Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

acabbadúra , nf: agabbadura Definitzione su acabbai; totu su chi agabbat calecuna cosa, s'agabbada Sinònimos e contràrios rigusígliu Frases bi at sonetes de bona agabbadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu finissage Ingresu final touch Ispagnolu acabado, remate Italianu rifinitura Tedescu Beendigung.

apalpài, apalpàre , vrb: aprapai, palpare 1 Definitzione tocare cun sa manu, cun is pódhighes Sinònimos e contràrios ammanucai, apalpidare, aplopodhare Frases su dotori a su pipiu dh'at aprapau in totu sa persona ◊ su tzegu si desit a apalpare a cadeunu ◊ apalpendhe apalpendhe, chircat intro de su nítzulu e tocat un'imbóligu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu palper, toucher Ingresu to touch Ispagnolu manosear Italianu palpare, brancicare Tedescu betasten.

apàlpu , nm, avb: apapu, aparpu, aprapu, palpu Definitzione su tocare cun sa carre, mescamente cun is manos, po connòschere is cosas; una de is chimbe capacidades chi tenet su cristianu de si acatare de is cosas e de ndhe bodhire is calidades (e mescamente sa forma) de is cosas Sinònimos e contràrios apàlpidu, aprapudhi, tocu 2. so chirchendhe sa cosa a s'apalpu ◊ so legendhe su líbberu de sa vida a s'apalpu, a trúmbulu de iscuru (G.Monzitta)◊ ómines atrigantados si chircant a s'apapu giamèndhesi, in miniera Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu toucher Ingresu touch Ispagnolu tacto Italianu tatto Tedescu Tasten.

aplopodhàre , vrb: aporpodhare, aprapudhae, -ai, -are, aprapuedhai, apropodhai, apropudhai, -are, aprupudhai, porpodhare Definitzione istare totu tocandho, a suighidura, cun is manos (fintzes cun significau sessuale) Sinònimos e contràrios ammanucai, ammanutzare, apalpedhare, apalpuzare, aparpidare, aprapitai, atrapidare, tochitae Frases si ti bollis afancedhai… dhui est cuss'istàtua: tenis àsiu aprapudhendi! ◊ aprapudhas s'amanti sempri in parti de corrali! ◊ ses tui chi fust apropodhandu, mugendu…◊ at cumentzau a mi aporpodhare in totu sa carena Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu palper Ingresu to touch, to squeeze Ispagnolu manosear Italianu palpeggiare, fornicare Tedescu befühlen.

apodhicàre , vrb: apodhigae, apodhigai, apodhigare, podhicare Definitzione su istare totu tocandho cun is pódhighes, ponendho is pódhighes apitzu de is cosas sentza de bisóngiu, imbrutandhodhas (e, segundu ite si tocat, faendho male puru, giaendho dolore, ma fintzes po vísita o àteru); fintzes trebballare a pódhighes (es. su casu) Sinònimos e contràrios afarrancae, ammanuncai, cariedhare Frases ohi ite tológiu candho apódhigant s'ógiu! ◊ donzi mermu ti ant apodhicau ◊ sa morte isetat chin gúrpinos risitos de acunnortu pro nos apodhicare sas pèrelas de s'ànima (F.Satta)◊ su dotore mi at apodhigau bene in préchias 2. cussa picioca dh'ant apodhigada a deretu e a trevessu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu toucher du doigt Ingresu to touch Ispagnolu toquetear con los dedos Italianu toccare, tastare con le dita Tedescu berühren, betasten.

palpàre 1 , vrb: apalpare, prapai 1, prapare 1 Definitzione tocare cun is manos, cun is pódhighes, andhare o cricare a s'apràpidu, a su toca toca Sinònimos e contràrios apalpidare, aplopodhare Frases sunt palpendhe in fundhu de sa pischina, chirchendhe a bortas chi che siat faladu a fundhu Ètimu ltn. palpare Tradutziones Frantzesu palper, toucher, tâtonner Ingresu to touch Ispagnolu palpar Italianu palpare, brancicare Tedescu betasten.

pàlpu , nm: apalpu, parpa, parpu, prapu Definitzione su aprapidare, su tocare, istare a su toca toca; una de is chimbe capacidades chi tenet su cristianu de sapire is cosas e de ndhe cumprèndhere una calidade tocandhodhas cun sa carre e pruschetotu cun is manos (es. lisa, arrasposa, caente, frida, modhe, tostada e totu deasi) Sinònimos e contràrios apàlpidu, aprapudhi / cdh. palpugnu Maneras de nàrrere csn: andhare, fàghere cosa a p., a parpas = aparpidendhe, tochendhe; lassare una cosa in prapu = partada, bardada, parpada Frases tumbu no fit mancu s'ammentu de unu sonu, de una cosa chi li fit intrata in oricras, ma s'ammentu de una cosa connota a parpu (M.Pira) 2. cussu cunzadu dh'apo lassadu in prapu fintzas a como ◊ si no pones mente a sa voche de su Segnore as a andhare a parpas a dedie mannu comente a su turpu (Bb) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu toucher Ingresu touch Ispagnolu tacto Italianu tatto Tedescu Tasten, Tastsinn.

