ammumullonài, ammumulonài , vrb Definition
fàere a lómboru, a unu muntone, a mumullone; fintzes lassare ammuntonare fainas chentza fatas
Synonyms e antonyms
aggromerare,
allomborae,
ammuntonae,
arrombulonai
2.
in custu logu si obbrigant a bivi ammumullonaus coment'e procus!
Etymon
srd.
Translations
French
mettre en pelote
English
to roll up
Spanish
ovillar
Italian
raggomitolare
German
zusammenknäueln.
ammurài, ammuràre , vrb: murai Definition
fàere o pesare muru, serrare a muru / ammurare a sicu = a muru bullu
Synonyms e antonyms
| ctr.
smurai
Sentences
eus cumentzau a impastai su ciumentu po ammurai s’aposentu nou ◊ sos mastros sunt galu ammurendhe, in sa domo ◊ babbu ammuraiat a sicu
2.
pro no bi colare prus neunu che ant ammuradu s'àidu, sa zanna
Etymon
srd.
Translations
French
murer
English
to wall up
Spanish
tapiar,
murar
Italian
murare
German
mauern.
annapài , vrb: annapare Definition
su pònnere o si pònnere ananti coment'e una napa o velu chi no lassat bíere bene cun bene; dhu narant fintzes de sa lughe forte chi ferit a ogos e po calecuna iscuta no lassat bíere o po calecuna cosa o idea chi no lassat bíere s’arrexone o sa beridade; in sa faina de is sonagiàrgios, pònnere po arrefortzu is napos a sa sonàgia in su tretu inue si assardant is oros chi si benint apare
Synonyms e antonyms
abbelare,
abbujare,
afuscai,
imbelare,
impannare,
inchelare,
infuscai,
intelai
/
alluinai
Sentences
su fumu de centu fogajas annapàt su soli e a denoti sa luna ◊ s'àlidu annapat s'isprigu fridu ◊ su soli est annapau ◊ custu pruinedhu annapat e annébidat totu
2.
su sole mi annapat ◊ s'ódiu ti annapat su chervedhu ◊ s'amori annapat dónnia cosa
Etymon
srd.
Translations
French
embuer,
brouiller
English
to mist up
Spanish
empañar,
ofuscar
Italian
appannare
German
anhauchen.
apampài , vrb: apampiai,
pampai Definition
pigare fogu, intrare in tènnere, fàere fràmula meda, abbruxare cun sa fràmula
Synonyms e antonyms
abbrugiai,
acispare,
aframmiare,
avampai,
papadare
/
aflachilai,
alluscorare
| ctr.
studai
Sentences
su fogu apampendu at fatu sa foresta a cinus ◊ unu fogu dh'apampit!
2.
mi apampu in su gosu de podi ammesturai s'ispíritu miu cun totu cussas luxis de su celu
3.
bentu de soli chi sulas apampendi is piturras mias…
Etymon
srd.
Translations
French
prendre feu
English
to flare up
Spanish
arder
Italian
avvampare
German
aufflackern.
apomponissàu, apomporissàu , agt Definition
nau de ccn., chi bestit a pompa, chi est totu bene mudau (ma nau mescamente de fémina)/ apomponissada che ègua in dí de festa = totu afrochitada
Synonyms e antonyms
apupuxadu,
frochillau,
apinociau,
arrempiconau,
impomponau,
lussadu
Sentences
cussa est totu apomponissada, totu arrandas e frocus! ◊ una signora fut totu apomporissada, cun d-una pedhi de margiani in su tzugu, a guantus e capellinu
Etymon
srd.
