tadhòre , nm Definizione brutore, muga, mescamente de sa pedhe Sinonimi e contrari cadràngia, sodri.
tadíbi , nm: tedibi,
tedile,
tetile,
tidibi,
tidile 1,
tidili,
tirí,
tirili,
tiriu,
titile Definizione
istratzu imbodhigau, fatu tundhu a cricu, chi si ponet in conca (prus che àteru sa fémina) asuta de unu pesu po no dòlere e cicire méngius su pesu chi si pigat; fintzes parte de asegus de su bonete / parit un tirí de pingiada (nau de trastu) = brutu meda (imbrutau a tzintziedhu)
Sinonimi e contrari
cabidile,
chirchile,
cirí,
cucurile,
cugúdhura,
tedílighe
/
ttrs. tidiri
Frasi
is féminas andhaiant a tedile e frascu a conca a batire abba ◊ iscapat sa bagnera de conca e poderat in manus su tedibi ◊ pigas sa cracira de s'àcua, ti fais unu tirí e ti dh’àtuas a conca!◊ fia allorigadu che tedile!
Cognomi e Proverbi
smb:
Tidili
Traduzioni
Francese
tortillon,
bourrelet
Inglese
pad
Spagnolo
rodete
Italiano
cércine
Tedesco
Tragpolster.
taèdha tabèdha
taedhàre , agt Definizione de taedha, in voe taedhare nau de sa figumorisca chi essit incarnada in sa tàula Etimo srd.
tafanàriu , nm Definizione in cobertantza, su culu Sinonimi e contrari assessu ciapanarju, strafanàriu.
tafarànu , nm, nf: saparanu,
taferana,
taferanu,
tanfaranu,
toforanu,
tonforanu,
tzafanau Definizione
genia de erba chi faet coment'e a chibudhita asuta: su podhinedhu (galureu grogu) de su frore chi bogat est bonu a cundhire papares (s'ingollet po cundhimentu una parte de su frore, is enas, tres, orrúbias, coment'e fogighedhas chi portant su podhinedhu)
Frasi
lanzu, isconfusu, mugosu e famidu, colzu, dae sas frebbas consumidu, cun sa cara in color'e tanfaranu (Demartis)◊ bendhent tonforanu cun píbere…
Terminologia scientifica
cndh, rbzc, crocus sativus
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
safran
Inglese
saffron
Spagnolo
azafrán
Italiano
zafferano
Tedesco
Saffran.
tafèdha , nf Definizione cofedhu, foradedha o fossu po giogare a birillas e a bullinu o maciochedhu Sinonimi e contrari gari, garici, tovedhu Frasi is piciochedhus torrant po si pònniri meris de sa tafedha po giogai a làdharas (F.Pilloni)◊ tocat a pigai su fusti e dexi o doxi incuedhus de linna po dhus tirai e fèrriri aintru de sa tafedha o forada.
taferàna tafarànu
taferanàre , vrb: tzaferanai Definizione cundhire cun tzafaranu.
taferànu tafarànu
tafetànu , nm: dafetanu Definizione orrobba fine fine de seda; tela cun inguentu Sinonimi e contrari fetanu / achillo, cerotu, liga, sparadrapa Terminologia scientifica ts.
tagadía, tagadíu tacatía
tagéri , nm: talgeri,
talleri,
taxeri,
tazeri,
trazei 1 Definizione
trastu de coghina, orrugu retangulare de tàula grussa (mescamente de nughe o àtera linna bona, cun d-un'ischeadura a un'ala coment'e asa), a costaos prus apertos in artu, imbuidau, fatu tuvudu a manera de dhue pònnere e segare petza, a bisura de istrégiu; segundhu su costúmene, est un'apertura in sa gunnedha
Sinonimi e contrari
mesale 1
/
cdh. tadheri
Frasi
fiat unu talleri de castàngia, mannu chi nci capiat aintru un'angionedhu ◊ s'ingennieri… afitau in su talleri e a coa abbruxau! ◊ parit torrendi arrivesa bufendi broru in su talleri! ◊ at postu su taxeri prenu de fà e lardu in pitzu de sa pingià po dhu mantènnere caente
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
planche à hacher
Inglese
chopping board
Spagnolo
tajo,
tajador
Italiano
taglière
Tedesco
Hackbrett.
tagiàda , nf Definizione su surcu chi lassant is orrodas comente passant, segundhu su logu Sinonimi e contrari tallada Etimo srd.
