paltíre 1 , vrb: partire 1, partiri Definitzione andharesindhe de unu logu, tzucare, pruschetotu cumenciare unu viàgiu Sinònimos e contràrios tocai 1 | ctr. assuprire, ghirare Frases si mi avantzat dinai mi partu a Bosa ◊ si leat totu e si che partit a unu logu atesu Ètimu itl. partire.

paltòlza , nf: pantògia, pantolza, pantòrgia, pantorza, partògia, partòglia, partonza, partòrgia, partorja, partorza, partoxa, partroxa, patroxa, prantòrgia, prantoxa, prentoxa Definitzione fémina in partu, o chi at tentu pipiu a friscu, de pagu, pesandho de parturàgiu Sinònimos e contràrios paltolzana, pana, partera Frases a sa pantòrgia in su partu dh'agiudaiant is féminas de su bighinau, is parentes ◊ sa partòglia est galu istéssita in su letu ◊ sa partorza s'est illierada 2. sa chi dhu at ispitzuau depit èssi un'arxa prentoxa! ◊ candu dhi ant donau sa pipia de tzapu at cumentzau a si assebiai: cussa fut arxa prentoxa! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu parturiente, accouchée Ingresu woman in labour, puerpera Ispagnolu parturienta, puérpera Italianu partoriènte, püèrpera Tedescu Gebärende, Wöchnerin.

paltolzàna , nf: partonzana, partorzana Definitzione fémina in partu Sinònimos e contràrios paltolza, pana, partera / cdh. paltughiana Ètimu srd.

paltòre , nm: pastore, pastori Definitzione chie pesat e contivígiat bestiàmene; foedhandho de cristianos, preide chi tenet contu ànimas, chi atendhet a su bene de s'ànima de sa gente Sinònimos e contràrios masoneri Maneras de nàrrere csn: dare, leare bestiàmine in pastore = zenia de cuntratu: su mere ponet su bestiàmine e su pastore su pastorigonzu; pastoredha = merrisca, zenia de puzonedhu chi faghet abbitu ue bi at berbeghes Frases no ti drommas, paltore, mira chi giughes fatu su matzone! ◊ istimo cussas manos de pastore, manos de late e lana, e cussa cara ue bentos fritos e suore bi ant iscritu su prétziu de su pane (S.Corriga)◊ pro unu pastore bi cheret pacu a che abbarrare imbojau in sos tadharanos de sa zustíssia Sambenados e Provèrbios smb: Pastore Ètimu ltn. pastore(m) Tradutziones Frantzesu berger, éleveur de bestiaux Ingresu shepherd, breeder Ispagnolu pastor, ganadero Italianu pastóre, allevatóre Tedescu Hirt, Züchter.

paltorighinzàre , vrb: pastorighinzare Definitzione contivigiare o atèndhere bestiàmene Sinònimos e contràrios pastoricare Ètimu srd.

paltoríu , nm: pastoriu Definitzione is pastores, su trebballu de is pastores Sinònimos e contràrios pastoria, pastorina, pastoritzu / cdh. pasturiu Frases in bidhas de monte bi at pastoriu meda ◊ est logu de pastoriu e de cuilarzos 2. su pastoriu cheret dischiu fàchere Ètimu srd.

pàltu , nm: partu 1 Definitzione nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu, su s'illibbertare Sinònimos e contràrios iglioronzu, illieramentu, issindhionzu, sfendióngiu Maneras de nàrrere csn: p. giradu (sa criadura ndh'essit cun sos pes a dainanti); p. malu, metzanu = difítzile, istentosu; p. pérrinu = a croba; mastra de p. = fémina pràtiga o chi at istudiadu e azuat sa ràida a s'illierare; is intzimias de su p. = sinnales de comente una fémina ràida est sentida pro s'illierare; is puntas de su p. = sos dolores chi benint a puntas in s'illieronzu 2. a innoghe sa maista de partos fiat torrada bia a su 1950 Terminologia iscientìfica vda Ètimu ltn. partus.

palturíre , vrb: parturire, parturiri, pastorire Definitzione nau de fémina príngia, su ndhe fàere su fedu nou Sinònimos e contràrios iglierare, infendiai, insinnigare, iscendiai, springiai Frases fortuna a tie e a su segundhu daghi pastoris isetendhe su fizu! ◊ at parturiu e fatu dus pipius totu a una brenti ◊ a parturire a s'ispidale! Terminologia iscientìfica ssl Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu accoucher Ingresu to give birth Ispagnolu parir, dar a luz Italianu partorire Tedescu gebären.