pallósu , agt Definizione chi portat o dhue at pàgia meda; nau de unu, chi acostumat a si giare bàntidos Sinonimi e contrari pageri 2. ses unu pallosu bonu isceti a ti vantai (Lai).
pàlma , nf: parma,
prama 1,
pramma Definizione
genia de linna (una calidade est fémina, una mascu) chi faet a sola in Sardigna, mescamente in logos acanta a mare: creschet a tupighedha bàscia e bogat una fògia a cambu grussu unu tretu e poi totinduna si ispartzit a tiras chi s'ispraghent a fentàgliu (dh’imperànt po fàere iscovas, crinu), su frutu chi faet (indàtili) assimbígiat a un'olia (e si faet in colore de castàngia candho est lómpiu)
Sinonimi e contrari
buata 1,
palmitu,
pràmmina
Modi di dire
csn:
su muedhu de sa p. = cefaglioni; iscóbulu de pramma = fatu cun foza de pramma bogada a tizas fines; pintai sa p. = intèssere sa foza (o tizighedhas) comente si ndhe faghet pro sa domíniga de pramma
Frasi
funes de pramma filadas a dópia manu ◊ cantu follas portat una prama tantu bènis at fatu in custu mundu
Cognomi e Proverbi
smb:
(De)palmas, Palma, Palmas, Parma
Terminologia scientifica
mt, Chamaerops humilis
Etimo
ltn.
palma
Traduzioni
Francese
palmier
Inglese
palm (tree)
Spagnolo
palmito
Italiano
palma
Tedesco
Zwergpalme.
palmaèra , nf Definizione
nada fintzes pramma chentz'àtera distintzione, est una genia de linna chi benit de s'Àfrica e de s'Àsia e faet a mata manna meda: faet unu truncu modhe, paret feurra, e no si distinghent is diferentes pígios de sa linna, no faet naes ma solu fògias chi essint de su truncu etotu a bisura de corona (una a fiancu de s'àtera in su matessi paris), longas meda e in totu sa longària a tiras ispartzias (puntudas che ispinas is primas) fintzes a sa nerviadura principale chi est grussa e forte, e in pràtiga funt totus in sa punta de sa mata (ca is prus bàscias si sicant e ndhe orruent o che dhas segant), su frutu (indàtili) dhu faet cussu puru in s'oru de sa punta, ue bogat una genia de iscova manna isprata cun is pertiedhas totu càrrigas de una genia de frutu a bisura de olia chi candho est lómpiu cotu portat sa prupa druche meda e in colore de castàngia; títulu de onore chi si giaet a una/unu chi s'istimat meda, est fintzes símbulu de vitória apitzu de su male e de prémiu a is santos màrtires, est fintzes paragone po bellesa / domíniga de p. = sa domíniga innanti de Pascamanna, chi arregordat candho Cristos est intrau a Gerusalemme cun sa gente chi dhu portàt in panteos
Sinonimi e contrari
indàtili
2.
vido s'ànima tua, parma vera, chi mi ndhe vocat donzi male! ◊ candu acabbat de curri, issu puru at a pigai sa prama ◊ fígiu 'e mamma, ses bellu che una pramma!
Terminologia scientifica
mtm, Phoenix dactylifera
Traduzioni
Francese
dattier
Inglese
date-palm
Spagnolo
palma datilera
Italiano
palma da dàttero
Tedesco
Dattelpalme.
palmajólu , nm Definizione chie arregolle o trebballat sa pramma de iscovas po fàere su crinu Etimo srd.
palmèta , nf Definizione orrugu de linna chi is maistos de iscola portànt po iscúdere a manos a is iscolanos Sinonimi e contrari biltzedha, isprammeta Etimo ctl., spn. palmeta.
palmetàda , nf Definizione cropu de isprammeta giau a sa pranta de sa manu Sinonimi e contrari isprammetada Etimo ctl. palmetada.
palmítu, palmítzu , nm: parmitzu, pramitzu, prammitu Definizione su coro modhe de sa pramma de iscovas; custa calidade de pramma etotu Sinonimi e contrari cefaglioni / buata 1, palma, parmixedha, pràmmina 2. babbu fit palmajolu e su palmitzu chi segaiat issu fit su menzus de totu Terminologia scientifica rbr, mt, Chamaerops humilis Etimo ltn. palmicius.
palmizàre , vrb: aprammizare,
parmitzare,
prammizare Definizione
castiare bene a dónnia parte, pruschetotu atesu e de logu artu e agiummai coment'e misurandho a prammu a prammu su logu chi si biet; fintzes cunsiderare a fine una cosa o chistione
Sinonimi e contrari
adhiare,
allutzare,
annotare,
apompiai,
avistare,
chilcare,
ciarizare,
crasteare,
iscumpassare,
isperare 1,
setiare
Frasi
gireit sos ojos coment'e a si chèrrere prammizare sas pessones ◊ est prammizendhe s'aera a bídere ite tempus faghet ◊ no ti fides, columba, ca s'astore est prammizendhe sa roca inue soles abbitare! ◊ si at parmitzatu su cassetone e si est abbitzatu de sos istampos ◊ prammizendhe dae sa sedha prus subra si sebestat su campusantu
2.
ti prammizant sa cuscénscia cun su giudísciu de posca: zuighes malésigos, ite ndhe ischint de su proite de anzenas peleas? ◊ crè o no crè, in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos (G.Ruju)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scruter,
dévisager
Inglese
to scan,
to look up and down (s.o.)
