educàe, educài, educàre , vrb Definizione
giare annestru, imparu, educatzione
Sinonimi e contrari
adducare,
ammaistrae,
annestrare,
imparai
Frasi
is mammas chi no iscínt educai is fillus dhus lassant in sa bia a tanti oras de noti! ◊ ca ses maza-muzere cheres postu in prejone pro ti educare chin menzus iscola! (M.Z.Finedda)
Traduzioni
Francese
éduquer
Inglese
to bring up
Spagnolo
educar
Italiano
educare
Tedesco
erziehen.
ficàre , vrb Definizione
pesare, pònnere istrantagiau, prantau, pesaresindhe istrantàgiu, pesaresindhe de letu sanandho de ccn. maladia
Sinonimi e contrari
arritzare,
fichire,
istantargiai,
pesai,
pònnere,
sanai
| ctr.
crocai,
incruai
Modi di dire
csn:
ficare de renes = andai mellus, assusai, tènniri prus pagu abbisòngius; ficare simpatia, ódiu a unu = ghetai, pònnere, àere, muntènnere simpatia, ódiu a unu; ficare che preneta = incravai de no si mòviri prus; ficare dentes a una cosa = intràreli dentes, resessire a la segare a dentes, a ndhe istacare unu mossu
Frasi
ficadindhe ritzu, ca corcadu no andhat bene a fàghere custa cosa! ◊ ficare unu furcarzu, unu rocu, puntzas in su muru ◊ si l'at cotadu suta, gherrendhe, e li at ficadu sos benugros in mata
2.
una die non ficheis piús e nos lasseis pro sempre ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! ◊ si fico dae letu isto in terra frundhidu
Traduzioni
Francese
ériger,
enfoncer,
s'élever
Inglese
to erect,
to hammer,
to get up
Spagnolo
erigir,
hincar,
levantarse
Italiano
erìgere,
conficcare,
alzarsi
Tedesco
errichten,
einschlagen,
aufstehen.
fichíre, fichíri , vrb Definizione
pesare, pònnere prantau, pesaresindhe istrantàgiu, in pei; istichire, pònnere aintru de ccn. cosa a fortza, a incracadura
Sinonimi e contrari
arritzare,
clavai,
ficare,
fíchere,
incasciae,
incotzigare,
istichire,
pesai,
pichire,
tzacare
| ctr.
arrúiri,
colcare
/
bocare
Modi di dire
csn:
fichirisí un'idea in conca = tzacaresiche o pònneresi carch'idea in conca; fichire in bonu = ghetai géniu, pònnere amore, leare a bon'ogru; fichire in malu = tènniri malu sànguini a unu, tènniri tírria; èssere comente la fichit = comente l'afilat, acomenti dha pigat; fichire a oju = castiai cun disígiu; fichirebbei su cúcuru (in calecuna cosa)= perderebbei ma sighire a triballare, a fàghere su matessi
Frasi
fíchidi reu e iscúltami bene! ◊ Giuanne no podet fichire a nudha ca est freadu ◊ candho est essidu su zuighe si ndhe sunt totugantos fichidos ◊ apenas fichidu, intendhet sas ancas modhes, azummai a tremuledha ◊ fichimus turres e digas
2.
de sa brigúngia, si nci est fichiu in s'istampu prus piticu ◊ at fichidu unu giau in su muru ◊ fichirinci is didus in buca e circa de ndi caciai totu!
