Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

magiàre , vrb: mazare Definition giare una surra, iscúdere a meda, atripare; foedhandho de matas, iscúdere is cambos cun sa pértiga po ndhe fàere orrúere su frutu / mazare a unu a terudha = fai a bregúngia, acomenti faint is féminas chi iscudint is óminis a turra Synonyms e antonyms abbanzare, aciocai, addobbai, arropai, assurrare, atripai, isciúdere, ammaciocai, sussare / fèrrere Sentences ndhe l'apo ghiradu maza maza dae ziru, cussu rundhellu! 2. ses urrutu e as magiau ◊ sas undhas de su mare mazant in sas rocas ◊ oe ndhe mazamus sa nughe ◊ sa mariposa est magiandhe sas alas in sos vridos Etymon srd. Translations French malmener, gauler, chabler English to beat up (down) Spanish pegar, varear Italian malmenare, bacchiare German schlagen, prügeln, mit einer Stange abschlagen (Kastanien u. ä.).

morigadúra , nf: muricadura, murigadura Definition su morigare, ammesturare / m. de istellas = su manzanu chito apunt'a abbrèschere; pàssere a m. = a denote, essire a morigadorzu Synonyms e antonyms abbatadura, morigamentu, móricu, sbatúgliu / cdh. rimísciu 2. a morigadura, mi seu incaminau in su mòri po lompi aundi dhoi tenia su bestiaminedhu (P.Caredda) 3. de inguni su campàriu podiat averti totu su manixu de is pastoris a sa murigadura Etymon srd. Translations French mélange English stirring up (well), mixing up Spanish revolvimiento Italian rimescolaménto, rimestaménto German Mischung.

nàscere, nàschere , vrb: naschi, nasci, nàsciri, nàssere, nassi Definition bènnere (e fintzes batire) a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes po fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. nàschidu, nàsciu (nà-sci-u: nàsciu = nà-sciu, 1ˆ p. sing. ind. pres.), nàssiu, ger. naschendhe, nascendho; aus. èssere, ma cun 3ˆ pers., e cun sugetu indeterminau, fintzes àere (e, si cumprendhet, candho tenet valore transitivu) Synonyms e antonyms inceurrare, naschie, tudhire / comentzari, depèndhere | ctr. mòrrere / acabbae Idioms csn: nàsciri bistiu = èssere afortunadu; nàsciri a una brenti = nàschere a croba, duos paris (nadu de cristianu o de animale) Sentences niune naschet imparadu ◊ ocannu bi at nàschidu criaduras meda ◊ de cussu chi apu seminau at nàsciu unu fundu innòi e unu in cudhei ◊ sa chibudha est totu naschindhe ◊ dèu fua che a sa dí chi fua nàscia ◊ si sunt cojados e lis at nàschidu fizu puru ◊ sa mamma chi dh'at nàsciu! ◊ sa mamma unu tempus a sos fizos dhos naschiat in s'istoja ◊ us crabitus furint totu nascendho ◊ cun custu sicore no bi naschet su sèmene ◊ apenas torraia a domo guasi a prepoténtzia torraiat a mente sa limba chi aia imparadu naschendhe ◊ petzi bi at nàschidu erba in cussu terrinu ◊ medas nascint istrupiaus ◊ fio pentzanno ca benit a nàscere innoje!◊ sa die dèu potzu nai ca seu torrada a naschi ◊ bos apo biu nassenno 2. in cussa roca bi naschet una camba de abba ◊ a sa fata de sa die naschet su sole ◊ ndi at a nasci una tribbulia manna Etymon ltn. nascere Translations French naître, faire naître English to be born, to spring up Spanish nacer, surgir Italian nàscere, sórgere, originare German geboren werden, zur Welt kommen.