Spagnolo
escudriñar,
otear
Italiano
scrutare,
avvistare,
squadrare
Tedesco
beobachten,
mustern.
pàlmu , nm: parmu,
prammu Definizione
genia de misura de longària (prammu de ossu) de sa punta de su podhighedhu a sa de su pódhighe mannu a manu bene istirada, prus su primu annoigadórgiu de su pódhighe mannu: unos binti chimbe centímetros / mesu prammu = prammita
Modi di dire
csn:
robba de prammu = sa chi si medit a la segare segundhu su tantu chi unu cheret; butega de prammu = chi bendhet robba ’e prammu, a medidura; tirai is contus de prammu = fàghere contos pertzisos
Frasi
de unu palmu de tela centu berritas ◊ povinas de prammu su contu est tirau!
Cognomi e Proverbi
prb:
s'ómine no si misurat a palmos ◊ donniunu misurat cun su palmu suu
Terminologia scientifica
mds
Etimo
palmu(m)
Traduzioni
Francese
empan
Inglese
span
Spagnolo
palmo,
cuarta
Italiano
palmo
Tedesco
Spanne.
palmútza , nf: parmúgia,
parmutza,
prammutza Definizione
genias de erba a fògias ladas largas tundhatzas, bonas fintzes po cura, faent una genia de butonedhu bonu a papare chi narant panemundhu, paneoro, panedha / abba de p. = decotu de prammutza
Sinonimi e contrari
mafra,
màrmara,
marmarutza,
nabredha,
narbutza,
narba,
parmaredha
/
cdh. palmúcia
Terminologia scientifica
rbc, Malva parviflora, M. sylvestris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mauve sauvage
Inglese
mallow
Spagnolo
malvilla,
malva
Italiano
malvina,
malva selvàtica
Tedesco
wilde Malve.
palómbu , nm: palumbu 1 Definizione genia de pische Sinonimi e contrari musciola Terminologia scientifica psc Etimo itl. palombo.
palonàdu , agt: apalonau* Definizione chi est postu a palu, a piantone, prantau Sinonimi e contrari ficadu, istantàrgiu, reu, ritzu Frasi fizis bois in cue, palonadu, e boche azis lassadu leare su dinari dae pes! ◊ cudha fémina abbarreit a nos abbaidare palonada.
palòne , nm Definizione
logu in calada meda, chi faet a pala, a costa, ma no tanti mannu coment'e tretu
Sinonimi e contrari
iscrapa,
tele,
tèrema
Frasi
sa piatza, a manu de subra de s'istrada, unu tempus fit a palone e como bi ant fatu su murallone
Terminologia scientifica
slg
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
talus,
escarpement
Inglese
scarp
Spagnolo
escarpa
Italiano
scarpata
Tedesco
Böschung.
palòne 1, palòni pabòni 1
palòpo , nm Definizione calidade àghina bianca de papare, aghedhosa, a prupa tostada, bona po pabassa Sinonimi e contrari barofu, gabopu*, talopu.
palostrèra , nf Definizione genia de ferrada (ma podet èssere de linna o de àteru materiale) chi serbit po badrare unu passadórgiu, a usu de barandíglia Sinonimi e contrari barandíglia.
palpabàlpa , avb Definizione andhare p. = a s'apràpidu, a praponis.
palpàre , vrb: parpare,
prapai,
prapare Definizione
fàere s'ala, is partesas, a unu, arresparmiandhodhi cosas trebballosas o difíciles; fintzes menguare, abbrandhare
Sinonimi e contrari
casilare
Frasi
sezis solos e ndh'azis culpa, ca bos sezis palpados sendhe in sa cria! ◊ sos bandhidos unu tempus furaiant a sos tropu ricos: como no palpant a niunu ◊ a isse ca est malaidonzu tocat a lu parpare ◊ parpades a issa e ponides sempre a mie a fàghere sa cosa! ◊ fit su terrore de sa famíglia, de bighinos e amigos: no palpaiat a niunu ◊ sorri mia est sempri lastimendisí, ca tenit genti chi dha prapat
2.
poetare e cantare serbit a prapare istrachidúdine e disaura (G.A.Mura)
Traduzioni
Francese
ménager,
préserver,
épargner
Inglese
to spare
Spagnolo
ahorrar
Italiano
risparmiare,
aver riguardo
Tedesco
verschonen,
Rücksicht nehmen auf.
palpàre 1 , vrb: apalpare,
prapai 1,
prapare 1 Definizione
tocare cun is manos, cun is pódhighes, andhare o cricare a s'apràpidu, a su toca toca
Sinonimi e contrari
apalpidare,
aplopodhare
Frasi
sunt palpendhe in fundhu de sa pischina, chirchendhe a bortas chi che siat faladu a fundhu
Etimo
ltn.
palpare
Traduzioni
Francese
palper,
toucher,
tâtonner
Inglese
to touch
Spagnolo
palpar
Italiano
palpare,
brancicare
Tedesco
betasten.
palpassàre , vrb Definizione carculare a mente su "pesu", s'importu de unu, a bíere ite persona est.