pertocàdu , pps, agt: pertocatu, pertocau, pratocau, prestocau, pretocau Definitzione de pertocare; mescamente nau de gente, chi no est tanti giusta o apostu de conca, chi faet calecunu machiore Sinònimos e contràrios alivertu, gadhighinosu, iscaltaredhadu, macu, médiu 2 2. in bidha la creiant pretocada: sèmpere in sognu andhendhe, sos ojos in sas nues fissos (S.Baldino)◊ o pratocau, bintranci a intru ca ses ispollincu! ◊ genti pretocada no circat mai morti! ◊ si unu che at chi narat pane a su pane lu mirant che conca pertocada! Tradutziones Frantzesu timbré, sonné Ingresu touch Ispagnolu toque, chiflado Italianu tócco Tedescu verrückt.

pregantàe, pregantài , vrb Definitzione fàere pregantos Tradutziones Frantzesu conjurer le mauvais sort Ingresu to touch wood Ispagnolu hacer conjuros Italianu fare scongiuri, scongiurare Tedescu beschwören, bannen.

tocàe , vrb: tocai, tocare, togare Definitzione acostire deunudotu a lébiu (mescamente is manos), batire apare duas cosas a manera de no abbarrare logu tra una e àtera; frigare a forte una cosa in àtera a manera de dh'arrasigare (o iscardire, si est pedhe bia), guastare, istrobbare; betare sa manu po pigare, a pigadura o a furadura, o fintzes po fàere faina; acropare, iscúdere o manigiare cosa a manera de fàere tzàcurru, sonu, ma fintzes pònnere manu a unu po dh'atripare, fintzes foedhare de ccn. o de calecuna cosa (prus che àteru naendhondhe male, ofendhendho); lòmpere, fèrrere, arribbare a unu tretu o logu; tènnere su dovere, s'óbbrigu, su deretu de fàere calecuna cosa, su dhue èssere su bisóngiu, orrúere in sorte o in aréntzia, pertocare, riguardare Sinònimos e contràrios acostai / furai, leai, picare / colpare, fèrrere, isciúdere / comentzari, inghitzai / sonai, tochedhare / abbisongiai, bòlliri, chèrrere / pertocai Maneras de nàrrere csn: tocare in terra, a terra (nadu de cosa apicada) = lòmpiri a terra; tocai, tocare de…(ccn. aina, àteru) = tocare, fèrrere, iscúdere, púnghere e gai a…, cun…; tocare a ogu = pònnere ogru; tocai de fumu = afumare; tocai de ungas = furare; tocai, tocare fémina = assazare fémina, cobèrrere; tocare cun ferru = operare; tocare su sàmbene = sangrai; tocare su binu = comintzare a bufare su binu nou; tocare su brutzu = abbrutzai; tocare su coro a unu (nadu de carchi cosa, de ccn.) = sentire meda, forte, itl. commuòvere; tocare su cherbedhu = fai ammachiai; tocaisí de conca, a conca = furriare sos cherbedhos, irbariare; comente si tocat = comente cheret, comente andhat bene, comente est zustu; tocare sa manu a unu = aporrire sa manu a leare sa de s'àteru pro lu saludare; tocai su portanti = andharesindhe; tocai su cóciu = sighire a caminare; tocai a crú (nadu de frutuàriu) = èssere cherfu, pagu cotu; tocai a duru = èssere tostighinu, unu pagu tostu; tocai a preitzosu = èssere unu pagu mandrone, pecare a mandronia; tocai a tundu = èssere unu pagu tundhu; tocare una chistione, un'argumentu = chircare una chistione, faedhare de carchi cosa, reguardare, pertocare carchi argumentu; mi tochet male! = zenia de zuramentu Frases duas melighedhas d'oro las bido e no las toco…◊ custos trastes sunt tochendhe: no acúrtziant de prus ◊ ita dannu… lassamí tocai ferru!