irrutiàre , vrb Definition
trebballare sa terra de no èssere prus unu rutiu
Synonyms e antonyms
rúpere
Sentences
cherzo sa terra mia pro l'irrutiare e la pienare a binza e àrvures de olia
Translations
French
défricher
English
to break up
Spanish
roturar
Italian
dissodare
German
urbar machen.
isaligàre , vrb: isargare Definition
mundhare, pinnigare s'àliga de su logu po dhu fàere límpiu; marrare, tirare s'erba de mesu de sa cosa prantada, arregòllere o prugare sa malesa
Synonyms e antonyms
disargare,
illansanare,
irderbai,
isciligare,
munnuzare
| ctr.
imbratare
Sentences
cheret isargada sa carrela, finas ca colat sa portessione ◊ no bastamus mancu a isargare, in custu logu, de cantu che carrant arga sos bentos!
2.
eallu a babbu ingruxadu, isarghendhe su trigu aupadu!
Etymon
srd.
Translations
French
nettoyer,
émonder
English
to clean up
Spanish
relimpiar,
limpiar,
mondar
Italian
ripulire
German
reinigen.
iscampiài , vrb: scampiai Definition
fàere límpiu unu logu de sartu, fàere a logu campu; nau mescamente de s'aera candho si che pesant is nues o fintzes candho si faet lughe su mengianu
Synonyms e antonyms
isclarire,
ispalaciae,
ispanigai,
orbesci
Sentences
a fai su narboni bollit nai a iscampiai su buscu, limpiai sa terra, abbruxai sa linna po podi arai e seminai
2.
candu proit abarraus in sa barraca finas a iscampiai ◊ a pagu a pagu fiat iscampiendu: calàt su bentu e is nuis curriant ◊ su tempus malu est durau una mes'ora e pustis at iscampiau ◊ at iscampiau e si bit su soli
Etymon
ctl.
escampiar
Translations
French
se rasséréner
English
to clear up
Spanish
serenarse,
despejarse
Italian
rasserenarsi del tèmpo
German
sich aufheitern.
ischidàre , vrb: ischitare 1,
iscidae,
iscidai,
ischirae,
issidare,
schidai Definition
acabbare de dormire; fàere passare o leare su sonnu, cricare de èssere prus abbistos, prus atentos / ind. imp. 1ˆ p. pl. ischidaemus
Synonyms e antonyms
abbeltudare,
abbitzare,
irvertudare,
isvizuliare,
sciambullai,
seguzare
| ctr.
dormire
Sentences
tocat a ischidare chito su manzanu pro fàghere faina ◊ l'ant drommidu pro lu operare, s'iscuru, ma no bi at ischidadu ◊ si ndh'est ischidadu assuconadu ◊ su pitzinnu pariat ischidannesinne ◊ su pipiu paret iscidandhosindhe ◊ su megnanu mi ne issidant is pudhos cantanno
2.
est arrivada s'ora de ti ndhe ischidare e de mustrare sa cara! ◊ prova a ti ndhe ischidare, o terra mia: promissas e isperas no isetes! ◊ fàghedi pagos passos ca t'ischidas!
Etymon
ltn.
excitare
Translations
French
réveiller
English
to wake up
Spanish
despertar
Italian
svegliare
German
wecken.
isciunterrài , vrb Definition
bogare de asuta de terra; bogare a pígiu
Synonyms e antonyms
iscarragiare
| ctr.
carragliare,
incarralzare,
sunterrai
Sentences
ndi ant isciunterrau su mortu
2.
ndi as isciunterrau una chistioni giai iscaréscia
Translations
French
déterrer,
exhumer
English
to dig up,
to exume
Spanish
desenterrar,
exhumar
Italian
dissotterrare,
esumare
German
ausgraben.
isclarài , vrb: iscrarai Definition
fàere craru, bogare a craru, fàere prus in colore craru (o fintzes ispiegandho cosa a foedhos)/ iscrarai sa boxi = ispertai sa boxi
Synonyms e antonyms
ilgiarare,
isclarire,
iscrariai*,
ispanigai,
scampiai
/
ispiegare
Sentences
oi su mengianu est imburrascau: funt is otu e no at iscrarau ancora ◊ as a biri un'ispéndula de luxi e s'ànima ti at a iscrariai ◊ unu lampu at iscrariau su logu
2.
