tàju tàgiu
taladràre , vrb Definizione
púnghere, passare de parte a parte
Sinonimi e contrari
ifertzire,
istampai,
patungi,
pertuntare,
pertusai
Frasi
toco coment'e ispinas chi mi lantant ruendhe candho taladrat sa dólima in sa carre ◊ unu gridu puntziudu mi taladrat donzi pizu de carre (G.Orgolesu)◊ sos giaos ant taladradu a Gesús sos pes e sas manos
Etimo
spn.
taladrar
Traduzioni
Francese
transpercer
Inglese
to transfix
Spagnolo
traspasar
Italiano
trapassare
Tedesco
durchbohren.
talaèrta , nf Definizione genia de animaledhu, de diferentes colores e mannària, chi camminat illascinandho cun sa bentre, ma portat bàtoro farrancas puru, una coa longhita: che a s'àtera arrasia, faet is oos Sinonimi e contrari agilestru, atalighelte, bidroni, cabexeta, cargileta, colovredha, coxueta, gilestra, lucesti, sintzirigheta, tilicherta*, tzorompis Terminologia scientifica anar, podarcis sicula cettii, p. tiliguerta tiliguerta, p. t.ranzii, archaeolacerta bedriagae sardoa, a.b.paessleri, a.b.ferrerae, algyroides fitzingeri.
talanàssu , nm Definizione best'e pedhi, pedhe conciada cun sa lana, de pònnere (s'ómine) coment'e una giacheta Sinonimi e contrari aciamarra, berbechina, besti Terminologia scientifica bst.
talànga , nm Definizione iscarpa bècia.
talaósu , agt Definizione chi in sa pedhe est totu a pintirighinos, a marchighedhos piticos a bisura de pódhine o talau Sinonimi e contrari neadu, pibirinosu, trighinedhu Etimo srd.
talarànu tadharànu
talassemía , nf Definizione maladia connota meda in Sardigna: est sa forma grave de sa microcitemia Terminologia scientifica mld.
talàu, tàlau , nm: telau Definizione
de sa farra, pruschetotu de su trigu, sa parte prus grussa, sa parte de fora de su granu
Sinonimi e contrari
bilinzone,
chilinzone,
elinzone,
frúfere,
gràngia,
linzone,
mussu,
podhi,
russarza
/
cdh. brinnu
Frasi
farina de tiàulu, narat su díciu, si boltat in telau ◊ pro s'àinu teniat provistas de telau ◊ su telau s'impitaiat pro addescu de pudhas e mannales ◊ su pudhu fit abbetuau a su telau impastau
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
son,
mouture
Inglese
bran
Spagnolo
salvado
Italiano
crusca
Tedesco
Kleie.
tàlcu , nm: tarcu Definizione genia de pedra bianca, modhe (su minerale prus modhe in natura): in Sardigna si agatat pruschetotu in is sartos de Orane Sinonimi e contrari predamodhe, sinnadorza Terminologia scientifica mnr.
taldíu , agt, avb: tardiu, tradiu Definizione chi faet a trigadiu, tempus prus agoa; tempus ainnanti, prus a trigadiu Sinonimi e contrari coàinu, redadiu, trigadinu | ctr. cabidraxu, premediu Frasi cust'àrvure de péssighe est tardia, che coghet unu mese apustis ◊ custa erveghe est tardia, anzat tempus a innantis ◊ orminas e làdhara frisca in su nie fint tratas de una gama colada fortzis in tramudu tardiu ◊ s’annada est tardia ca at fatu tempus malu 2. ti apo torradu a bídere tropu a tardiu Etimo spn. tardío.
tàldu , avb, agt: tardu,
traddu,
tradu,
traldu Definizione
ora, tempus apustis de s'ora sua, de su tempus suo, de s'ora giusta: nau de s'ora de sa die, chi ch'est antibitzada (prus acanta a mesudie, prus acanta a mesunote)/ a/c. coment'e avb. cun èssere/èssi, pàrrere/parri si narat sèmpere chentza prep., ma cun àteros vrb. pigat sèmpere sa prep. a
Sinonimi e contrari
trigadinu
| ctr.
chici,
cisso
Modi di dire
csn:
dae tardos in tardos = carchi borta, a bortas lascas; a lestru o a tardu = luego o apustis de tantu, una die o s'àtera; t. mannu = tardu meda, tropu t.