tagiànte , nm: tagliante,
tallanti,
tazante Definizione
in s'incúdine, atza de atzàrgiu, chi si ponet intrada in d-unu de is duos istampos, po segare ferru abbrigau iscudendhodhoe apitzu a martedhu; genia de gurtedhu grae po segare su turrone, fintzes gurtedhu mannu de linna po segare su cagiau a fitas
Terminologia scientifica
ans
Etimo
ctl.
tallant
Traduzioni
Francese
tranchoir,
tranchet
Inglese
blacksmit's chisel
Spagnolo
cortafrío
Italiano
tagliòlo
Tedesco
Setzmeißel.
tagiòla , nf, nm: tagliola,
tagliora,
talliola,
talliora,
tallora,
tallou,
tazoa,
tazolla,
tazora,
tellora Definizione
genia de màchina (est una leva), orroda de pòdere apicare a su fusu, fata cun su cricu a canale ue passat una fune chi si tirat a una parte po ndhe artzare pesos mannos acapiaos a s'àteru càbudu / partes de una t.: càscia, gantzu (de pitzu e de asuta), fusu o mècia, orroda o orrodas a canale de pòdere passare fune o cadena / úngiri sa t. = úngiri s'àscia, únghere a calicunu, dàreli cosa pro ndh'àere carchi piaghere
Sinonimi e contrari
arrejola,
ragiola,
rosinzola
/
cdh. tadhola
Frasi
nche ant antziau sas campanas a campanile in talliora ◊ in su putu bi tenzo su puale chin sa talliora ◊ su mànigu ti falent a tagliola cantu duras! ◊ sa tellora de funtana est unu grandu discantzu
Cognomi e Proverbi
smb:
Talloru
Terminologia scientifica
ans
Etimo
itl.
tagliola
Traduzioni
Francese
poulie
Inglese
pulley
Spagnolo
polea,
garrucha
Italiano
bozzèllo,
carrùcola
Tedesco
Flaschenzug.
tagiólu , nm: tazolu Definizione chedha, tàgiu piticu de pagos pegos Sinonimi e contrari cedhita, tazichedhu Etimo srd.
tàgiu , nm: tàgliu,
taju,
tàlgiu,
tallu,
taxu,
tazu Definizione
unu tanti mannu de pegos de bestiàmene grussu chi si pastórigat, ma fintzes chedha de gente nau prus che àteru a disprétziu; in is orrodas prenas de su carru, donniuna de is duas mesas lunas a una parte e àtera de sa panga (sa tàula de mesu)/ min. tagighedhu, tagiolu; tallitu = màtulu de chimbe filos de s'ordidu
Sinonimi e contrari
arbutzu,
arede,
bama,
cedha,
creze,
fiotu,
grústiu,
majone,
retile,
retolu,
trechinzu
/
làsia
Modi di dire
csn:
iscorrai su tallu = menguare su bestiàmine, bogàreche o pèrdere fiados (in suspu, mòrrere zente); èssiri a unu tàgiu de sa maladia = malàidos a una fasche, in medas totu paris
Frasi
seo abbaidandho su tàgiu paschendho ◊ su pastore faghet àteru sughestantu chi su tazu est pasculandhe ◊ su pastori ndi at assortiu su tallu ◊ s'intendhiant sos tazos in pastura
2.
acudit dae su postale unu tazu de zente chi mancu s'ischit comente podiat càpere intro ◊ in su grifoni dhui fiat unu tallu de piciocas chistionendi
3.
zuchiat a tracolla unu tazu de sonajolos ◊ passant is aeroplanus a tallus
4.
funt totus a letu, totus a unu tàgiu de sa maladia ◊ sa zente a tazos morit in cada capu de su mundhu
5.
is filus de s'orrimentu passant donniunu in d-unu líciu, poi in ciú pètini e si acàpiant a cincu a cincu (is tallitus) a su súrbiu de ainnantis
Cognomi e Proverbi
smb:
Tallu
/
prb:
s'erbei mala in su tàlgiu est nodia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
troupeau,
bande
Inglese
herd
Spagnolo
rebaño,
manada
Italiano
branco
Tedesco
Rudel.
tàglia , nf Sinonimi e contrari tagliòne Etimo itl.
tagliabbússas , nm Sinonimi e contrari arrapiante, forúnciu, scabeciadori.