…◊ duas màchinas colendhe si sunt tocadas ◊ de cantu est matimannu no si tocat in pes ◊ si tocas abba ti ifundhes ◊ as a bídere e togare tue etotu su chi ti apo narau 2. mi tocat s'iscarpa, no poto mancu caminare ◊ sa sedha cheret apraniada e cun modhita, ca sinono li tocat a costas, a s'animale ◊ mi ant tocau sa màchina: càstia tui comenti si bit, est calincuna púncia o perda punciuda chi dh'ant passau! 3. tui de innòi no tocas nudha: custa est totu cosa nosta! ◊ a domo bi at intradu zente ma no ant tocadu nudha ◊ chie mi l'at tocada sa forramenta chi fit inoghe? ◊ tue mi l'as tocadu su líbberu chi zughia lezindhe? ◊ de cussu ti podes fidare: candho intrat fintzas a su logu solu no tocat nudha ◊ oe no as tocadu líbberu! ◊ mandronatza, no tocat unu nudha candho est in domo! ◊ a babbu tou lu rispetaiant totugantos: mai nudha li ant tocadu 4. si tocas cussa criadura ti denúntzio! ◊ faedha de su chi cheres, ma no mi toches s'amigu ◊ si mi tocas lu naro a babbu ◊ si andhamus in grefa no nos tocat nessunu ◊ no tocheis fígiu angenu ne in domo ne in sartu! ◊◊ su rellozu de chéjia fit tochendhe sas deghe ◊ ia adítziu tocau cun duus corpus e luegu ant abertu po mi fai intrai ◊ candho ant tocau sa missa sa crésia si est prenada de zente ◊ sa campana est toghendhe a mortu ◊ ischiat intas a tocare s'orgonitu ◊ no bient s'ora de tocare sas campanas nobas ◊ no as a dèpere tocare a sas zannas anzenas! ◊ apo inténniu tocanno: cine s'est mortu? 5. dogni umbrinu diventat solianu, su sole faghes tocare in totue ◊ benidindhe a inoghe ca che tocat sole! ◊ in cue subra, ca est una sedha, bi tocat calesisiat bentu ◊ candu tocat terra sa navi, ndi calaus 6. immoi est tempus de tocai su binu nou ◊ cussa carrada no est tocada 7. fai is cosas acomenti tocat! ◊ nos est tocadu de andhare lestros ca fit iscurighendhe ◊ est tocadu de fàghere goi ◊ unu tocat agiudau candu arruit! ◊ li tocat de pulire sa domo ◊ tochesit de cambiare una vàlvola brujada ◊ in bidha o in domo, a combidare tocat a mie ◊ semus chentza linna a su fogu: tocat a pònnere s'istufa a elétricu ◊ su sardu meressit s'arrispetu chi tocat a dogna língua ◊ sa prima manu in custu ziru a cartas tocat a mie ◊ a isse li est tocada sa domo de sa mama ◊◊ cussa est chistioni chi tocat su programma de un'amministratzioni ◊ custu mi est togadu in sa vida! ◊ cussu cuadru de valore li est tocadu dae sa mama ◊ li est tocada una domo dae su babbu ◊ de parte sua no nos at tocadu nudha 8. no ca seis tocandusí de conca: ita seis narandu?! ◊ in custu cumunu seis tocandusí de cerbedhera! ◊ apàxia a pobidhu miu, sinuncas dèu mi ndi tocu a conca! ◊ gei no mi apu mancu a tocai a conca si no tengu cussu! ◊◊ iscapat a prànghere sa mama chi tocavat su coro! 9. no castis cussas piciocas, tui: lah ca ti tocu de perda! ◊ at torrau a tocae de fuste a su molente terriosu ◊ in su bocidroxu tocant de gortedhu…◊ su tempus mi benit avatu tochendumí de ispina che meri malu ◊ su cantu de su rusignolu mi tocat su coro ◊ pariat chi sa carena mi la fint tocanne a puntógliu ◊ mi tochet male, berus est comente ti so nendhe! ◊◊ toca, canta tui Antiogu, aici nci acabbaus de passai s’ora! ◊ toca, toca, làssami sa conca in pasu! Sambenados e Provèrbios prb: a bochire tocat a Deus Ètimu itl., spn. Tradutziones Frantzesu toucher, lécher, être du ressort Ingresu to touch, to be due Ispagnolu tocar Italianu toccare, lambire, spettare, compètere Tedescu berühren, zufallen.