Translations
French
pomponné
English
dressed up
Spanish
acicalado
Italian
agghindato,
infiocchettato
German
herausgeputzt.
apressibbiméntu , nm Definition
su apressibbiri, illestrimentu, fàere impresse
Synonyms e antonyms
allestridura,
impressimentu
Translations
French
accélération
English
speeding up
Spanish
aceleración
Italian
sveltiménto
German
Beschleunigung.
aprighizonàdu , pps, agt Definition
de aprighizonare; nau prus che àteru de frutuàriu chi at patiu sicore, chi est totu a prighizones, a tzirbisas: si narat fintzes de sa carre de is bècios
Synonyms e antonyms
afrinzighidu,
atirigau,
corrongiau,
frintziconadu,
fronziu,
pirzigonatu
| ctr.
chíbbalu,
istirau,
lísciu
Sentences
custas melinzanas goi aprighizonadas est sunt bodhidas dae meda
Etymon
srd.
Translations
French
ridé
English
wrinckled up
Spanish
arrugado
Italian
aggrinzito
German
runzelig.
arrabassàre, arrabatàre , vrb: arrabatzare Definition
cricare e arregòllere de totu, agiummai coment'e faendho a mundhadura
Synonyms e antonyms
ammuntonae,
arragolli
Sentences
sunt cun martedhos, tenatzas, giaos, tàulas, totu su chi ant pótidu arrabatzare pro ndhe pesare su palcu ◊ s'àbbile arrabatzat porchedhos e anzones ◊ est arrabatzendhe peràulas e ditzos ◊ fala a bidha e arrabatza totu su chi podes ca inoghe tenimus fàmine!
Etymon
ctl.
arrabassar
Translations
French
ramasser
English
to pick up
Spanish
recoger
Italian
raccògliere,
racimolare
German
zusammenkratzen.
arragòlli , vrb: arregògliri,
arregòllere,
arregolli,
arregòlliri,
arregòxere,
arregòxiri,
arrigolli,
recògliere* Definition
pigare sa cosa, mescamente de terra, e pònnere in istrégiu, in calecunu logu totu impare; arrecire (cosa, gente), pigare una cosa chi giaet àtere; segundhu comente si narat, buscare cropos / pps. arregortu
Synonyms e antonyms
acabidae,
acoglire,
acurumai,
bòdhere,
bodhire,
tòdhere
| ctr.
fuliai,
iscavulai,
lassae
Sentences
in custu tempus si arrigollit s'olia ◊ po arregòllere is frores mi at créfiu tempus meda
2.
cussas ànimas in pena arregolleidhas Bosu, arriceidhas in sa santa glória!
3.
piciochedhus, fei a bonus: labai ca arrigolleis!
Translations
French
ramasser
English
to pick up
Spanish
recoger
Italian
raccògliere
German
aufheben.
arrannegài , vrb: arrennegai,
arrennegare Definition
pigare (o fintzes giare) arrennegu, afuta, tzacu po cosas chi andhant in contràriu
Synonyms e antonyms
abruncudhí,
airai,
allulluriai,
inchestiare,
inchietae,
infrascai
/
abbetiae,
acroconai,
afutare,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
collobbiare,
inchimerai,
infelai,
infuterare,
insutzuligai,
renignai
Sentences
Luisicu si arrennegàt cun cudhu chi ci dh'iat iscutu in presoni e ndi dh'iat pigau is fillus ◊ no lu subéries ca si arrennegat! ◊ m'imputais unu dannu e mi narais a no mi arrennegai!…◊ su mere si fit arrennegadu cun sos teracos pro cosa chi non deviant fàghere
Etymon
spn.
renegar
Translations
French
se mettre en colère
English
to flare up
Spanish
encolerizarse
Italian
infuriarsi,
sdegnarsi
German
wütend werden.
arrebutzulàre , vrb Definition
arregòllere sa cosa cun dificurtade, a pagu a pagu; rfl. fintzes errichire
Synonyms e antonyms
acabidae,
acabigiulare,
acabulare,
apunghitai,
preulire,
regutzulare*
Translations
French
ramasser (par ci par là)
English
to scrape up
Spanish
juntar
Italian
raggranellare
German
zusammensparen.
arrengherài , vrb: arringherai,
ringherai Definition
foedhandho de cosa o de gente, pònnere a ringhera, fàere una ringhera
Synonyms e antonyms
acarredai
Sentences
ant arrengherau is sedilis a giru a giru ◊ funta totus arringheraus, messendi, mancai in binti
Etymon
srd.