3.
cussu nci fichit su nasu in dónnia cosa ◊ si ficheit in conca s'idea de l'apostare tota note pro l'agatare ◊ bi l'at fichida in bonu e lu giughet in pranta de manu ◊ bi l'at fichida in malu e calesisiat cosa fatat no li aggradat ◊ sa zente est comente la fichit: boga sa fama e drommi! ◊ cudha peta fit calda calda chi cheriat fichida a oju pro su fiagu bellu chi teniat ◊ su pastore a bortas faghet annadas bonas e ballanzat, a bortas bi fichit su cúcuru e ndhe perdet sacu e sale
Etimo
itl.
ficcare
Traduzioni
Francese
se lever,
enfoncer
Inglese
to stand up,
to stick
Spagnolo
levantarse,
clavar,
hincar
Italiano
alzarsi in pièdi,
conficcare
Tedesco
aufstehen,
einschlagen.
ifogàdu , agt: infogadu,
infogau Definizione
coment'e chi portet fogu, budhiu meda, fintzes totu allutu de fogu, orrúbiu che fogu / infogadu de amore = chi sentit amore meda, mannu, forte
Sinonimi e contrari
budhidu,
focosu,
infogarau,
infogatzadu
Frasi
infogadas auroras illúminant sas aeras ◊ su vulcanu est unu monte infogadu ◊ a cara si mi paret Luciferru cun sos ojos maduros infogados ◊ sa luna si soliat mustrare in s'orizonte totu ifogada
Traduzioni
Francese
enflammé
Inglese
heated up
Spagnolo
ardiente,
colorado
Italiano
infuocato
Tedesco
glühendheiß.
ilboligàre , vrb: ilvoligare,
irbodhiare,
irbolicare,
irboligare,
irvolicare,
isbodhiare,
isboligare,
isvodhiare,
isvoligare,
ivoligare,
sbodhiai Definizione
apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru (o a lobos); foedhare de una chistione coment’e ispiegandhodha; rfl., nau de sa manera de fàere sa cosa, fàere impresse, cun lestresa, cun coidau
Sinonimi e contrari
illorigare,
ispirigare,
istèrrere,
istròbere,
istrobillai,
spodhai
/
acoidai,
ispontziai
| ctr.
allomborae,
imbodhiai
/
istentare
Frasi
at isvoligadu s'atzola ◊ si nche at irbolicau sa fardeta ◊ est pensandhe a comente irboligare su filu de sa vida sua
2.
aiat in mente de fàghere unu discursu difítzile e isvoligadu cun chentu lemas, ma posca at timidu chi l'apataiant in calchi modu cun su professore
3.
si no t'irbóligas ti lasso e mi che andho! ◊ cheret chi nos isvodhiemus si cherimus fàghere a tempus! ◊ bi sunt cudhos chi pro s'irboligare de chistiones e pilisos truncant in curtzu: si fuint!◊ cosa de nudha a l'irbolicare sa pràtica de un'amicu suo in ufíssiu!…
Traduzioni
Francese
dérouler,
démêler,
déployer,
se dépêcher
Inglese
to unwind,
to roll into a ball,
to lay,
to hurry up
Spagnolo
devanar,
extender,
darse prisa
Italiano
svòlgere,
dipanare,
distèndere,
spicciarsi
Tedesco
abwickeln,
ausbreiten,
sich beeilen.
imbelleitàre, imbelletài , vrb Definizione
giare o pònnere su belletu; pònnere belleis, prendhas, carrigare de belleis, ammontare cun arte ccn. cosa po dhi giare un’àtera apariéntzia
Sinonimi e contrari
arrossetai
2.
sacrificada note e die che teraca, pagos mamentos li restaiat pro si pòdere imbelleitare
Traduzioni
Francese
farder,
orner de clinquant
Inglese
to make up
Spagnolo
maquillar,
engalanar
Italiano
imbellettare,
inorpellare
Tedesco
schminken,
beschönigen.
immelmàre , vrb: immermare,
irmermare,
irmermiare,
ismermiai,
smarmai Definizione
bogare de pare sa carena, segare is arremos o mermos; bogare, segare su burdàmene de una mata, is cambos chi no balent o istrobbant sa créschia
Sinonimi e contrari
irmermedhare,
iscempiai,
iscroniai,
iseniare,
istropiai,
isvrembare,
sciguriai,
sciorbedhai
/
immalmare,
irgemmellai
Frasi
si ti ponzo manu, oe t'irmermo!
