T, t , nf: (ti) Definition sa de degheoto líteras de s'alfabbeto si manígiat po arrapresentare su sonu dentale oclusivu 'surdu' [t] chi si faet ponendho sa punta de sa limba acostia a forte coment'e a tupare bene in mesu de is dentes de ananti (de asuba e de asuta), faendho essire sa boghe a cropu e a lavras apertas, comente si podet intèndhere in foedhos che a atacare, atobiai, betu, fatu, gatu, ghetai, lutu, mata, mutire, mutu, neta, orrutu, petus, pitiu, totu, tretu, votu; est cunsonante mudòngia e in sa parte prus manna de su sardu podet cambiare sonu in cuménciu de foedhu (o fintzes in s'acabbu si dhue at una pàusa cun aciunta de vocale paragógica, o chentza pàusa si sighit unu foedhu chi cumènciat cun vocale), candho a dónnia modu arresurtat in mesu de duas vocales: sa tana (nr. sadàna), sa terra (sadèrra), sa timòngia (sadimòngia), su tolu (sudólu), sa turre (sadúrre), su trigu (sudrígu), o fintzes faghet a essire (fàgheda/essíre), a essire fàghede! (in faghet cun paragógica chi in pàusa naraus ma chi est méngius a no iscríere), benit issu (benidíssu), issu benit immoi (benidimmòi), e deosi naraus sèmpere unu sonu dentale sonoru aprossimante che in is foedhos pede, ladu, moda, padire; in DitzLcs., candho sa /t/ no càmbiat sonu intremesu de vocales in cuménciu de foedhu, sa pronúncia est inditada innanti de is variantes (es. terga [nr. satèrga], toa [satòa], túcaru [sutúcaru], títula [satítula], tudha [satúdha], turpu [sutúrpu, unutúrpu]): capitat deosi dónnia borta chi in àteras variantes dhi currespondhet su sonu dentale africau surdu (iscritu /tz/), o fintzes una /s/, o una /c/ africada (es. túcaru: var. ciúcuru, súcuru, tzúcuru); in sardu su sonu chi arrapresentaus cun sa /t/ est sèmpere forte o longu, ladinu, e, si càmbiat, càmbiat deunudotu a tales de dhu dèpere inditare cun lítera diferente, e po cussu etotu, ca no dhue at mai de dhu distínghere de unu matessi sonu lébiu, no serbit mancu a dh'addopiare in s'iscritura aintru de foedhu (es. su ltn. fetus giaet in sardu fetu/fedu, su ltn. fatum giaet in sardu fadu, ma su ltn. factus giaet in totu su sardu fatu, itl. fatto). Totu impare cun sa /z/ in DitzLcs. sa /t/ est manigiada in digramma po su sonu africau dentale surdu (iscritu /tz/: bíere prus ainnanti is lemmas cun custa initziale). Sa t si manígiat coment'e símbulu de tempus, in su giogu a barrallicu sa T est po Totu (sa posta intrea).
tàba , nf: tàbula,
tàlua,
tàua,
tàula,
tàura Definition
linna de truncu mannu bogada o segada a pígiu grussu parívile, ma fintzes àteru materiale ladu, coment'e tàula (fintzes mesa)
Idioms
csn:
tàula imbacada = allachedhada, colembra; t. de is libbrus = pàzine ue si ponet sa lista de sos capítulos, de sos argumentos de su líbberu cun s'indíssiu de sa pàzine ue comintzant; pamentu fatu a tàulas = tauladu; tàula de su benuju = arrodedha 1; tàula de su cherbedhu = s'ossu de su fronti; pònnere a unu in tàulas de letu = fagher rúere a malàidu, fàghereli male de dèpere istare in letu; conca de tàlua = tontu, chi no cumprendhet o no cheret cumprèndhere; tàlua apitzus, tàlua asuta e petza in mesu… = su tostoine; tàula de ortu = iscra; tàula franca = mànigu e allozu chi si daet in donu o a parte dae e in prus de sa paga
Sentences
apu fatu sa barca cun tabas de suerxu ◊ eus fatu un'iscannu de taba
2.
su ditzu narat: Amigu a tàula e frade a bisonzu!
3.
ti ponzo in tàulas de letu, si ti gheto pódhiches! ◊ giamàdemi dutores de profetu a curare sos males chi mi agabbant in tàulas de letu
Surnames and Proverbs
smb:
Taula
Etymon
ltn.
*taula
Translations
French
table,
planche
English
board,
table
Spanish
tabla
Italian
tàvola
German
Brett,
Tisch.
tabàciu , nm: taulàciu, teulàciu, teulatzu, tobàciu Definition orrugu, orrugos de téula, orrugu de matone buidu Synonyms e antonyms testile 1, trastighile Sentences màriga ant segau, totu custu tobàciu! ◊ bogandi su tobàciu po ti frigociai! ◊ isprondimindi su tobàciu ca frigòciu su nadiai a su pipiu! ◊ su bentu de notesta at prenu sa pratza de teulàciu ◊ sa pirasta po giogai si fait de pedra o de tabàciu Etymon srd.
tabacòrra , nf: tabbacorra Definition animaledhu (fintzes upm) cun su corgiolu tostau tundhu a bisura de caragolu: faet una genia de bàula e in conca, candho essit a is abbas mescamente, bogat coment'e duos corros, modhes, ue in punta portat is ogos: est mescamente su biancu, ma fintzes un'àtera calidade birdància (boveri) e si arregollet (o faet in allevamentu: elicicoltura) po papare Synonyms e antonyms babbacorra, bacacorru, cocoi, croca, gioga, pissigorru 1, sicigorru, suntzorra Sentences fit ghirandhesiche a bidha chin d-unu pannutzedhu prenu de tabbacorra Scientific Terminology crp.
tabbacài, tabbacàre , vrb: atabbacai,
tebbacare Definition
pònnere tebbacu in nàrigas; rfl. calare a tebbacu, a popoine, fàere a pruine; firmare a tempus meda, istare chentza fàere, ammandronaos, asseliare
Synonyms e antonyms
innastalare
Sentences
mi at dadu a tabbacare ◊ cola a tabbacare, già l'ischint totu chi ne ses vile!