naschíe , vrb: naschire, nassire Definition bènnere a su mundhu, cumenciare una vida noa, abbandha, coment’e persona o àteru èssere distintu (animale, erba, mata), nau fintzes in su sensu de batire a su mundhu, fàere naschire; essire, àere cuménciu, dipèndhere o bènnere de calecuna cosa, de unu logu, de ccn. / pps. naschiu; ger. naschindho Synonyms e antonyms inceurrare, nàschere*, tudhire / comentzari, depèndhere, essire | ctr. mòrrere / acabbae Sentences custos pitzinnos de como los naschis, los pesas, los vestis, e issos mancu vae innoromala! ◊ bochint sos fizos prima de naschire pro sa fadiga de los pesare! ◊ in cuile fiant naschindho is angiones ◊ sos fizos dhos naschiant in terra in s'istoza Translations French naître English to be born, to come up Spanish nacer Italian nàscere German geboren werden, zur Welt kommen.

oldinzàre , vrb: ordingiai, ordinzare Definition cricare de fàere ccn. cosa, de pònnere apostu, de pònnere impare cosas o gente (fintzes a ingannu) po un'iscopu; odringiai a logos dhu narant po ordire / ordingiai su cuadhu = parai su cuadhu, pònniri is aderetzus a su cuadhu a dhu cuncordai po èssiri prontu a sètziri Synonyms e antonyms abrontai, altimizare, aprontai, archimingiai, arminzare, cossiminzare, cuncodrai, imminzare, ordimignare Sentences e cantas catzas oldinzaiat in cussas costeras s'allegra gioventura!…◊ mi ant tentadu in ora adata, sendhe in chéjia preghendhe: sunt istados ordinzendhe finas chi mi l'ant fata! (C.Marruncheddu)◊ cue si cuaiat s'inimigu pro ordinzare sa note orrore e morte 2. is féminas craminànt, filànt, odringiànt e tessiant Etymon ltn. *ordiniare Translations French concevoir, organiser English to organize, to draw up plans Spanish proyectar, maquinar Italian architettare, organizzare German sich ausdenken, ersinnen, schmieden.

palmizàre , vrb: aprammizare, parmitzare, prammizare Definition castiare bene a dónnia parte, pruschetotu atesu e de logu artu e agiummai coment'e misurandho a prammu a prammu su logu chi si biet; fintzes cunsiderare a fine una cosa o chistione Synonyms e antonyms adhiare, allutzare, annotare, apompiai, avistare, chilcare, ciarizare, crasteare, iscumpassare, isperare 1, setiare Sentences gireit sos ojos coment'e a si chèrrere prammizare sas pessones ◊ est prammizendhe s'aera a bídere ite tempus faghet ◊ no ti fides, columba, ca s'astore est prammizendhe sa roca inue soles abbitare! ◊ si at parmitzatu su cassetone e si est abbitzatu de sos istampos ◊ prammizendhe dae sa sedha prus subra si sebestat su campusantu 2. ti prammizant sa cuscénscia cun su giudísciu de posca: zuighes malésigos, ite ndhe ischint de su proite de anzenas peleas? ◊ crè o no crè, in su pessamentu mi prammizaia totu sas naravellas intesas dai sos mannos (G.Ruju) Etymon srd. Translations French scruter, dévisager English to scan, to look up and down (s.o.) Spanish escudriñar, otear Italian scrutare, avvistare, squadrare German beobachten, mustern.

paltíre , vrb: paltzire, parsiri, partire, partziri, pracire, pratziri, pretziri Definition segare cosa, orrugare in partes, fàere ccn. cosa in partes oguales, su si ndhe pigare donniunu sa parte cosa sua / pratziri in (duus, dexi, e aici) Synonyms e antonyms addesumare, cumpaltire, dividire, iscomunare, ispartzire, isperrai Sentences sunt pensendhe a paltzire sos benes ◊ tue de pane aias una perra e lu partias a mannu e minore (G.A.Sau)◊ ant iscorjau s'animale, l'ant fatu a cantos e partiu a sos connoschentes ◊ at pigau su pani cun is manus, dh'at fatu a arrogus e si dhus at pretziu ◊ sa terra sarda si dh'ant pratzia: a nosu s'est abarrada sa boxi de sa carri segada ◊ su babbu at partidu sos benes suos a sos fizos ◊ innanti fimus a cumone e posca amus partidu ◊ us pipius comente dhus ais parsius? 2. sciadadedha!… ca gei no dh'at a èssi pretziu su coru! Surnames and Proverbs prb: buconi pretziu, s'àngelu si dhoi setzit ◊ su malu partire faghet sa zente ojana Etymon ltn. partire Translations French diviser en parties égales English to split up Spanish repartir Italian ripartire, divìdere in parti uguali German teilen, aufteilen.