2.
e tenio àsiu, deo, a ischirrare, a ilmutzare, a bogare in loba, a pudare, a immelmare, a isalmentare: nudha, una binza betza prena de malesa! (A.Cossu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
démembrer,
défigurer,
ébourgeonner
Inglese
to prune,
to disfigure,
to split up
Spagnolo
desmembrar,
deschuponar
Italiano
smembrare,
sfigurare,
scacchiare
Tedesco
zergliedern,
ausgeizen.
impompitàre , vrb rfl Definizione
cuncordare totu bene, fàere bellu
Sinonimi e contrari
acocorodhare,
addinghillai,
afrinnicai,
allaputzai,
arrepicai 2
Frasi
su paone est allegru, at sos ojos lútzigos, si sisirinat, s'impompitat, est s'animale prus pazosu e cantat, cantat cretendhe de àere boghe bella
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se pomponner
Inglese
to dress up
Spagnolo
acicalar
Italiano
agghindarsi,
infronzolare
Tedesco
sich putzen.
impuntzonàre , vrb Definizione
istare coment'e a su punghe punghe, ispinghe ispinghe atzitzandho po fàere mòvere s'àteru a calecuna cosa (e no sèmpere de bonu)
Sinonimi e contrari
impunciai,
impuntzonire,
inciulai,
infruncuai,
inzibbire,
ispuntzonare
Frasi
aviat una fortza che dimóniu e bastavat apenas de l'impuntzonare pro afocare unu cristianu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
inciter,
inciter à la révolte,
pousser
Inglese
to instigate,
to stir up
Spagnolo
instigar
Italiano
istigare,
sobillare
Tedesco
anstiften,
aufhetzen.
inchésu , pps, agt, nm Definizione
de inchèndhere; tanti de linna chi bastat po una cota de pane, sa cota de su pane / fàghere s'i. = allúiri, imbudhidai su forru po còiri su pani
Sinonimi e contrari
abbrigau,
allutu,
inchessu
| ctr.
istudau
Frasi
si at inchesu unu mesu zigarru e si l'est assaporjandhe ◊ framma de passione ant inchesu sa mente tua
2.
ocros inchesos de focu ◊ unu fogu inchesu ti brujat ◊ sa làmpana est inchesa ◊ Anzeledha est a conca bassa, chin sa cara inchesa che su meladidone
3.
chie faghet pane depet cumprèndhere candho est ora de fàghere s'inchesu
Traduzioni
Francese
allumé
Inglese
lit up,
on (switched)
Spagnolo
encendido
Italiano
accéso,
incandescènte
Tedesco
angezündet,
glühend.
inciorodhàre , vrb: intzarodhai,
intzorodhare,
intzurudhare Definizione
betare apare a s’afaiu, chentza critériu, fàere un’ammesturitzu de cosas diferentes, fàere un’atzorodhu trebballandho, foedhandho; fintzes isciúndhere a meda, a tropu, cosas de papare
Sinonimi e contrari
aciapuciae,
ciorodhai,
impiastai,
improdhai,
inciapugliare,
inciobodhare
Frasi
ita totu est intzarodhendu cussu fac'e tontu?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
gâcher,
faire grossièrement
Inglese
to mess up
Spagnolo
chapucear
Italiano
fare pastìcci
Tedesco
Pfuschereien machen.
incorài , vrb: incorare Definizione
pigare, giare o pònnere coràgiu
Sinonimi e contrari
acoragire,
alentai,
incoragire,
indanimai
Frasi
tra sas laras si ànimat, s'incorat cun totu su profumu e sa friscura de cussa buca chi adorat! (B.Mureddu)◊ totus funt incorendi su pipiu timarosu a papai ◊ dh'at incorau nendidhi de no si arrendi mai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
redonner du courage
Inglese
to cheer up
Spagnolo
animar,
alentar
Italiano
rincuorare
Tedesco
ermutigen.
