educàe, educài, educàre , vrb Definition
giare annestru, imparu, educatzione
Synonyms e antonyms
adducare,
ammaistrae,
annestrare,
imparai
Sentences
is mammas chi no iscínt educai is fillus dhus lassant in sa bia a tanti oras de noti! ◊ ca ses maza-muzere cheres postu in prejone pro ti educare chin menzus iscola! (M.Z.Finedda)
Translations
French
éduquer
English
to bring up
Spanish
educar
Italian
educare
German
erziehen.
ficàre , vrb Definition
pesare, pònnere istrantagiau, prantau, pesaresindhe istrantàgiu, pesaresindhe de letu sanandho de ccn. maladia
Synonyms e antonyms
arritzare,
fichire,
istantargiai,
pesai,
pònnere,
sanai
| ctr.
crocai,
incruai
Idioms
csn:
ficare de renes = andai mellus, assusai, tènniri prus pagu abbisòngius; ficare simpatia, ódiu a unu = ghetai, pònnere, àere, muntènnere simpatia, ódiu a unu; ficare che preneta = incravai de no si mòviri prus; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu
Sentences
ficadindhe ritzu, ca corcadu no andhat bene a fàghere custa cosa! ◊ ficare unu furcarzu, unu rocu, puntzas in su muru ◊ si l'at cotadu suta, gherrendhe, e li at ficadu sos benugros in mata
2.
una die non ficheis piús e nos lasseis pro sempre ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! ◊ si fico dae letu isto in terra frundhidu
Translations
French
ériger,
enfoncer,
s'élever
English
to erect,
to hammer,
to get up
Spanish
erigir,
hincar,
levantarse
Italian
erìgere,
conficcare,
alzarsi
German
errichten,
einschlagen,
aufstehen.
fichíre, fichíri , vrb Definition
pesare, pònnere prantau, pesaresindhe istrantàgiu, in pei; istichire, pònnere aintru de ccn. cosa a fortza, a incracadura
Synonyms e antonyms
arritzare,
clavai,
ficare,
fíchere,
incasciae,
incotzigare,
istichire,
pesai,
pichire,
tzacare
| ctr.
arrúiri,
colcare
/
bocare
Idioms
csn:
fichirisí un'idea in conca = tzacaresiche o pònneresi carch'idea in conca; fichire in bonu = ghetai géniu, pònnere amore, leare a bon'ogru; fichire in malu = tènniri malu sànguini a unu, tènniri tírria; èssere comente la fichit = comente l'afilat, acomenti dha pigat; fichire a oju = castiai cun disígiu; fichirebbei su cúcuru (in calecuna cosa)= perderebbei ma sighire a triballare, a fàghere su matessi
Sentences
fíchidi reu e iscúltami bene! ◊ Giuanne no podet fichire a nudha ca est freadu ◊ candho est essidu su zuighe si ndhe sunt totugantos fichidos ◊ apenas fichidu, intendhet sas ancas modhes, azummai a tremuledha ◊ fichimus turres e digas
2.
de sa brigúngia, si nci est fichiu in s'istampu prus piticu ◊ at fichidu unu giau in su muru ◊ fichirinci is didus in buca e circa de ndi caciai totu!
3.
cussu nci fichit su nasu in dónnia cosa ◊ si ficheit in conca s'idea de l'apostare tota note pro l'agatare ◊ bi l'at fichida in bonu e lu giughet in pranta de manu ◊ bi l'at fichida in malu e calesisiat cosa fatat no li aggradat ◊ sa zente est comente la fichit: boga sa fama e drommi! ◊ cudha peta fit calda calda chi cheriat fichida a oju pro su fiagu bellu chi teniat ◊ su pastore a bortas faghet annadas bonas e ballanzat, a bortas bi fichit su cúcuru e ndhe perdet sacu e sale
Etymon
itl.
ficcare
Translations
French
se lever,
enfoncer
English
to stand up,
to stick
Spanish
levantarse,
clavar,
hincar
Italian
alzarsi in pièdi,
conficcare
German
aufstehen,
einschlagen.
ifogàdu , agt: infogadu,
infogau Definition
coment'e chi portet fogu, budhiu meda, fintzes totu allutu de fogu, orrúbiu che fogu / infogadu de amore = chi sentit amore meda, mannu, forte
Synonyms e antonyms
budhidu,
focosu,
infogarau,
infogatzadu
Sentences
infogadas auroras illúminant sas aeras ◊ su vulcanu est unu monte infogadu ◊ a cara si mi paret Luciferru cun sos ojos maduros infogados ◊ sa luna si soliat mustrare in s'orizonte totu ifogada
Translations
French
enflammé
English
heated up
Spanish
ardiente,
colorado
Italian
infuocato
German
glühendheiß.
