tadíbi , nm: tedibi,
tedile,
tetile,
tidibi,
tidile 1,
tidili,
tirí,
tirili,
tiriu,
titile Definition
istratzu imbodhigau, fatu tundhu a cricu, chi si ponet in conca (prus che àteru sa fémina) asuta de unu pesu po no dòlere e cicire méngius su pesu chi si pigat; fintzes parte de asegus de su bonete / parit un tirí de pingiada (nau de trastu) = brutu meda (imbrutau a tzintziedhu)
Synonyms e antonyms
cabidile,
chirchile,
cirí,
cucurile,
cugúdhura,
tedílighe
/
ttrs. tidiri
Sentences
is féminas andhaiant a tedile e frascu a conca a batire abba ◊ iscapat sa bagnera de conca e poderat in manus su tedibi ◊ pigas sa cracira de s'àcua, ti fais unu tirí e ti dh’àtuas a conca!◊ fia allorigadu che tedile!
Surnames and Proverbs
smb:
Tidili
Translations
French
tortillon,
bourrelet
English
pad
Spanish
rodete
Italian
cércine
German
Tragpolster.
taèdha tabèdha
taedhàre , agt Definition de taedha, in voe taedhare nau de sa figumorisca chi essit incarnada in sa tàula Etymon srd.
tafanàriu , nm Definition in cobertantza, su culu Synonyms e antonyms assessu ciapanarju, strafanàriu.
tafarànu , nm, nf: saparanu,
taferana,
taferanu,
tanfaranu,
toforanu,
tonforanu,
tzafanau Definition
genia de erba chi faet coment'e a chibudhita asuta: su podhinedhu (galureu grogu) de su frore chi bogat est bonu a cundhire papares (s'ingollet po cundhimentu una parte de su frore, is enas, tres, orrúbias, coment'e fogighedhas chi portant su podhinedhu)
Sentences
lanzu, isconfusu, mugosu e famidu, colzu, dae sas frebbas consumidu, cun sa cara in color'e tanfaranu (Demartis)◊ bendhent tonforanu cun píbere…
Scientific Terminology
cndh, rbzc, crocus sativus
Etymon
itl.
Translations
French
safran
English
saffron
Spanish
azafrán
Italian
zafferano
German
Saffran.
tafèdha , nf Definition cofedhu, foradedha o fossu po giogare a birillas e a bullinu o maciochedhu Synonyms e antonyms gari, garici, tovedhu Sentences is piciochedhus torrant po si pònniri meris de sa tafedha po giogai a làdharas (F.Pilloni)◊ tocat a pigai su fusti e dexi o doxi incuedhus de linna po dhus tirai e fèrriri aintru de sa tafedha o forada.
taferàna tafarànu
taferanàre , vrb: tzaferanai Definition cundhire cun tzafaranu.
taferànu tafarànu
tafetànu , nm: dafetanu Definition orrobba fine fine de seda; tela cun inguentu Synonyms e antonyms fetanu / achillo, cerotu, liga, sparadrapa Scientific Terminology ts.
tagadía, tagadíu tacatía
tagéri , nm: talgeri,
talleri,
taxeri,
tazeri,
trazei 1 Definition
trastu de coghina, orrugu retangulare de tàula grussa (mescamente de nughe o àtera linna bona, cun d-un'ischeadura a un'ala coment'e asa), a costaos prus apertos in artu, imbuidau, fatu tuvudu a manera de dhue pònnere e segare petza, a bisura de istrégiu; segundhu su costúmene, est un'apertura in sa gunnedha
Synonyms e antonyms
mesale 1
/
cdh. tadheri
Sentences
fiat unu talleri de castàngia, mannu chi nci capiat aintru un'angionedhu ◊ s'ingennieri… afitau in su talleri e a coa abbruxau! ◊ parit torrendi arrivesa bufendi broru in su talleri! ◊ at postu su taxeri prenu de fà e lardu in pitzu de sa pingià po dhu mantènnere caente
Etymon
itl.
