giú, giúa , nm: giubu,
giui,
giuo,
giuu,
giuvu,
zú Definition
loba de boes domaos (ma si narat fintzes giú de bacas) chi si giunghent impare po tirare su carru, s'arau o àteru / min. giuitedhu, giuxedhu, zuitu
Synonyms e antonyms
ciuntu
Idioms
csn:
arat a otu giús: is terras sunt allenas e is bòis non sunt suus = si narat a befe pro unu pazosu meda, chi istat bantèndhesi fintzas de su chi no tenet; èssiri a giú fatu (nadu de duos)= istare sempre paris, chentza iscrobare mai
Sentences
s'aradu tichirriaiat a donzi acollada forte de su giuo ◊ teniat unu giuu che vascellu ◊ oi est totu a màchina, no si domant mancu prus giús ◊ issu tenit unu bellu giua
Scientific Terminology
msg
Etymon
ltn.
jugum
Translations
French
couple de bœufs
English
yoke oxen
Spanish
yunta de bueyes
Italian
còppia di buoi
German
Ochsengespann.
gliagàdu , pps, agt: (gli-a-ga-du) gliagau
liagau Definition
de gliagai; chi giughet calecuna liaga, chi est totu liagas
Synonyms e antonyms
malandradu
2.
Gesugristu fut totu gliagau e insangunau in su corpus
Translations
French
couvert de plaies,
ulcéreux
English
covered in sores,
ulcerous
Spanish
llagado,
ulceroso
Italian
piagato,
ulceróso
German
geschwürig,
ulzerös.
gragàllu , nm Definition
indàtili o resorza de mare, genia de animaledhu de diferentes calidades, longu, a corgiolu tostau a duas perras, chi candho si serrat assimbígiat a una lepedha serrada / una creze de g.: mànigus de arresoja; g. de sànguni = gragallu de colore unu pagu biaitu (ensis siliqua)
Synonyms e antonyms
arrasoa,
gragalloni
Sentences
anguidha cun lissa, cóciula cun gragallus
Scientific Terminology
crx, pharus legumen, solen vagina, ensis ensis
Etymon
ltn.
cochlearium
Translations
French
datte de mer
English
razor-clam
Spanish
navaja
Italian
cannolìcchio
German
eine Messerscheidesorte,
eine Scheidenmuschelsorte.
gremédhu , agt Definition
nau de cosa de còere sicada, àrrida (es. fae, chíghere), chi est de malu cotu, malu a còere
Synonyms e antonyms
malacoi
| ctr.
coxibi
Translations
French
de cuisson difficile
English
hard to cook
Spanish
teniente,
verriondo
Italian
di diffìcile cottura
German
schwer kochbar.
grína, grínas , nf Definition
su lugore chi si biet in is àrias, in su fundhale, candho est abbreschendho
Synonyms e antonyms
grindha,
nea,
riga
Idioms
csn:
pònnere grina, grinas = obrèsciri; mala grina = colore de chie est in cara mala; grina vona = cara bona, in colore, chi istat bene; giambare grina = cambiai bisura
Sentences
connòschere ti cheria dae candho grina as postu in s'orizonte ◊ ealla sa grina imprelleada de lentore a prima lughe! ◊ est isetendhe sa grina de unu die prommissu e sonniadu ◊ candho ti pesas, grina, cun su sole chi potat ispannare custos oxos de fumu, de chixina?
2.
cunzat torra sos ojos, perdet grina e si faghet a cara de chixina (P.Casu)◊ de grina det giambare dogni cosa, det alvèschere in coro s'isperàntzia ◊ unu mucatore niedhu l'imbólicat sa cara in grina de chera santa
Surnames and Proverbs
smb:
Grina
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
la clarté de l'aube
English
the first light of dawn
Spanish
aurora
Italian
chiaróre dell'alba
German
Morgendämmerung.
grògu 1 , nm Definition
genia de tzintzigorredhu de mare, minudu meda, in colore de chinisu, lisu a pintirighinos, est bonu a papare; dhue at logu ue is grogos funt tzintzigorros de terra, mannos
Synonyms e antonyms
caragolu
2.
su pitzinnu giughet unu grogu de cussos mannos, zogandhe
Scientific Terminology
its, monodonta turbinata?