ilboligàre , vrb: ilvoligare,
irbodhiare,
irbolicare,
irboligare,
irvolicare,
isbodhiare,
isboligare,
isvodhiare,
isvoligare,
ivoligare,
sbodhiai Definition
apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru (o a lobos); foedhare de una chistione coment’e ispiegandhodha; rfl., nau de sa manera de fàere sa cosa, fàere impresse, cun lestresa, cun coidau
Synonyms e antonyms
illorigare,
ispirigare,
istèrrere,
istròbere,
istrobillai,
spodhai
/
acoidai,
ispontziai
| ctr.
allomborae,
imbodhiai
/
istentare
Sentences
at isvoligadu s'atzola ◊ si nche at irbolicau sa fardeta ◊ est pensandhe a comente irboligare su filu de sa vida sua
2.
aiat in mente de fàghere unu discursu difítzile e isvoligadu cun chentu lemas, ma posca at timidu chi l'apataiant in calchi modu cun su professore
3.
si no t'irbóligas ti lasso e mi che andho! ◊ cheret chi nos isvodhiemus si cherimus fàghere a tempus! ◊ bi sunt cudhos chi pro s'irboligare de chistiones e pilisos truncant in curtzu: si fuint!◊ cosa de nudha a l'irbolicare sa pràtica de un'amicu suo in ufíssiu!…
Translations
French
dérouler,
démêler,
déployer,
se dépêcher
English
to unwind,
to roll into a ball,
to lay,
to hurry up
Spanish
devanar,
extender,
darse prisa
Italian
svòlgere,
dipanare,
distèndere,
spicciarsi
German
abwickeln,
ausbreiten,
sich beeilen.
imbelleitàre, imbelletài , vrb Definition
giare o pònnere su belletu; pònnere belleis, prendhas, carrigare de belleis, ammontare cun arte ccn. cosa po dhi giare un’àtera apariéntzia
Synonyms e antonyms
arrossetai
2.
sacrificada note e die che teraca, pagos mamentos li restaiat pro si pòdere imbelleitare
Translations
French
farder,
orner de clinquant
English
to make up
Spanish
maquillar,
engalanar
Italian
imbellettare,
inorpellare
German
schminken,
beschönigen.
immelmàre , vrb: immermare,
irmermare,
irmermiare,
ismermiai,
smarmai Definition
bogare de pare sa carena, segare is arremos o mermos; bogare, segare su burdàmene de una mata, is cambos chi no balent o istrobbant sa créschia
Synonyms e antonyms
irmermedhare,
iscempiai,
iscroniai,
iseniare,
istropiai,
isvrembare,
sciguriai,
sciorbedhai
/
immalmare,
irgemmellai
Sentences
si ti ponzo manu, oe t'irmermo!
2.
e tenio àsiu, deo, a ischirrare, a ilmutzare, a bogare in loba, a pudare, a immelmare, a isalmentare: nudha, una binza betza prena de malesa! (A.Cossu)
Etymon
srd.
Translations
French
démembrer,
défigurer,
ébourgeonner
English
to prune,
to disfigure,
to split up
Spanish
desmembrar,
deschuponar
Italian
smembrare,
sfigurare,
scacchiare
German
zergliedern,
ausgeizen.
impompitàre , vrb rfl Definition
cuncordare totu bene, fàere bellu
Synonyms e antonyms
acocorodhare,
addinghillai,
afrinnicai,
allaputzai,
arrepicai 2
Sentences
su paone est allegru, at sos ojos lútzigos, si sisirinat, s'impompitat, est s'animale prus pazosu e cantat, cantat cretendhe de àere boghe bella
Etymon
srd.
Translations
French
se pomponner
English
to dress up
Spanish
acicalar
Italian
agghindarsi,
infronzolare
German
sich putzen.
impuntzonàre , vrb Definition
istare coment'e a su punghe punghe, ispinghe ispinghe atzitzandho po fàere mòvere s'àteru a calecuna cosa (e no sèmpere de bonu)
Synonyms e antonyms
impunciai,
impuntzonire,
inciulai,
infruncuai,
inzibbire,
ispuntzonare
Sentences
aviat una fortza che dimóniu e bastavat apenas de l'impuntzonare pro afocare unu cristianu
Etymon
srd.