Frasi
su sero de sa festa si mànicat e si vivet fintzas a tardu mannu ◊ pariat prus tardu de s'ora chi fit (G.Piga)◊ nachi ch'est tardu ◊ s'arrellógiu est firmu, ma est sempri tardu ◊ toca, Fielica, ca nci passaus a domu, ca est giai tradu!
2.
a tardu o a chito nachi las poniant a postu sas cosas (S.Patatu)◊ oe noche daet a tardu a ghirare ◊ nachi a torrare prus a tardu, ca como no est ora! ◊ manzanu mancari ti ch'essas a tardu, a campu ◊ fuit semper peleanne, istudianne, discutinne die e note finas a tardu (A.Cossu)◊ fit recuidu a tardu ◊ vae currendhe e no istes a tardu! ◊ sos seros a tardu si apompiaiat dae su barconitedhu totu sas domos de sa bidha (A.Pau)◊ in custu logu atesu est fendu a tradu ◊ prus a tardu, andendu a iscola, fut passau a domu de Domianu (B.Lobina)◊ candho iscúricat tardu chitzo arveschet
3.
s'incràs, a lestru o a tardu, iat a èssi arribbau
4.
s'ora si ch'est fata tarda ◊ che fit sero tardu
Etimo
ltn.
tardu(m)
Traduzioni
Francese
tard
Inglese
late
Spagnolo
tarde
Italiano
tardi
Tedesco
spät.
tàle , prn: tali Definizione
foedhu po nàrrere calecunu, unu css.; a logos dhu narant coment'e númene in su sensu de unu tanti, unu pagu de calesiògiat cosa, fintzes po tempus (e min. talixedhu, un'apena apena)
Sinonimi e contrari
bodale,
fulanu,
nichele
Modi di dire
csn:
a tales chi… = a manera de, a puntu chi…, a deminos chi…, fintzas "pro chi…"; èssere tale de... = èssere lintu e pintu...
Frasi
so andhadu a una domo e bi apo àpidu su tale ◊ sa tale mi at nadu goi e goi ◊ tui ses de is talis
2.
so sempre potente e duru "sassu" a tales chi si acultzu bei passas, si no istas atentu, ti fragassas! (Sassu)◊ cuss'istàtua ndhe fit tales a Nostru Signore ◊ onora a su babbu e a sa mama a tales chi bivas meda
3.
apo cotu unu tale de fae ◊ dhu tenies un'àteru tale de banna fata? (C.Frau)◊ ajòs, andhaus ca nosi corcaus un'àteru tale!◊ dhue fio unu tale in domo sua ibetannodhu!
4.
a tales paret ca essit su sole, a tales ist niotzolandho, a tales si pesat s'istrasura ◊ depo samunare tales piticos de lana
Etimo
ltn.
talis, tale
Traduzioni
Francese
type
Inglese
he(she,
that fellow),
someone
Spagnolo
tío,
fulano
Italiano
tìzio,
tale
Tedesco
irgendeiner.
talèa , nf Definizione pértiga de bide segada po dha prantare Frasi una bella talea de s'agrustu de mannoi che l'apo carrajata in domo mea Etimo itl. talea.
talentósu , agt: tallentosu Definizione
nau de ccn., chi tenet talentu, capacidade
Sinonimi e contrari
àbbile 1,
abbilidadosu,
abbretiosu,
agisu,
balente,
capaci
| ctr.
isente,
managu
Frasi
est unu piciocu talentosu ◊ gei est pagu tallentosu!…
Traduzioni
Francese
capable
Inglese
able
Spagnolo
capaz
Italiano
capace
Tedesco
fähig.
taléntu , nm Definizione
capacidade, donu de natura, fintzes gana, volontade
Sinonimi e contrari
abbiléncia,
abbilesa,
addelentu,
capacidade,
intiga
Frasi
sas penas as connotu dae minore suendhe cun su late su talentu ◊ issu teniat unu talentu naturali mannu chi nemus s’iat a èssiri abetau in d-un'ómini aici ◊ Piras fut poete de altu talentu, cantadore de s'identidade sarda
2.
su babbu no at àpiu talentu de gadhare su fizu pro su dannu chi aviat fatu
Cognomi e Proverbi
prb:
dinari e talentu no lu cues a su bisonzu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
talent,
inclination
Inglese
talent
Spagnolo
talento
Italiano
talènto
Tedesco
Talent.
taléntu 1 , nm Definizione genia de pesu e moneda puru.
talgéri tagéri