Translations
French
disposer en rangées
English
to line up
Spanish
poner en hileras,
alinear
Italian
dispórre in filari,
in file,
schierare
German
in Reihe aufstellen.
arretolàre , vrb Definition
fàere a retolu, a chedha, essire in medas
Synonyms e antonyms
abbudronare,
acedhae,
afollare,
apubulare,
atropare,
atrumare,
atutinare
Etymon
srd.
Translations
French
assembler,
rassembler
English
to join up
Spanish
juntarse
Italian
unirsi,
aggrupparsi
German
sich sammeln.
arrombulonài , vrb: arrumbullonai,
arrumbulonai,
orrumbullonai Definition
fàere arrumbulonis, fàere a lòmboros
Synonyms e antonyms
abballinare,
aculingionai,
aggromare,
aggromerare,
allomborae,
arromulare
/
abballonare,
arruedhulare,
atuturae,
imboligare
| ctr.
irboligare
Sentences
sa pasta ciuexendi si girat, si arrombullonat e si allónghiat cun is manus
2.
andàt a innantis e agoa arrumbulonendu sogas e sogas de tempus
Etymon
srd.
Translations
French
pelotonner
English
to wind up
Spanish
ovillar
Italian
aggomitolare
German
aufwickeln.
arruntzài , vrb: arrunzai,
runzai Definition
est su chi faet su fogu o su sole forte a sa pedhe e cosas deasi, chi dhas atzirbisonat, dhas faet totu a pinnigas; istare o pònnere coment'e allorigaos, acancarronaos (mescamente crocaos)
Synonyms e antonyms
acarrongiai,
afrangillonai,
aggrunciare,
ammaugionai,
apigiare,
atavellai,
atripitzare,
cascai,
frongire,
granculai
| ctr.
istirai
Idioms
csn:
arruntzaisí (nadu de chie tenet fritu) = atuturàresi, istare atuturados; a. is codhus = incrubai de palas, leàrela cun passiéntzia candho una cosa andhat male, fàghere de codhos, comente faghet chie no ischit it'e rispòndhere; arrunzaisí a una parti = fràngheresi, pònneresi a un'ala
Sentences
su tempus arrunzat totu is cosas ◊ si est arruntzau de sa bregúngia ◊ candu unu s'est istasiu dhi naraus chi est arruntzau ca portat sa pedhi frungia
2.
it'est chi t'est pigau, ita tenis chi ti biu totu allochiau?! - dh'iat nau arrunzendu
3.
arrunzadí a una parti: comenti ti permitis de fichiri turra in is chistionis nostras?!
Etymon
ctl.
arronsar
Translations
French
froisser,
se flétrir,
se rider
English
to wrinkle up
Spanish
arrugar
Italian
contrarre,
raggrinzire,
corrugare
German
zusammenziehen,
runzeln,
falten.
asciutadúra , nf: assutadura Definition
su asciutare; su èssere asciutu, nau de is cosas; nau de ccn., su èssere asciutos, a disígiu de calecuna cosa mescamente fruta a papare
Synonyms e antonyms
abbentadura,
incaspadura
Etymon
srd.
Translations
French
essuyage,
pompage
English
drying up
Spanish
secado
Italian
prosciugaménto
German
Austrocknung.
assamudàre, assamutàre , vrb Definition
abbarrare o fàere istare citios
Synonyms e antonyms
acaire,
ammucitai,
ammudai 1,
ammudigare,
ismudulare
/
atzitare,
atzitire,
cagliai,
citire
| ctr.
faedhare,
nàrrere
Sentences
canno arribbavat su punghidore chi punghiat su mannale si assamudavant totus ◊ assamudada, sa mente istraca invocat su reposu ◊ abbaidendhe a su chelu mi assamudo (G.M.Cherchi)◊ un'ociada l'at assamudau ◊ tiu Batoi nos at fatu assamudare ◊ pro assamutare sas limbas pútitas est annata a tzeracare
Etymon
srd.