candu eus iscrarau sa coja portamu una fardeta imprestara! ◊ est un'argumentu difítzili a isclarai
Translations
French
éclairer,
faire jour
English
to light up,
to clear
Spanish
aclarar,
clarear
Italian
schiarire,
illuminare,
albeggiare
German
aufhellen,
erleuchten,
dämmern.
isclarída , nf: iscraria 1,
iscrarida,
ixarida Definition
su àere iscrariu s'aera, nau siat po s'iscuru e siat po is nues chi s'istésiant e lassant intrare prus lughe; su àere fatu o su fàere una cosa prus crara
Synonyms e antonyms
artziada,
ilgiariada,
iscrariada,
ispalatada,
ispannuscada,
scampiamentu
Sentences
est essidu su manzanu a s'isclarida de s'orizonte ◊ sunt tucaos a s'impudhile e a s'iscraria che fint a mesu caminu ◊ a s'iscrarida de s'aera est essidu s'arcubbalenu
2.
a su móbbile li cheret dadu un'iscrarida ca est tropu cotu
Etymon
srd.
Translations
French
éclaircie
English
clearing up
Spanish
escampada,
claro
Italian
schiarita,
rasserenaménto
German
Aufheiterung.
isclaríre , vrb: iscrarire,
sclariri Definition
fàere prus craru, nau pruschetotu de su chelu candho abbarrat límpiu de nues
Synonyms e antonyms
ilciarire,
illaschiare,
iscampiai,
ispalaciae
| ctr.
annuai 1,
imbujare
Sentences
s'aera a manzanu fit annuada ma a bortaedie che at iscraridu ◊ custu colore est tropu cotu: cheret iscraridu
Etymon
srd.
Translations
French
éclaircir
English
to clear up
Spanish
clarear
Italian
schiarire
German
aufhellen.
isconsiminzàre, isconsimizàre , vrb: iscosciomingiai,
iscossiminzare,
iscossimizare,
iscossomingiai,
iscussimintzare,
iscussiminzare,
scoscimingiai Definition
bogare de pare, iscosciare, illascare, guastare male una cosa, nau mescamente de is peis o cambas de unu trastu; fàere dannu
Synonyms e antonyms
destrui,
dissantarare,
ildeossare,
irgangalistae,
isbabbarrare,
iscadapiare,
iscunsertare,
istracassare,
istraessare,
scannugai,
scosciai
| ctr.
conziminare,
ingrauciare
Sentences
si che la fúrrias gai, cussa cradea l'iscossiminzas, totu!
2.
donzi note l'iscrujuraiat s'àitu e chin sa robba l'iscussimintzaiat su semenatu
Etymon
srd.
Translations
French
dégonder,
disjoindre
English
to unhinge,
to break up
Spanish
romper,
destrozar
Italian
sgangherare,
sconnèttere
German
aus den Angeln heben,
aus den Fugen bringen.
iscrariài , vrb: iscraricare,
iscrarigare,
scrarai Definition
fàere craru, prus craru, chi si potzat bíere méngius, fàere lughe / primu de i. = innantis de fàghere die
Synonyms e antonyms
aclarai,
acrarire,
allucorare,
ilciarire,
illuchèschere
Sentences
fiat ora de orbesci e fiat iscrariendu ◊ su manzanu fit comintzandhe a iscrarigare ◊ sa luxi iscràriat su logu
Etymon
srd.
Translations
French
éclaircir
English
to light up,
to clear up
Spanish
alumbrar
Italian
rischiarare
German
erleuchten.
iscrèdere , vrb: iscrèere,
iscrètere,
iscrèiri,
iscrere,
scrèiri Definition
prnl., lassare o acabbare de crèdere, no crèdere prus a sa cosa chi unu est ibertandho, no crèdere ca si biet sa cosa comente est / pps. iscréditu, iscréitu, iscrétidu, iscrétiu / iscrei a unu = fai a manera chi no pentzit prus a sa cosa chi fiat abetendi
Synonyms e antonyms
disaprensionai,
discrèiri
Sentences
mi fia iscreindhe candho apo bidu chi fizis istentendhe ◊ bah, dèu mi ndi andu, ca madiru miu si at a èssiri giai iscrétiu! ◊ aspetamus galu, ca mancari siat tardu no est ora de iscrèdere ◊ passeit unu bellu pagu de tempus e incumintzeit a s'iscrètere ◊ su mardiedu si depit portai aillargu de is angionis istitaus po si nd'iscrei
2.
dónnia tantu mannant a calicunu a s'iscrèere, a preguntare, a ischire sas intentziones de cudhos malintrannados
3.
cussa est cosa chi naraus a is piciochedhus po ndi dhus iscrei de bolli benni a Castedhu!