infuteràre , vrb Definizione
pigare afuta, tzacu, arrennegare meda
Sinonimi e contrari
acroconai,
afutare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchietae,
inchimerai,
infelai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre en colère
Inglese
to flare up
Spagnolo
enfurecerse
Italiano
infuriarsi
Tedesco
wütend werden.
ingiomàre , vrb: inzamare,
inzomare Definizione
fàere sa madassa a lómboru; in cobertantza, cuncordare ccn. cosa (no sèmpere po su bonu)
Sinonimi e contrari
tròbere
/
ordimignare
/
imbuvonare
Modi di dire
csn:
andhare inzoma inzoma = andai a s'apràpidu; inzomare trampas = cuncordai ingannus
Frasi
onnamanna intraiat s'atzola in su chíndhalu e inzomaiat sos lórumos
2.
fint sas oras de cantare, de inzamare e tèssere tramas, bisos de amore! ◊ de istivinzos chie piús ndh'ischiat piús ndhe inzomaiat ◊ ant inzomadu totu cussu pro chi isse si cójuet sa mama in càmbiu de sa fiza ◊ mirade, no sunt fàulas ch'inzomo! ◊ su chíndhalu de sa presse est inzomendhe su filu a s'imbesse de custu vívere brivu de assussegu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pelotonner
Inglese
to wind up
Spagnolo
ovillar
Italiano
aggomitolare
Tedesco
aufwickeln.
ingòllede, ingòllere, ingòlli , vrb: ingòlliri Definizione
arregòllere (cosa) a istrégiu, gente a domo, arregòllere coment'e buscare calecunu dannu, una maladia, cropos, surra; fèrrere a unu iscudendho, tocandho o movendho àtera cosa comente podet capitare chentza dhu bòllere, rfl. fàere male (es. segada, pistadura) cun calecuna cosa chi si manígiat; pigare e portare; incasciare calecuna cosa in mesu de àteras / pps. ingóllidu, ingoltu, ingortu; 1ˆp. sing. ingòrgio; ingòlliri a unu a presoni = acorrai a presoni, impresonai
Sinonimi e contrari
aciapai,
collire,
incolliare,
leare,
picare,
poltare
/
fèrrere
Frasi
issu nd'ingollit un'arrogu de linna de terra ◊ ingollimia, assumancus su coru, in cussa carrotzedha! ◊ ingollassí unu fodhi de bértua de cartúcias, ca dhi ammostu is perdixis! ◊ de totu cussa cosa ndi at ingortu doxi cadinus prenus ◊ su frutu bollit ingortu prima de ndi arrúiri de sa mata ◊ tue bae: custa cosa dh'ingòrgio geo!
2.
est istétiu avértiu de t'ingolli a domu sua ◊ mamma fiat circhendumí po m'ingòlliri a domu ◊ mammai m’ingolliat po dhi fai cumpangia
3.
isperaus de no ingolli maladias ◊ e ite male as ingóllidu, puru?! ◊ ndi ap'ai ingortu de sobi, de istracias e de bentu!…◊ nd'ingollis una surra cantu de unu burricu! ◊ gei est isbucaciau, ma ge ingollit puru! ◊ lah ca ingollis su pipiu cun cussa nai de linna! ◊ mi seu ingortu cun su gortedhu ◊ corpu de balla dh'ingollat! ◊ ponimí in terra, ca m'ingollis!
4.
candu si crocat su chi aciapat ingollit, po si trogai is peis ◊ lah de ingolli cosa de papai, ca no iscieus a it'ora eus a torrai! ◊ ingolli s'iscartedhu, ca si nci torraus a bidha! ◊ at ingólliu a su babbu a codhu ◊ como no ingollent su santu a codhu ma in tratore
5.
ingolledi s'iscannu e acostidindhe a su fogu! ◊ is àbbilis iant ingortu impari cun is làntias unu bandoedhu de ollu ◊ ingolleimí a cumpàngiu cun bosàterus! ◊ Gesús iat ingortu cun issu tres discípulus ◊ de pani nd'ingollis o torras a chitzi?
