A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | L | M | N | O | P | R | S | T | TZ | U | V | X | Z
Abbreviations Legenda | Symbols Legend

tontonàe, tontonài, tontonàre , vrb Definition andhare a tòntonos, a su tàmbula tàmbula, coment'e orruendho candho a una parte candho a s'àtera, chentza arrennèscere a istare prantaos, comente faet un'imbriagu o unu pigau a illuinamentu, a sonnu (e si narat fintzes de sa possibbilidade de ibballiare, de fàere fartas, po farta de seguresa in su fàere); nau de apertura, serrare unu pagu, o de trastu a incrubau, pèndhere unu pagu a una parte / tontonare un'àrbure = saidare, sachedhare, tzantzigare Synonyms e antonyms bambulai, istantonai, istontorrinare, stombi, tambulare, tòmbere / ingalenare / imbarare Sentences cussu est grai, antzianu meda, si bit ca at tontonau e arrutu est ◊ a tie ti tòntonat su pede! ◊ mi soe tontonadu ca tenio sonnu 2. tontonanci sa porta, no passit cussa carroga mala! ◊ tontonancedha cussa fentana, ca nc'est currenti! 3. sa mesa tòntonat Surnames and Proverbs prb: sa mata prus arta ist sa primu a tontonae Etymon srd. Translations French chanceler English to totter Spanish tambalearse Italian barcollare, vacillare, traballare German schwanken, taumeln.

tontòne, tontòni , agt, nm Definition nau de ccn., chi est de pagu cumprendhóniu, pagu abbistu, chi si lassat cullonare: si narat fintzes in cunfiantza a ccn. tanti po fàere pagu aprétziu de su chi narat o chi faet (ma nau fintzes po no giare tropu importu a cosas de pagu contu) Synonyms e antonyms bambóchinu, fabbiocu, innóchidu, listrone, tontarrone / machisóngiu | ctr. abbistu, intelizente Sentences tontoni, chi no dh'íasta pigau su fítziu de fumai!…◊ tontoni, aici naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu! ◊ tontonis, medas pillochedhus si faint aciapai in su lobu bichendu! ◊ si fist istadu sàbiu no l'aias tratadu de tontone! Etymon srd. Translations French bête, sot, fade English dim, dolt Spanish tontón Italian scioccherèllo German dümmlich.

tontonníu , nm, nf: tuntunna, tuntunnina, tuntunniu, tuntunnu Definition pane de corra, genia de erba chi no portat clorofilla: dhue at calidades, de is chi faent mannas, chi funt bonas a papare, àteras funt toscosas fintzes de fàere mòrrere; faet po su prus unu cambu grussu e curtzu (tanaxi) cun sa conca cucurúcia a bisura de paracu apertu o de campana, a prupa grussa, lisa in pitzu, coment'e a lamas fines asuta, e in tempus de abbas faet prus che àteru in sa linna morta: segundhu sa calidade dha sèmenant po ndhe fàere a bèndhere Synonyms e antonyms antunna*, bulí, cardolinu, corrorinu, cucumedhu, tugnu, tunnunnu, túvara 1 Sentences at atzapatu un'istérrita de feruledha casari e una mola de tuntunnu fríghidu ◊ cussos duos frates sont mortos ca aiant mannicatu tuntunnina Scientific Terminology rba, rbzc Translations French champignon English mushroom Spanish hongo, seta Italian fungo German Pilz.

tontónu, tóntonu , nm Definition su tontonare, genia de móvia chi faet chie no abbarrat bene prantau (po sonnu, imbriaghera o àteru) Synonyms e antonyms stóntonu, tóntinu 1, tontonada Idioms csn: andhare a tòntonos = a su tàmbula tàmbula; no s'intendit ni sonu e ni tontonu = nudha, perunu sinnale Sentences mancai a tòntonus nc'est essiu, citiu puru! ◊ su bumbu fachet malas gheleas: a chie lu bàjulat e a chie lu picat a conca, a pedes e a tòntonos 2. bai e cica candu at a benni su predi nou: no s'intendit ni sonu e ni tontonu! Etymon srd.