Translations
French
escargot de mer
English
sea snail
Spanish
caracol de mar
Italian
lumachina di mare
German
Meerschnecke.
gróli , nm: grori Definition
su trotischedhu, sa trota candho est de naschidórgiu / g. caninu = su culivúrria
Synonyms e antonyms
odhiolu,
seju 1,
trotischedha,
trotiscone,
tzurrita
Scientific Terminology
psc
Translations
French
alevin de truite
English
trout alevin
Spanish
alevín de trucha
Italian
avannòtto di tròta
German
Forellenjungfisch.
gulosína , nf Definition
cosa a papare chi praghet meda, licante
Synonyms e antonyms
apetitoja,
bobboe,
ingula,
licantzadoria,
licantzúmene,
liconia,
pititeria
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
gourmandise,
morceau de roi
English
delicacy
Spanish
golosina
Italian
boccóne ghiótto,
leccornìa
German
Leckerbissen.
gúrpinu , agt Definition
de gurpe, de margiane, chi faet che a su margiane
Synonyms e antonyms
gródhinu,
maciuninu
Idioms
csn:
pompiare a g. a unu = abbaidàrelu, bíderelu a mal'ogru, chentza li dare fide meda; rídere a g. = ríere cun malíssia, a befe, gorpeggorpe; prànghere a supedhos gúrpinos = a sa muda, chirchendhe de no lu dare a bídere; canna gúrpina = zenia de bardu (Dipsacus fullonum)
Sentences
est unu tempus gúrpinu irghiliniu de pistoléssia (F.Satta)◊ sa franchesa sua no fit a totus chi fachiat cracu bonu e pro cussu fit pompiau a gúrpinu de tzerta zente ◊ sa bidha li ridiat a gúrpinu ◊ si los pompiabat a gúrpinu iscanzandhe de labras a unu risitu chi pariat de befe
Etymon
srd.
Translations
French
de renard
English
foxy
Spanish
zorruno
Italian
volpino
German
Fuchs…
ibregungíre , vrb: ibrigonzire,
ibrigungiri,
irbirgonzire,
irbregungiri,
irbregunzire,
irbrigonzire,
sbregungiri Definition
bogare in bregúngia, brigare a unu faendhodhu a bregúngia, de ndhe tènnere bregúngia
Synonyms e antonyms
abbilgonzare,
abbirgonzire,
afachilare,
atzantarare,
ilvilgonzare,
rividire
Sentences
ses andhau a irbregunzire sa bidha!
Etymon
srd.
Translations
French
couvrir de honte
English
to shame
Spanish
avergonzar,
abochornar
Italian
svergognare
German
beschämen.
ifritàda , nf Definition
su ifridare
Synonyms e antonyms
ifriscada
| ctr.
caentada,
imbudhighinada
Sentences
arratza de ifritada sa chi at fatu de deris a oe!…
Etymon
srd.
Translations
French
baisse de la température
English
cooling
Spanish
baja de temperatura
Italian
abbassaménto di temperatura
German
Abkühlen.
ifritorídu, ifritoríu, ifriturídu , agt: infirtoriu,
infriduridu,
infritoridu,
infritoriu,
infritulitu,
infrituridu Definition
chi tenet fritu, chi est morindho de su fritu
Synonyms e antonyms
afritoridu,
afrituladu,
allintugliadu,
atilchinzadu,
ifritorau
| ctr.
caente
Sentences
sos canes sunt infrituridos ◊ ca su pipiu fut infritoriu, sa mama dh'at ammontau
2.
su calore de beranu no favorit su coro meu tristu ifrituridu (P.Sechi)
Etymon
srd.
Translations
French
transi de froid
English
cold
Spanish
muerto de frío,
aterido
Italian
infreddolito
German
durchgefroren.
ifrundhàda , nf: irfrundhiada Definition
cropu de frundha, pedra iscuta a frundha
Synonyms e antonyms
frundhata
Etymon
srd.