2.
si non fit istatu ca no atzapo àteru travàgliu, galu in custu cuile priucosu mi fipo tabbacatu!…
Etymon
itl.
tabaccare
Translations
French
priser du tabac
English
to take snuff
Spanish
aspirar tabaco
Italian
annusare tabacco
German
Tabak schnupfen.
tabbacàu , pps, agt Definition de tabbacare; chi est calau a tebbacu; chi est cédiu, chentza fortzas Synonyms e antonyms anneuladu, tabbachinu / acalamau 3. so tota die tebbacada, oe!
tabbachèra , nf: tebbachera,
tobbachera,
tombachera Definition
istugighedhu a pònnere tebbacu; in cobertantza, cropu / t. de margiani, de bobboi = fungubísinu (Lycoperdon bovista)
Sentences
tombacu e tombachera fait s'ómini macu e sa fémina oghitera! ◊ gighet una tabbachera e dogni tantu leat una pitigada de tabbacu
2.
ti dongu una tabbachera!…
Etymon
itl.
Translations
French
tabatière
English
sbuffbox
Spanish
tabaquera,
petaca
Italian
tabacchièra
German
Schnupftabakdose.
tabbachéri , agt, nm Definition chi o chie est avesu a tebbacare Synonyms e antonyms tabbacosu Sentences isse no bufat, no pipat, no est tabbacheri Etymon srd.
tabbachínu , agt Definition chi est curpiu, malàidu, calau a tebbacu, nau de laores (es. trigu) Synonyms e antonyms tabbacau, titionadu Etymon itl. tabacchino.
tabbacòrra tabacòrra
tabbacósu , agt, nm Definition chi o chie acostumat a tebbacare Synonyms e antonyms tabbacheri Sentences fémina tabbacosa fémina vitziosa Etymon srd.
tabbàcu , nm: tebbacu,
tobbacu,
tombacu Definition
calidades diferentes de erba batias de fora: genia de erba chi a logos narant tabbacu burdu o scovas de forru, ma mescamente una chi faet a fògias mannas chi prantant apostadamente, arregollent e sicant po pipare: su fumu faet dannu a prumones (e a sa busciaca) a tales chi medas ndhe morint de cancru; genia de maladia, mufa niedha chi ponet a su trigu (Tilletia caries, Ustilago tritici) o àteros laores (Ustilago maydis); t. aresti = Nicotiana rustica; t. de margiani = fungubísinu (Lycoperdon bovista)/ falàresi a t. = sicai, ammaladiai, andai mali, nau de cosa chi portat folla (pisu, tamàtigas, àteru)
Synonyms e antonyms
matabriogu 1,
nicotina
/
bruvurinu
Sentences
lassa su tabbacu, pone frenu a su vísciu! (P.Masia)◊ immoi un'infruncuadedha de tombacu nci bollit! ◊ pro su tabbacu cussu bos tzedit cantu tenet, casu e pane!
2.
sa linna pudrigada si est calada a tebbacu ◊ sa càscia betza si est falada a tabbacu
Scientific Terminology
rba, rbzc, Nicotiana glauca, N. tabacum
Translations
French
tabac
English
tobacco
Spanish
tabaco
Italian
tabacco
German
Tabak.
tabbàna , nf Definition css. cosa, genia de foedhu chi si narat pregontandho candho unu bolet ischire calecuna chistione chi pagu dh'importat: – E ita est sa t.?
tabbarchínu , agt, nm Definition de Tabbarca, s'isuledha in is costeras de sa Tunisia: si narat de totu su chi pertocat is Carlofortinos e Calasetanos, popolatzione dipéndhia de sa Ligúria, portada a bívere in Tabbarca in su séc. XVI e in parte bennia a s'ísula sarda de Santu Perdu (Carloforte, 1735) e de Sant'Antiogu (Calaseta, 1775); sa limba insoro est una genia de italianu setentrionale, cussu foedhau in Gènova e in sa Ligúria, e dhu naraus tabbarchinu po is piessignos distintos chi tenet cunforma a s'istória distinta de custa gente in custos úrtimos séculos.
tabbàssu , nm Definition genia de tumborru Etymon itl.p. tabass.
tabbèlla , nf Definition genia de tauledha pitica, curtzita, cun calecuna cosa iscrita: mescamente, filera de datos assentaos in errigas e colonnas; lista de cosa a bèndhere cun su prétziu inditau Synonyms e antonyms tabedha.
tabbellàdu , agt Definition nau de logu, chi dhue ant postu tabbellas o cartellos po avertimentu, cassa o cosas deasi.
tabbellína , nf Definition genia de tabbella cun is números de unu a deghe de longu e de istúturu cun s'arresurtau de donniunu moltiplicau cun totu is àteros.
tabbernàculu , nm Definition in crésia, su logu serrau inue si ponet su càlighe de is óstias cunsacradas, su Santíssimu Synonyms e antonyms sacràriu Sentences passendi ananti de su tabbernàculu si fait sa gruxi e incrubat sa conca ◊ fissade cun sos oxos de s'ànima su tabbernàculu: azis a bídere cudhu matessi Gesugristu Deus e Ómine Scientific Terminology prdc.
tabbicàre , vrb Definition pesare muru a tabbicu Synonyms e antonyms intramesai, istramesare, tramesai Etymon srd.