Etimo
itl.
incogliere
Traduzioni
Francese
ramasser,
attraper,
blesser
Inglese
to pick up,
to take,
to wound
Spagnolo
recoger,
coger,
herir
Italiano
raccògliere,
prèndere,
ferire
Tedesco
fassen,
verletzen.
intanàe, intanài , vrb: intanare Definizione
intrare a istare in sa tana, apartare, istare cuau, isserrau (fintzes in logu bastat chi siat)
Sinonimi e contrari
abbuare,
abbusare 1,
acalare,
aclisare,
acuae,
afufai,
ammagare,
apatai,
atanai,
atupare,
cuerrai,
frànghere,
imbusare,
impercusinare,
infoxinae,
inserrai,
intupai,
intuvedhare,
istichire,
istumponai
Frasi
s'intanant in sas tupas ◊ mellus chi t'intanis, margiani, in sa gruta: si mi arruis asuta, s'angioni dha smàrigas! (L.Matta)◊ si est intanadu in d-una gruta candho at ischidu chi lu fint chirchendhe
2.
a Frantzischedhu, candho ghiraiat a bidha, no li piaghiat a s'intanare intro de sos tzilleris
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rentrer dans sa tanière,
se cacher
Inglese
to go back to one's den,
to hole up
Spagnolo
esconderse,
encerrarse
Italiano
rintanarsi
Tedesco
sich verkriechen
intrebedhài , vrb: introbedhai Definizione
nau de cosa, de chistione, èssere o essire totu troboia, betada apare, difícile, mala a iscapiare o a cumprèndhere / i. sa língua = cufúndheresi faedhendhe, agatare difítzile a faedhare
Sinonimi e contrari
atrepillai,
atrobodhare,
atrobutzare,
imbogiare,
imbrabugliare,
trabojare,
trebedhai,
trobodhicai
Frasi
sa chistioni est cumentzendi a s'introbedhai ◊ cussu s'intrebedhat fuedhendu ◊ fostei si nci est ammisturau e at introbedhau sa cosa ◊ mancu mali, a vostè no dh'introbedhat sa língua! ◊ cun custus dícius… issu est circandho de introbedhai totu is chistiones!
2.
seu intrau in s'àcua e in cambas s'est intrebedhau unu cantu de erba de mari
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brouiller
Inglese
to tangle up
Spagnolo
enredar
Italiano
ingarbugliare
Tedesco
verwirren.
intzibbàre , vrb Definizione
prènnere a intibbu; tzatzare a meda
Sinonimi e contrari
istibbire,
stibbai
/
satzai
Etimo
ctl., itl.
estibar + inzeppare
Traduzioni
Francese
remplir jusqu'au bord,
entasser
Inglese
to fill up,
to cram
Spagnolo
colmar,
llenar
Italiano
colmare,
stipare
Tedesco
auffüllen.
intzimentàre , vrb Definizione
prènnere, fàere o carragiare a cimentu
Sinonimi e contrari
aciumentai
Traduzioni
Francese
cimenter
Inglese
to fill up with cement
Spagnolo
cementar
Italiano
cementificare
Tedesco
zementieren.
irmurtíre , vrb: ismultire,
ismurtire Definizione
pèrdere s'abba, nau pruschetotu de erbas e linnas (ma fintzes de casu nou, de arrescotu); fintzes coment'e prentzare, fàere pèrdere s'abba
Sinonimi e contrari
addormicare,
sumortire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
dessécher
Inglese
to dry up
Spagnolo
marchitar
Italiano
smùngere
Tedesco
den ganzen Saft saugen aus.