pesàda , nf: pesara, pesata Definition su pesai/pesare, su istrantagiare, su pònnere prantau, su cumenciare: totu is significaos de pesai/pesare; fintzes logu in artzada, chi faet andhandho e inartandho, logu in artu / pesada de ogus = artziada de ogros, abbaidada, manera de abbaidare, ograda Synonyms e antonyms arritzada, artziada, ficada / ampuada, artziadroxa, pesadroxa, pigadorza | ctr. corcada, sétia / cabada Sentences sa pesada de su fogu, de su prantu ◊ amus intesu sa pesada de su piantu ◊ sa pesata de sa carena ◊ a sa pesada de su letu s'ojada imbergo in s'infinidu ◊ it'est custa pesara de a mengianu chitzi?! ◊ fut unu mengianu friscorosu ma cun sa pesada de sa die piat a caentare comente fut faendho dea totu s'istade 2. nc'est abbrincau me in sa pesadedha currendu anch'e su monti ◊ dhus eus atobiaus in "Sa pesada de Mògoro"◊ nci funt tretus de istrada in calada e tretus in pesada 3. gei portat una pesadedha de ogus: parit Nostrassennora de s'arramédiu!… Etymon srd. Translations French haussement English lifting up Spanish alzamiento, levantamiento Italian alzata, levata German Aufgehen, Aufstehen, Aufgang.