Translations
French
planche à hacher
English
chopping board
Spanish
tajo,
tajador
Italian
taglière
German
Hackbrett.
tagiàda , nf Definition su surcu chi lassant is orrodas comente passant, segundhu su logu Synonyms e antonyms tallada Etymon srd.
tagiànte , nm: tagliante,
tallanti,
tazante Definition
in s'incúdine, atza de atzàrgiu, chi si ponet intrada in d-unu de is duos istampos, po segare ferru abbrigau iscudendhodhoe apitzu a martedhu; genia de gurtedhu grae po segare su turrone, fintzes gurtedhu mannu de linna po segare su cagiau a fitas
Scientific Terminology
ans
Etymon
ctl.
tallant
Translations
French
tranchoir,
tranchet
English
blacksmit's chisel
Spanish
cortafrío
Italian
tagliòlo
German
Setzmeißel.
tagiòla , nf, nm: tagliola,
tagliora,
talliola,
talliora,
tallora,
tallou,
tazoa,
tazolla,
tazora,
tellora Definition
genia de màchina (est una leva), orroda de pòdere apicare a su fusu, fata cun su cricu a canale ue passat una fune chi si tirat a una parte po ndhe artzare pesos mannos acapiaos a s'àteru càbudu / partes de una t.: càscia, gantzu (de pitzu e de asuta), fusu o mècia, orroda o orrodas a canale de pòdere passare fune o cadena / úngiri sa t. = úngiri s'àscia, únghere a calicunu, dàreli cosa pro ndh'àere carchi piaghere
Synonyms e antonyms
arrejola,
ragiola,
rosinzola
/
cdh. tadhola
Sentences
nche ant antziau sas campanas a campanile in talliora ◊ in su putu bi tenzo su puale chin sa talliora ◊ su mànigu ti falent a tagliola cantu duras! ◊ sa tellora de funtana est unu grandu discantzu
Surnames and Proverbs
smb:
Talloru
Scientific Terminology
ans
Etymon
itl.
tagliola
Translations
French
poulie
English
pulley
Spanish
polea,
garrucha
Italian
bozzèllo,
carrùcola
German
Flaschenzug.
tagiólu , nm: tazolu Definition chedha, tàgiu piticu de pagos pegos Synonyms e antonyms cedhita, tazichedhu Etymon srd.
tàgiu , nm: tàgliu,
taju,
tàlgiu,
tallu,
taxu,
tazu Definition
unu tanti mannu de pegos de bestiàmene grussu chi si pastórigat, ma fintzes chedha de gente nau prus che àteru a disprétziu; in is orrodas prenas de su carru, donniuna de is duas mesas lunas a una parte e àtera de sa panga (sa tàula de mesu)/ min. tagighedhu, tagiolu; tallitu = màtulu de chimbe filos de s'ordidu
Synonyms e antonyms
arbutzu,
arede,
bama,
cedha,
creze,
fiotu,
grústiu,
majone,
retile,
retolu,
trechinzu
/
làsia
Idioms
csn:
iscorrai su tallu = menguare su bestiàmine, bogàreche o pèrdere fiados (in suspu, mòrrere zente); èssiri a unu tàgiu de sa maladia = malàidos a una fasche, in medas totu paris
Sentences
seo abbaidandho su tàgiu paschendho ◊ su pastore faghet àteru sughestantu chi su tazu est pasculandhe ◊ su pastori ndi at assortiu su tallu ◊ s'intendhiant sos tazos in pastura
2.
acudit dae su postale unu tazu de zente chi mancu s'ischit comente podiat càpere intro ◊ in su grifoni dhui fiat unu tallu de piciocas chistionendi
3.
zuchiat a tracolla unu tazu de sonajolos ◊ passant is aeroplanus a tallus
4.
funt totus a letu, totus a unu tàgiu de sa maladia ◊ sa zente a tazos morit in cada capu de su mundhu
5.
is filus de s'orrimentu passant donniunu in d-unu líciu, poi in ciú pètini e si acàpiant a cincu a cincu (is tallitus) a su súrbiu de ainnantis
Surnames and Proverbs
smb:
Tallu
/
prb:
s'erbei mala in su tàlgiu est nodia
Etymon
srd.
Translations
French
troupeau,
bande
English
herd
Spanish
rebaño,
manada
Italian
branco
German
Rudel.
tàglia , nf Synonyms e antonyms tagliòne Etymon itl.
tagliabbússas , nm Synonyms e antonyms arrapiante, forúnciu, scabeciadori.