Translations
French
faire chut,
faire taire
English
to hush up
Spanish
acallar,
callar
Italian
tacitare,
star zitti
German
zum Schweigen bringen,
schweigen.
assantàe, assantài , vrb: assentai,
assentare,
assentari Definition
pònnere in assentu, cuncordare, pònnere bene; istare in assentu, cicios a s'assentada, firmos, pònnere sa conca apostu; nau de abba avolotada, pausare; fintzes iscríere, pònnere cosa iscrita in su paperi, passare a libbru, registrare / èssere pagu assentadu (nau de fémina, de ómine) = portai pagu giudítziu
Synonyms e antonyms
acabidae,
acampaniare,
acodomai,
acollocare,
adaretzai,
assebiai,
assentulae,
assetiai,
insabiai
/
arresentare,
firmai,
iscríere,
pònnere
/
pasare
| ctr.
isordulare,
avalotai
Sentences
in bratzos tuos mi assento che pitzinnu ◊ su pitzinnu sonnidu si ndh'est assentadu in coa mia ◊ assentare linna in su linnarzu, isterzu in sa piatera, imbóligos in s'iscàtula ◊ assento s'àinu a una preda pro mi che sere a cadhu ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu ◊ comenti est crésciu si est assentau, ma a piciochedhu fut unu dimóniu!
2.
assentadí ingunis! ◊ bufadí una limonada, si ti podit assentai s'istògumu ◊ brutu animale, ti fatzo bogare fogu dea nàrigas, chi no ti assentas! ◊ sant'Antoni at tocau su porcedhu e su porcedhu s'est assantau, ca fut faendho travessuras
3.
depit assentai is ungas de is manus ◊ Deus bos si dhu paghet: boso m'eis assentau sa famíglia! (R.Sardella)
4.
piga sa pinna e assentaidhoi "cincuanta"! ◊ so bénnidu pro dare cuerela: assentet die e mese! ◊ picinnas chi ascurtais, assentai custa lei! ◊ mi cheria assentare cudhas peràulas
5.
su binu in sa carrada si est assentau ◊ s'àcua trúvula boit posta a assentai
Etymon
ctl., spn.
assentar, asentar
Translations
French
mettre en ordre
English
to tidy up
Spanish
arreglar,
asentar
Italian
méttere in órdine,
sistemare,
incolonnare
German
ordnen,
in Kolonnen schreiben.
asserenàre , vrb: serenai* Definition
fàere serenu, pònnere in pàusu, in paghe (ma fintzes pigare su serenu de su note)
Synonyms e antonyms
apachiare,
apasaogare,
assebiai,
asseretare,
assussegai
| ctr.
assulurgiare,
salargiare
Sentences
suta 'e pàsidas umbras m'ingaleno: in tanta paghe sa mente assereno e mi est durche recreu sonniare (P.Giudice Marras)
Translations
French
rasséréner
English
to brighten up
Spanish
serenar
Italian
rasserenare
German
aufheitern.
astrínghere , vrb Definition
acapiandho o aguantandho, tirare forte is càbudos o mantènnere istrintu, chi no fatzat giogu, no movat; acostire, bènnere o pònnere prus acanta, in istrintu; foedhandho de cosas de papare, isserrare de su corpus
Synonyms e antonyms
afianzare,
afíere,
isserrare,
istrígnere
/
acoltziare
| ctr.
illalgare,
illascare
Sentences
astringhe a forte su presorzu ca sinono si che torrat a isòrbere!
2.
no astringhides a bos combidare? ◊ no astringas a inoghe ca no cherzo! ◊ su babbu si astringhet e li dat dinari ◊ mastru Conzu est astrintu a sa buteca de Pascualinu ◊ no ti astringas a mie!
3.
de morisca, de superba, o cosas gai, no ndhe cheret manigadu meda ca astringhent
Etymon
ltn.
astringere
Translations
French
serrer,
s'approcher (de)
English
to grip,
to draw up
Spanish
estrechar,
acercar
Italian
strìngere,
avvicinare
German
zuschnüren,
aneinander rücken.