pesài , vrb: pesare, pessare 1 Definition pònnere ritzu, prantau, istrantagiau, artzare in artu, a cara a in artu, o fintzes solu unu pagu de no arresurtare in terra; pigare e trantzire a una bandha, pònnere a una parte, chistire; nau de sa pasta e de su pane cun su frammentu, segare de su cumossu e giare sa forma a su pane, ufrare aghedandho (ufrandho si supesat), èssere a puntu giustu po dhu còere; nau de sa fera, fàere essire, giagarare a manera de dha pòdere bíere e cassare Synonyms e antonyms arritzare, ficare, fichire, istantargiai / allogae, coltoire, frànghere, pigai 1, transiri 1 / atrafudhai / seguzare | ctr. crocai, imbasciai, incruai, sèdere Idioms csn: pesare unu muru, pesai una domu = fai unu muru, fraigare una domo; pesare una domo in muros = fai is murus de sa domu; pesàrendhe sos pes dae terra = isbodhiaisí, fai debressi; pesare dae maladia = sanai, cummentzai a si ndi pesai de su letu una borta passau su mali; pesàresi su bentu = cummentzai a fai bentu, andai bentu; pesai is ogus = artziare sa crista, sos ogros, arritzare sa conca pro abbaidare prus in artu; pesai su pani ciuetu = sestare, segare a cantos, onzi cantu unu pane (civraxu, cocòi, àteru); pesare abbolotu, burdellu = pònniri certu, fai certai, certai; pesare arta (una chistione) a unu = certaidhu po ccn. cosa, pigaidhu a tzérrius, nàrriri cosa; pesàresi a cantare, pesare una boghe, una batorina, un'otada = cummentzai o ponnirisí a cantai, cantai una batorina, una curba; pesàresi a boghes = ghetai tzérrius; pesàresi fogu = allúiri fogu, cumentzai a s'istèrriri fogu fuiu; pesare a bolare = bolai, andai a bólidu, fai bolai, isperditziai; pesare sa néula, su nie, su fritu = fai passai sa nébida, sa ní, su frius; pesare de renes = istrantaxai, pruscatotu assusai, andai mellus bèni, istai mellus; pesàrendhe sa domo = tènniri contu sa domu, fai su torracontu de sa famíglia; pesare su ballu = fai su ballu Sentences no as s'ardire pro ti ne pessare dae su letu ◊ po pesai a susu tocat a fai un'iscala a gradinus de telutzas niedhas ◊ a s'albéschida pesat a s'altura su crapalzu (P.Lavra)◊ su pitzinnu est rutu: pesandhelu! ◊ su muru bene pesadu faghet bellesa e onore ◊ su bentu pesat su pruini a remolinadura ◊ ti apu donau dinai po ti ndi pesai sa domu ◊ pesa a ballare, Muschitedha mia! ◊ chi arruit gei si ndi torrat a pesai! ◊ iat bófidu a ndhe dhi torrare a pesare cussa crésia orruta torrada a unu mògoro de pedra 2. comente agabbas de manigare pèsache totu! ◊ da, pesadechela custa cosa, ca amus fatu! ◊ a sa pipia candu est matuchedha nde dhi pesant is orichinus de prata e dhi ponent is de oro ◊ pesadindhe de inoghe, istrizi ca istrobbas! 3. su pane in zerru istentat a pesare ◊ sas córbulas prenas de símula fint ammadricadas dae su sero prima e como fint pesadas ◊ sa pasta no at pesau bene 4. su cani at pesau unu lèpuri, una perdixi ◊ sos canes ant pesadu unu sirvone 5. si essit su sole che pesat sa néula ◊ si andhat bentighedhu tébiu che pesat su nie ◊ si aiat próidu che aiat pesadu custu frizidore ◊ in bidha si pesat unu grandu avolotu contras a Perdixedhu malas trassas ◊ candho pesaiat una boghe isse intumbiat in sas badhes de acurtzu ◊ su tilibirche comente caentaiat sole si pesaiat a bolare ◊ za coitamus a pesare a bolare cussos duos sodhos!…◊ cussu fogu fuidu si est pesadu comogomo ◊ no mi la peses tantu arta ca sinono mi che so andhendhe! ◊ babbu cun Luiginu nci funt torraus a pesai a medau ◊ s'iat pesau unu bentu chi che crocàt fintzes is ogiastos ◊ s'at pesadu nues mannas Surnames and Proverbs prb: chie pesat chito faghet zoronada ◊ s'abbisóngiu pesat su béciu a curri Translations French se lever, soulever, mêler du levain English to get up, to leaven, to raise Spanish levantarse, alzar, fermentar Italian alzarsi, sollevare, innalzare, lievitare German aufstehen, sich erheben, heben, aufheben, aufgehen.

pesài 1 , vrb: pesare 1, pesari 1 Definition fàere totu su chi serbit po contivigiare is pipios fintzes a ch'èssere mannos, fatos a ómines, a féminas; parare e contivigiare bestiàmene, contivigiare prantones, matighedhas po crèschere méngius Synonyms e antonyms allevai, aparai Idioms csn: pesai famíglia, pipius, criaduras; pesare su babbu, sa mama, a ccn. = ndi torrai a su babbu, a sa mama, pònniri a su pipiu su própiu nòmini de s'ajaju, de s'ajaja, de ccn.; pesare a impróveru = nàrriri unu díciu, un'àteru nòmini a unu, fintzas a candu dhi abarrat coment'e annomíngiu Sentences dèu apu pesau seti fillus ◊ cussa fut sa bidhixedha innui si fut pesau issu ◊ beneico sas pretas chi at secatu babbu pro pesare a mie ◊ lu peseint a dulches e a pistocos ◊ sas monzas ant batiu pitzinnas òrfanas pro las pesare ◊ tue ses male pesau e male chischiu ◊ su pitzinnu fit pesadu a pibinos, visciadu ◊ como no est che candho bos sezis pesados vois ◊ in cuss'iscola pesant is ragionieris 2. innoxi, ca tengu logu, pesu pudhas, cunillus e àterus animalis ◊ si lassant bibos solu sos crapitos de pesare pro crèschere su tazu ◊ amus innetiadu e pesadu sos ozastros pro los iferchire a olia ◊ nosu pesamus su procu e mammai fiat su sartitzu 3. Fulanu at pesadu su frade mannu mortu de dirgràssia triballendhe, candho at tentu su primu fizu ◊ fit bragheri ca su ghéneru lu aiat pesau 4. a minore li naraiant goi e goi, e gai bi che lu ant pesadu, a impróveru Translations French élever English to bring up, to breed Spanish criar Italian allevare German aufziehen, erziehen, züchten.