tontorròne tontarròne

tóntu , agt, nm Definition chi o chie no tenet s'abbilesa, sa capacidade de cumprèndhere o chi cumprendhet tropu pagu Synonyms e antonyms càdumu | ctr. abbistu, inteligenti Idioms csn: t. che napu, che s'orbada, che sa bia, che una sépia, che unu prupu, che sa perda, che orroda de carru = tontu meda; t. ispaciau de crèsciri = tontu de natura, abarrau tontu apustis chi est créscidu puru, tontu e mutu!; tontixedhu!… = tontu meda; betàresi a t. = fai su tontu, fai fintas de no cumprèndiri; tontu tontu, … = belle e chi est/paret tontu…, mancai tontu siat… Sentences sos míseros de benes e de pannos, pro chi sient astutos, parent tontos (M.Murenu)◊ ita ti creis, chi a cussu, poita est tontu, dh'imbovas cumenti bolis?! ◊ dannu de medas consolu de tontos 2. adiu, Nanne, tènedi contu: faghe su surdu, bètadi a tontu! ◊ tontu tontu, si che at leadu una rica a muzere, mih! Scientific Terminology ntl Etymon spn. tonto Translations French sot, sotte, bête English dense, simpleton Spanish tonto Italian tónto German dumm.

tontudóntua , avb Definition a tòntonos, tontonandho, chi istòntonat de una parte a s'àtera Synonyms e antonyms istontonistòntona, leulaléula Sentences si ndi est andau tontudóntua Etymon srd. Translations French chancelant English tottering Spanish tambaleante Italian barcollante German schwankend.

tontúra , nf Synonyms e antonyms tontedade, tontesa, tontímine Etymon spn. tontura.

tónu tóniu

tòpa , nf: tope 1, tupa 1 Definition sa serradura de una porta, fintzes solu s'istampu o àidu o nasedhu inue si faet intrare sa crae de unu craedhu Synonyms e antonyms craedhu, creàmini, fríschiu, tancadura Sentences est ponzendhe sa giae in sa tupa pro abbèrrere sa gianna ◊ est sa crae in sa tupa: sa mere depet èssere inoghe acurtzu ◊ in su Regnu de Deus, solu giae de fide intrat in tupa! Etymon itl. toppa.

tòpara , nf Definition sa nàdiga (nau mescamente pl., sas tòparas) Synonyms e antonyms cossile Scientific Terminology crn Translations French fesse English gluteus Spanish glúteo Italian glùteo German Gesäßmuskel.

topàre , vrb: addopare*, topiare Definition bènnere apare, su si agatare impare benindho de logos diferentes Synonyms e antonyms abbogiare, adobiai, assortí, azobiare, coviare, intopai, obiai Sentences essimus, gai vidimus si topiamus a issos.

toparédhu , nm Definition min. de tòparu, tòparu etotu.

tòparu , nm: dòbbaru, tròbbaru Definition busellàmine, matzàmene, ma mescamente s'istentina grussa, sos budhales, e fintzes su grassu de sa bentre Synonyms e antonyms budhales, cordule, erca, fodhale, stròpalu.

topàssu, topàtziu , nm Definition genia de pedra pretziada Translations French topaze English topaz Spanish topacio Italian topàzio German Topas.

tòpe , nm: topi Definition prus che àteru, genias de sórighes piticos chi faent po su prus ue abbitat gente; in cobertantza, sa natura de sa fémina / min. topixedhu, topedhu Synonyms e antonyms sóriche Idioms csn: topi nuscau = zenia de sorighitu minudu (crocidura suaveolens); topi de mata, de àrvure, de padente = mardona (ma "t. de mata" fintzas diferentes zenias de puzone); t. de muru = pisiculu, pisinache; top'e arriu = catzoledhu; tope de nasu = biculedhu de mucu tostu, sicu; coa de topi = zenias de erba chi no sicant mai deunudotu (alopecurus bulbosus, a. pratensis, cynosurus cristatus, phleum pratense); a murus bècius no mancant topis = zente betza, malàida e gai tenet de seguru fintzas àteros males; fai topi (nadu de su fusile) = negare; bati su coru che topi in casidhu = che porchedhu in sacu, a tochedhos lestros lestros, che candho unu est timindhe meda; si nci podint cassai is topis a berrita = no bi at neune, bi at tropu paga zente, est su logu líchidu; incumandai su casu a is topis = chircare cosa a chie si la mànigat isse etotu, a chie no ndhe daet Scientific Terminology anar, mus musculus, apodemus sylvaticus dichrurus Etymon itl. topo Translations French souris English mouse Spanish ratón Italian sórcio German Maus.

tòpe 1 tòpa

topédhu , nm: tupedhu Definition iscannedhu de linna; fintzes mutzigone, trunchedhu curtzu Synonyms e antonyms banchitu, tzimpedhu.

topéri , agt, nm Definition chi o chie furat in is domos, dhas aperit po ndhe furare sa cosa Etymon srd.

topétu , nm Definition pubusone, matzu de pilos Synonyms e antonyms cherrione.