Translations
French
coup de pierres
English
sling stroke
Spanish
hondada,
hondazo
Italian
fiondata
German
Schleuderschlag.
igumàrras , nm: irgumarras Definition
bicru o boe marinu; genia de lampada chentza tronu chi si biet atesu su note
Synonyms e antonyms
bigumarru*,
circumarra,
giogumarras,
gulumarru,
vigumarras
2.
bidia su Vesúviu a igumarras e a coloriduras sèmpere divèscias (E.Giordano)
Scientific Terminology
anar, monachus monachus
Translations
French
phoque moine de la Méditerranée,
éclair
English
monk seal,
lightning
Spanish
foca monje
Italian
foca mònaca,
lampo sécco
German
Mittelmeer Mönchsrobbe,
Blitz.
ilgravaméntu , nm: isclavamentu,
iscravamentu,
sclavamentu Definition
su ndhe calare a Cristos de sa grughe, sa funtzione de chida santa po ammentu de sa passione e morte sua
Synonyms e antonyms
iscravadura,
iscravatzone,
iscravu 1
| ctr.
incravamentu
Etymon
ctl.
desclavament
Translations
French
Déposition de croix
English
the deposition (from the cross)
Spanish
descendimiento
Italian
deposizióne del Cristo dalla cróce
German
Kreuzabnahme.
illatigàda , nf Definition
cropu giau a làtigu
Synonyms e antonyms
aciotada,
afuetada,
fusticada,
iscorriada
Etymon
srd.
Translations
French
coup de fouet
English
lash
Spanish
latigazo,
azote
Italian
sferzata
German
Peitschenhieb.
illibriníu , pps, agt: illimbrinidu,
illivrinidu Definition
de illibrinire; nau de ccn., chi est morindho de su fritu (o fintzes chi est coment’e assicau de ccn. cosa), chi portat cara o bisura lègia e fintzes chi est de sentidos malos; a logos, fintzes chi est istrígile meda, cannàile, finigosu, de carena metzana
Synonyms e antonyms
afritoridu,
afriturigadu,
aggruncidu,
allintugliadu,
ateterighedhadu
/
ispaurigau,
isprauriu
2.
fit illibriniu dae su fritu, chin sa cara líbida dae sa tramuntana ◊ si preguntat, ite li apo a dare a su pastore illivrinidu in sos montes?
3.
illimbrinida, sa mama, a s'isparu, picat in bratzos sa pitzinna morta e pranghet a irgrighillos ◊ sunt berveghedhas chi a las bídere ti faghent pena, totu illivrinidas e fatigadas ◊ candho miro s'illivrinida lara, no bi at música e boghe pro cantare! (M.G.Orgolesu)
4.
malallutrinidos, pensant a sa betzesa cun beste de vilesa e meda illivrinidos (G.Ruju)
5.
ses tropu minuda e illivrinida e no cherzo chi ti seghes!
Translations
French
transi de froid
English
cold
Spanish
enfriado
Italian
infreddolito
German
fröstelnd.
illinnarjàda , nf Definition
cropu giau cun nae de linna
Synonyms e antonyms
colpu,
ilbarriada,
irbirroncu,
irrugada,
irruncada,
irzarriada
Sentences
illinnarjada de fuste
Etymon
srd.
Translations
French
coup de bâton
English
blow (with a cudgel)
Spanish
paliza,
varapalo
Italian
legnata
German
Stockschlag.
illudràu , pps, agt: illudriadu Definition
de illudrare; chi est totu brutu de ludu, istidhigau de ludu
Synonyms e antonyms
afoxau,
alludrigonau,
imbuludradu,
ludrigonau,
lurdegau
| ctr.
límpiu,
netu
2.
si ndhe peseit dae terra totu illudriadu ◊ est brutu che porcu illudriau in s'istradone!
Translations
French
crotté,
couvert de boue,
éclaboussé
English
muddied,
splashed with mud
Spanish
embarrado,
enlodado
Italian
infangato,
pillaccheróso
German
mit Kot bedeckt,
kotig.
illudriaméntu , nm Synonyms e antonyms
illudradura,
illurdionzu
Etymon
srd.
Translations
French
action de crotter
English
muddying
Spanish
embarradura
Italian
infangaménto
German
Beschmutzen mit Kot.