preulíre, preulíri , vrb: priuliri Definition buscare, arregòllere cosa a pagu a pagu, cun dificurtade, in tempos longos; a logos dhu narant in su sensu de ndhe bogare s'agriore a s'ogiuermanu faendhodhoe fríere unu bículu de pane; fintzes cumprèndhere su chi s'ischit de s'àteru in manera ibballiada, in su sensu de ndhe pentzare male Synonyms e antonyms acabidae, acabigiulare, acabulare, arreguai, coberai, pelcutzare, regutzulare, sciscillonae Sentences semus triballendhe che àinos ma no resessimus a preulire unu sodhu ◊ de un'arzoledha de prantaza de càule petzi bi ndh'apo preulidu pagos puntos ca mi che l'at manigada sa ruga ◊ si podint priuliri cuatru litrus de ollu dónnia coranta chilus de ollestincu Translations French ramasser, écornifler English to scrape up Spanish juntar, reunir Italian racimolare, raggranellare, procacciare German zusammenbringen, zusammensparen, ansammeln.

rampudhàre , vrb: rempudhare Definition bogare pigionatzos, nau de is linnas; bogare, essire (nau fintzes de àteru) Synonyms e antonyms piglionai, rampudhire Sentences s'àrbure at rampudhadu sos briones 2. sa limba est benale chi deretu benit dae s'ànima sarda e rampudhat friscu (Z.A.Cappai) Etymon ltn. *repullare Translations French pulluler de nouveau English to spring up again Spanish brotar Italian ripullulare German wieder hervorsprießen.

rebbegliàre , vrb: ribbegliare, ribbellare Definition fàere barbacana, arare o segare a fundhu meda sa terra, bogare a ràglia Synonyms e antonyms scassare Sentences torra a sa terra de babbu tou, rebbègliala bene a funnu cun s'aradu! ◊ est finindhe de ribbellare unu terrinu pro lu pastinare Etymon itl. Translations French défoncer English to plough up Spanish desfondar Italian diveltare, scassare German umpflügen.

rebessàre , vrb: arrevesciai, revesciai, revesciare, revessare Definition caciare o torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau o bufau; portare is conos, èssere a conos, faendho fortza po caciare; rfl. su si furriare contras a ccn. (revessàresi chin ccn., contras a…), fàere cosas revessas, trotas, contras a ccn. / ocros revessatos = giraos totu a una parte, biancos Synonyms e antonyms bombare, bòmbere, bombitai, butare, caciae, gòmbere, istercorare Sentences che revessat totugantu su chi at ingullidu ◊ s'imbriagone ndhe at revessadu totu ◊ sunt timendhe no rebesset, ca at trincau binu meda 2. it'est custu tortíghine de vos revessare contra a su Segnore?! Translations French vomir, rejeter English to throw up (again) Spanish vomitar, devolver, arrojar Italian vomitare, rigettare German brechen.