Etymon
srd.
Translations
French
ne plus attendre après avoir vainement attendu
English
to give up weating vainly (after a long time)
Spanish
descreer
Italian
sméttere di aspettare dópo aver attéso invano
German
nach einer langen Wartezeit,
das Warten ablassen.
iscumentàre , vrb Definition
isconciare, betare apare (nau de màniga, èssere lasca, mòvere aintru de s'ogu de sa ferramenta)
Synonyms e antonyms
irfàchere,
isciasciai,
isconciare,
iscunsertare,
isordulare
| ctr.
cumentare
Sentences
sos coros cherent provaos e, candho benit, sa prova iscumentat cantu bi at ◊ irfriguraos in cada mermu, in cust’ísula nighedha che atramentu, iscumentant su rànchiu mutricore ◊ s'àinu chi t'iscumentet, a tie solu!
2.
seo andhau a su ferreri po mi fàere una pariga de cotzas po mi cumentare su marrone, ca dhu tenio totu iscumentau (M.Deiana)
Translations
French
effarer,
disjoindre,
défaire
English
to break up,
to destroy,
to dismay
Spanish
deshacer
Italian
sgomentare,
sconnèttere,
disfare
German
erschüttern,
aus den Figen bringen,
zerstören.
iscumpassàre , vrb Definition
agiummai coment'e fàere a cumpassu: abbaidare bene a s'atenta
Synonyms e antonyms
iscodrignare,
palmizare
Sentences
sos pilos canos chi mi apo agatadu mi los apo iscumpassados rie rie
Translations
French
dévisager
English
to look up and down
Spanish
examinar
Italian
squadrare,
osservare
German
mustern,
beobachten.
ispalaciàe , vrb: ispalatare,
ispalatzare,
ispallatare,
ispallatzare Definition
su iscrarire de s'aera annuada, su che pesare is nues
Synonyms e antonyms
illaschiare,
iscampulare,
isclarire,
isgiannare,
ispartentare,
isparteulare
| ctr.
ammantare,
annuai 1
Sentences
su bentu chi si est pesadu at ispallatadu s'aera ◊ canno at ispalatzatu sas àgheras, si nch'est vessitu a passitzu
2.
su sole ispalatat su belu de sa memória ◊ ispalata sas nues de su male!
Etymon
ltn.
ex palatium
Translations
French
s'éclaircir
English
to clear up
Spanish
despejarse,
aclararse
Italian
rischiararsi
German
sich aufhellen.
ispannài, ispannàre, ispannàri , vrb: spannai Definition
apèrrere, ispràghere, nau de su butone de is erbas e matas; nau de àteru, coment'e apèrrere e giare o fàere lughe
Synonyms e antonyms
abbèrrere,
isclarire,
ispalaciae
/
allugare,
ilgiarare,
illuminai
Idioms
csn:
ispannai is abas = ispàrghere sas alas; ispannare su dolu = passai, allebiai, sciagai su dolori, su disprexeri
Sentences
un'arrosa est ispannada ◊ is froris funt cumentzendi a ispannai ◊ po no camminai in lentza sa buca tropu ispannas! (Pani)
2.
acò s'astru de arghentu ispannendhe dogni nue! ◊ sas fritzas tébias de maltu che ant ispannadu sas aeras ◊ antiga domo mia, abblandhas sa tristia e ispannas su coro a su cuntentu (P.Fae)◊ s'at a ispannare su chelu piús luadu in ispijos de sole ◊ daghi ant ispannadu cussu velu, tandho sa Chéjia los afestat totu sos chi sunt dignos de istare in chelu ◊ su sole ispannat sas umbras ◊ sa luna lucorosa ispannat sas campuras
3.
pro t'ispannare su dolu pensa chi t'istimo!