Translations
French
inciter,
inciter à la révolte,
pousser
English
to instigate,
to stir up
Spanish
instigar
Italian
istigare,
sobillare
German
anstiften,
aufhetzen.
inchésu , pps, agt, nm Definition
de inchèndhere; tanti de linna chi bastat po una cota de pane, sa cota de su pane / fàghere s'i. = allúiri, imbudhidai su forru po còiri su pani
Synonyms e antonyms
abbrigau,
allutu,
inchessu
| ctr.
istudau
Sentences
si at inchesu unu mesu zigarru e si l'est assaporjandhe ◊ framma de passione ant inchesu sa mente tua
2.
ocros inchesos de focu ◊ unu fogu inchesu ti brujat ◊ sa làmpana est inchesa ◊ Anzeledha est a conca bassa, chin sa cara inchesa che su meladidone
3.
chie faghet pane depet cumprèndhere candho est ora de fàghere s'inchesu
Translations
French
allumé
English
lit up,
on (switched)
Spanish
encendido
Italian
accéso,
incandescènte
German
angezündet,
glühend.
inciorodhàre , vrb: intzarodhai,
intzorodhare,
intzurudhare Definition
betare apare a s’afaiu, chentza critériu, fàere un’ammesturitzu de cosas diferentes, fàere un’atzorodhu trebballandho, foedhandho; fintzes isciúndhere a meda, a tropu, cosas de papare
Synonyms e antonyms
aciapuciae,
ciorodhai,
impiastai,
improdhai,
inciapugliare,
inciobodhare
Sentences
ita totu est intzarodhendu cussu fac'e tontu?!
Etymon
srd.
Translations
French
gâcher,
faire grossièrement
English
to mess up
Spanish
chapucear
Italian
fare pastìcci
German
Pfuschereien machen.
incorài , vrb: incorare Definition
pigare, giare o pònnere coràgiu
Synonyms e antonyms
acoragire,
alentai,
incoragire,
indanimai
Sentences
tra sas laras si ànimat, s'incorat cun totu su profumu e sa friscura de cussa buca chi adorat! (B.Mureddu)◊ totus funt incorendi su pipiu timarosu a papai ◊ dh'at incorau nendidhi de no si arrendi mai
Etymon
srd.
Translations
French
redonner du courage
English
to cheer up
Spanish
animar,
alentar
Italian
rincuorare
German
ermutigen.
infuteràre , vrb Definition
pigare afuta, tzacu, arrennegare meda
Synonyms e antonyms
acroconai,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai
Etymon
srd.
Translations
French
se mettre en colère
English
to flare up
Spanish
enfurecerse
Italian
infuriarsi
German
wütend werden.
ingiomàre , vrb: inzamare,
inzomare Definition
fàere sa madassa a lómboru; in cobertantza, cuncordare ccn. cosa (no sèmpere po su bonu)
Synonyms e antonyms
tròbere
/
ordimignare
/
imbuvonare
Idioms
csn:
andhare inzoma inzoma = andai a s'apràpidu; inzomare trampas = cuncordai ingannus
Sentences
onnamanna intraiat s'atzola in su chíndhalu e inzomaiat sos lórumos
2.
fint sas oras de cantare, de inzamare e tèssere tramas, bisos de amore! ◊ de istivinzos chie piús ndh'ischiat piús ndhe inzomaiat ◊ ant inzomadu totu cussu pro chi isse si cójuet sa mama in càmbiu de sa fiza ◊ mirade, no sunt fàulas ch'inzomo! ◊ su chíndhalu de sa presse est inzomendhe su filu a s'imbesse de custu vívere brivu de assussegu
Etymon
srd.
Translations
French
pelotonner
English
to wind up
Spanish
ovillar
Italian
aggomitolare
German
aufwickeln.
ingòllede, ingòllere, ingòlli , vrb: ingòlliri Definition
arregòllere (cosa) a istrégiu, gente a domo, arregòllere coment'e buscare calecunu dannu, una maladia, cropos, surra; fèrrere a unu iscudendho, tocandho o movendho àtera cosa comente podet capitare chentza dhu bòllere, rfl. fàere male (es. segada, pistadura) cun calecuna cosa chi si manígiat; pigare e portare; incasciare calecuna cosa in mesu de àteras / pps. ingóllidu, ingoltu, ingortu; 1ˆp. sing. ingòrgio; ingòlliri a unu a presoni = acorrai a presoni, impresonai
Synonyms e antonyms
aciapai,
collire,
incolliare,
leare,
picare,
poltare
/
fèrrere
Sentences
issu nd'ingollit un'arrogu de linna de terra ◊ ingollimia, assumancus su coru, in cussa carrotzedha! ◊ ingollassí unu fodhi de bértua de cartúcias, ca dhi ammostu is perdixis! ◊ de totu cussa cosa ndi at ingortu doxi cadinus prenus ◊ su frutu bollit ingortu prima de ndi arrúiri de sa mata ◊ tue bae: custa cosa dh'ingòrgio geo!