recògliere , vrb: arragolli, regògliere, regòllere, regòlliri Definition ingòllere sa cosa, mescamente pigandhodha de terra, e pònnere in calecunu logu o istrégiu totu impare; acasagiare gente, arrecire a domo, pigare e chistire una cosa chi giaet àtere; batire, torrare a domo / pps: recortu, regoltu; indic. 1ˆ p. sing. regorzo; cong. 3ˆ p. sing. regolzat Synonyms e antonyms acabidae, acoglire, acurumai, arregoglire, bòdhere, bodhire, tòdhere / recoire, recòrdere | ctr. fuliai, lassae Idioms csn: regòlliri su partu = atèndhere a sa fémina parturindhe; regòlliri su respiru = torrare àlidu; regòlliri is puntus = tènnere sos puntos de unu triballu téssidu pro no s'iscontzare; (nadu de unu tumore, de fruschedha) regòlliri = martzire Sentences l'ant aciapadu rutu in mesu de su ludu: sa zente est curta e ndhe l'ant regortu (P.Masia)◊ s'istadu italianu nachi est de sos prus ricos e no est bonu a regòllere vintimiza Albanesos! ◊ sos carabbineris li ant postu sos ferros, a su mortore, e che l'ant regortu 2. donzi sero regolliat cun d-una imbreaghera niedha ◊ fit regortu a bidha pagu tempus dae sa Líbbia ◊ sos mortos che los ant recortos a bidha ◊ m'importat chi custa terra nostra nos regolzat totus Translations French ramasser, retirer English to pick up, to gather, to shelter, to withdraw Spanish recoger Italian raccògliere, ritirare German sammeln, aufnehmen, abholen.

remenàre , vrb: reminare, riminare Definition giàresi a fàere, mòvere, andhare in crica de fàere, cricare de coitare, pònnere contivígiu po fàere sa cosa Synonyms e antonyms apichiare, atoliare, ghilghisare, impiciai, impressighinire, isbrigai, isvirghinzare, reminire, spodhai Sentences solu daghi s'arrejonu che torreit a su carvone resesseit a si reminare in su de nàrrere e a ispiegare pilu pilu comente si faghiat ◊ mi frimmo e bido duos reminendhe de si acostare a nois in disizu ◊ faghiant sas laoreras a su rémina rema cun fadiga (Grolle)◊ chin su casifítziu prenu si deviat reminare ◊ li fit assénnita chin su chicaju e si no si fit reminata a nche brincare sa gianna l'aiat sinnata male Translations French se dépêcher, s'appliquer English to devote oneself, to hurry up Spanish darse prisa, entregarse Italian sbrigarsi, impegnarsi German sich bemühen.

renusciàre , vrb Definition lassare, arrefudare calecuna cosa chi s'iat a pòdere fàere, pigare o gosare Synonyms e antonyms arrefudai, renuntziai* Sentences pro chi mi apat renusciadu tempus e sorte crudele, so sempre cudhu fidele cumpagnu afetzionadu (G.A.Cossu) Translations French renoncer, refuser English to give up Spanish renunciar, rehusar Italian rinunziare, rifiutare German verzichten.

salína 2 , nf Definition sale, ma nau in cobertantza in su sensu de degógliu, dannu mannu mescamente fatu a gente: mortes, disatinu mannu / ghetare sa s. a ccn. = pònniri in sali, ma nau in cobertantza in su sensu de dhi donai carda Synonyms e antonyms abbasatu, arruina 1, desacatu, iscarramatzina, iscràsamu Sentences odheu, inoghe che ant fatu sa salina: abbàida cussos duos mortos fatos a cantos! ◊ za bi l'ant fata sa salina, in campu: duos ómines ant mortu! Translations French carnage, ruine English break up, massacre Spanish carnicería, masacre Italian carneficina, sfacèlo German Blutbad, Verwesung.

scambíllu , nm Definition su scambillai Etymon srd. Translations French désassortiment English splitting up Spanish el desparejar Italian scompagnaménto German Trennung.

schiribitzài , vrb Definition meledare cosas fintzes mai bistas, su chi benit a mente Synonyms e antonyms bisae, istrologare Etymon srd. Translations French rêvasser English to dream up Spanish fantasear Italian fantasticare German phantasieren.