tocaméntu , nm Definitzione su tocare, su istare a su toca toca; avisu po giare a ischire calecuna cosa, singiale chi giaet a ischire o faet pentzare a calecuna cosa fintzes chi depet capitare; su tocu de sa campana / dare t. = avisare, avertire, dare o zúghere s'avisu, portai sa sceda, pregontai s'interessamentu de ccn. Sinònimos e contràrios tocada / apuntamentu, avertimentu, avisu, nuntzu, suspentu / tocu 2. prima de mòrrere, cataunu at su tocamentu ◊ canno colaiat chin su càmiu sonaiat pro dare tocamentu a sos pastores pro abbovarent su late ◊ sas sorrastras si aiant datu tocamentu in d-unu ufissu ◊ sa tzente si fit impostata in s'istradone pariat chi lis aiant datu tocamentu chin su bannu ◊ at datu tocamentu a tres dutores pro ischire ite teniat su pitzinnu ◊ dàdemi tocamentu luego si bi at cosa! Tradutziones Frantzesu touche, avis, pressentiment Ingresu touch, notice, omen Ispagnolu tocamiento, aviso Italianu toccaménto, avviso, presàgio Tedescu Berührung, Anzeichen.

tócu , nm: togu Definitzione su tocai; sa capacidade de sapire e connòschere sa cosa tocandhodha; tzàcurru o sonu de acropadura; mescamente sonada, sonu de campana; fintzes bículu, crantu, orrugu / min. tochitu, tochedhu Sinònimos e contràrios tocada, tocamentu / apalpu / corpedhu, tochedhu / addópiu, arrapicu, asséchiu, lassa 1 / tancu Maneras de nàrrere csn: tocos de manu = genia de saludu, itl. strette di mano; andhare a togu = a s'apàrpidu, a su toca toca che a chie no bidet; su t. de reapare = de fèrrere apare, de si ndhe pesare e dare tentu, su chi faghent in crésia avertindhe sa zente chi est essindhe su preíderu pro nàrrere sa missa; su t. de s'agonia = tocu in chenàbura santa pro ammentu de sa morte de Cristos; intrai unu t. a ccn. = sonare s'ispiru pro calicunu; no ndi bòlliri duus tocus de… = chèrrerendhe s'iscusa pro…, fàghere carchi cosa apenas chi si tenet pagu pagu sa manera, no istare a si lu fagher nàrrere duas bortas; pigai, portai o pònniri a unu a t. = leàrelu in ziru, fàgherelu a befe, a birgonza, dàreli a subra a boghes; èssere totu a t. de… = a fortza de…; leare a unu a t. de pedra = a corpos de pedra; segau a tochedhus = fatu a cantos, a bículos; fàchere su t. (zoghendhe)= ischitire, tirai a sorti po biri a chini tocat a fai una parti me is giogus, tra cumpàngius; ge dhi est in tocus!… = est arrennegadu meda Frases sa síndria cota si connoscit a tocu ◊ sa cosa mancai no dha bia dh'agatu a tocu 2. intè, ant tocau s'enna abbellu abbellu: tocu de pòburu, po no nd'iscidai is canis drommius! ◊ candu s'intendiat su tochitu aberiaus s'enna 3. sa campana sonat sos tocos de sa fremmaria ◊ is campanas fiant sonendi is primus tocus ◊ pro sa missa faghet tres tocos ◊ soneit su tocu de s'ispiru ◊ ant intrau unu tocu: iscieis e chini est su mortu? ◊ su noti de Missa de pudhus si fait unu tocu meda prus longu e bellu: su tocu de centu (A.Garau) 4. sa cosa como est totu a tocu de dinari! ◊ dh'at arrespostu a tocu de frore, in poesia ◊ est a tocu de pelea pro balanzare duos sodhos ◊ cussa no ndi at bólliu mancu duus tocus e si ndi est pesada che una píbera ◊ a su sirboni dhu portant is canis a tocu ◊ andhe pedra de tocu sa chi ses! ◊ piciocus, no seu beniu a innòi po èssi postu a tocu! ◊ fatuvatu poniat a tocu is cumpàngius e si ndi arriiat ◊ pro ischire a chie tocaiat a fàchere sa faina amus dépiu fàchere su tocu Sambenados e Provèrbios smb: Toccu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu coup, tintement Ingresu touch, toll Ispagnolu toque Italianu tócco, rintócco Tedescu Berührung, Schlag.

tzintziricàda , nf: tzintzirigada, tzantzarigada Definitzione su tzintziricare; móvia, iscutulada, fintzes móvia de conca coment'e bolendho nàrrere calecuna cosa / èssere a sa tz., nau de ccn. = èssiri písili, chi si dha pigat po dónnia cosighedha Sinònimos e contràrios chilliata, móida, ninniada, sachedhada, saidada, sconchiada 2. inoghe ficant e cue che ruent a sa tzantzarigada! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu touche, branlement Ingresu touch, nod Ispagnolu toque, sacudidura Italianu toccata, tentennatina Tedescu Berührung, leichtes Schütteln.