2.
est istétiu avértiu de t'ingolli a domu sua ◊ mamma fiat circhendumí po m'ingòlliri a domu ◊ mammai m’ingolliat po dhi fai cumpangia
3.
isperaus de no ingolli maladias ◊ e ite male as ingóllidu, puru?! ◊ ndi ap'ai ingortu de sobi, de istracias e de bentu!…◊ nd'ingollis una surra cantu de unu burricu! ◊ gei est isbucaciau, ma ge ingollit puru! ◊ lah ca ingollis su pipiu cun cussa nai de linna! ◊ mi seu ingortu cun su gortedhu ◊ corpu de balla dh'ingollat! ◊ ponimí in terra, ca m'ingollis!
4.
candu si crocat su chi aciapat ingollit, po si trogai is peis ◊ lah de ingolli cosa de papai, ca no iscieus a it'ora eus a torrai! ◊ ingolli s'iscartedhu, ca si nci torraus a bidha! ◊ at ingólliu a su babbu a codhu ◊ como no ingollent su santu a codhu ma in tratore
5.
ingolledi s'iscannu e acostidindhe a su fogu! ◊ is àbbilis iant ingortu impari cun is làntias unu bandoedhu de ollu ◊ ingolleimí a cumpàngiu cun bosàterus! ◊ Gesús iat ingortu cun issu tres discípulus ◊ de pani nd'ingollis o torras a chitzi?
Etymon
itl.
incogliere
Translations
French
ramasser,
attraper,
blesser
English
to pick up,
to take,
to wound
Spanish
recoger,
coger,
herir
Italian
raccògliere,
prèndere,
ferire
German
fassen,
verletzen.
intanàe, intanài , vrb: intanare Definition
intrare a istare in sa tana, apartare, istare cuau, isserrau (fintzes in logu bastat chi siat)
Synonyms e antonyms
abbuare,
abbusare 1,
acalare,
aclisare,
acuae,
afufai,
ammagare,
apatai,
atanai,
atupare,
cuerrai,
frànghere,
imbusare,
impercusinare,
infoxinae,
inserrai,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istumponai
Sentences
s'intanant in sas tupas ◊ mellus chi t'intanis, margiani, in sa gruta: si mi arruis asuta, s'angioni dha smàrigas! (L.Matta)◊ si est intanadu in d-una gruta candho at ischidu chi lu fint chirchendhe
2.
a Frantzischedhu, candho ghiraiat a bidha, no li piaghiat a s'intanare intro de sos tzilleris
Etymon
srd.
Translations
French
rentrer dans sa tanière,
se cacher
English
to go back to one's den,
to hole up
Spanish
esconderse,
encerrarse
Italian
rintanarsi
German
sich verkriechen
intrebedhài , vrb: introbedhai Definition
nau de cosa, de chistione, èssere o essire totu troboia, betada apare, difícile, mala a iscapiare o a cumprèndhere / i. sa língua = cufúndheresi faedhendhe, agatare difítzile a faedhare
Synonyms e antonyms
atrepillai,
atrobodhare,
atrobutzare,
imbogiare,
imbrabugliare,
trabojare,
trebedhai,
trobodhicai
Sentences
sa chistioni est cumentzendi a s'introbedhai ◊ cussu s'intrebedhat fuedhendu ◊ fostei si nci est ammisturau e at introbedhau sa cosa ◊ mancu mali, a vostè no dh'introbedhat sa língua! ◊ cun custus dícius… issu est circandho de introbedhai totu is chistiones!
2.
seu intrau in s'àcua e in cambas s'est intrebedhau unu cantu de erba de mari
Etymon
srd.
Translations
French
brouiller
English
to tangle up
Spanish
enredar
Italian
ingarbugliare
German
verwirren.
intzibbàre , vrb Definition
prènnere a intibbu; tzatzare a meda
Synonyms e antonyms
istibbire,
stibbai
/
satzai
Etymon
ctl., itl.
estibar + inzeppare
Translations
French
remplir jusqu'au bord,
entasser
English
to fill up,
to cram
Spanish
colmar,
llenar
Italian
colmare,
stipare
German
auffüllen.
intzimentàre , vrb Definition
prènnere, fàere o carragiare a cimentu
Synonyms e antonyms
aciumentai
Translations
French
cimenter
English
to fill up with cement
Spanish
cementar
Italian
cementificare
German
zementieren.
irmurtíre , vrb: ismultire,
ismurtire Definition
pèrdere s'abba, nau pruschetotu de erbas e linnas (ma fintzes de casu nou, de arrescotu); fintzes coment'e prentzare, fàere pèrdere s'abba
Synonyms e antonyms
addormicare,
sumortire
Etymon
srd.
Translations
French
dessécher
English
to dry up
Spanish
marchitar
Italian
smùngere
German
den ganzen Saft saugen aus.