Etymon
itl.
spannare
Translations
French
éclore,
se rasséréner
English
to blossom,
to brighten up
Spanish
abrirse,
desabotonarse,
despejarse
Italian
sbocciare,
rasserenarsi,
illuminare,
dissipare,
dissòlvere
German
aufblühen,
sich aufheitern,
erleuchten,
vertreiben.
ispeltàre , vrb: ispertare,
ispretai,
ispretare,
spertai Definition
ischidare, mòvere o atzitzare s'atentzione, batire sa gana, s'apititu, fàere spertu, atentu, cabosu; pigare in cunsideru una chistione, cunsiderare po cumprèndhere e nàrrere ite o comente est, nàrrere sa cosa, ispiegare; petenare pilos iscrabionaos / ispertare paràula = bogare faedhu
Synonyms e antonyms
abbibare,
dispertare*,
insissiligai,
intzidiare,
ischidare,
ispipigliare
/
isparpedhare,
spetedhai
Sentences
su binu chi bufamus nos ispeltat su sentidu ◊ pighit una pruga, chi dhi podit ispretai s'apititu!
2.
beniat una sennora chi si fachiat ispertare dae ajaja: a mimme mi nche bocabant fora pro no intèndhere su chi nabant ◊ e bois, limbas, ispertate! ◊ isse faedhat bene ispretendhe chistionos in italianu ◊ custa cosa no est ispertata vene ◊ sas oricras separaiant sos sonos s'unu dae s'àteru e sa limba chircaiat de los ispertare (M.Pira)
3.
chin sas féminas no resessiat a ispertare paràula ◊ si fachet ajuare chene ispertare paràula, solu a tzinnos ◊"Bobbore! Bobbore!" repitiat tra issa chena resessire a ispretare faedhu (G.B.Fressura)
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
attirer,
exciter,
interpréter
English
to wake up,
to prod,
to interpret
Spanish
despertar,
interpretar
Italian
destare,
stuzzicare,
interpretare
German
erwecken,
auslegen.
ispipigliàre, ispipillàre , vrb: ispipilliare,
isprivillare,
spibillae Definition
essire o fàere prus biu, prus ischidu, abbistu, prontu, fàere impresse / i. su sonnu = fàere passare su sonnu, fàere ischidare
Synonyms e antonyms
ispabigliare*
Sentences
su binu batit allegria e ispipillat sa fantasia ◊ sicomente non miras, carchi die t'ispipillas si ses ocricunzau! ◊ sa vidha si est torrandhe a ispipillare apustis de sa gherra ◊ Antonedhu si fut isprivillau e birgunza no ndhe teniat prus ◊ bos ispipíglio su sonnu, deo!
2.
ispipíllati, si los cheres bídere colandhe! ◊ si no t'ispipillas, sos àteros ti nche colant totus a innantis
Translations
French
faire ou devenir plus vif,
animé
English
to liven up
Spanish
animar
Italian
vivacizzare
German
beleben.
ispuntài , vrb: ispuntare,
spuntai Definition
segare is puntas, segare o guastare sa punta, tocare su binu nou; bogare cosa posta a punghidura; cumenciare a bogare, a essire sa punta; rfl. nau de is binos, essire aghedos, guastos
Synonyms e antonyms
ispitare,
scomai
/
essire
/
achedare 1
| ctr.
acuciai
Sentences
in binza semus ispuntendhe sa bide ◊ a faedhare male ses avesu: sa limma ti la deves ispuntare! (V.Congias)
3.
in Sardigna no passat dí chi no ispuntit unu frori de una mata
Etymon
srd.
Translations
French
épointer
English
to blunt,
to cut the tip off,
to come up,
to become sour
Spanish
despuntar,
aparecer,
agriarse
Italian
spuntare
German
die Spitze abbrechen.
istodhíre , vrb: istudhire Definition
tirare de fundhu (nau de erbas, cosas prantadas), arregòllere, pigare
Synonyms e antonyms
bodhire,
collire,
irrampare,
istòdhere,
tirai,
tòdhere
Sentences
no s'istodhit un'àrvure annosa pro la piantare in àteru terrinu! ◊ a boltas pianghet pro ndh'àere istudhidu unu fiore ◊ sunt istodhindhe sos budrones de sa ua ◊ ma ite animale malu fit arrivadu a l'istodhire totu cussa cariasa?!
Etymon
srd.
Translations
French
arracher
English
to tear up
Spanish
arrancar
Italian
strappare,
svèllere,
divèllere
German
reißen,
ausreißen.
litzíri , vrb Definition
leàrendhe totu, limpiare, bogare, andharesindhe impresse / l. su logu = (puru) sartiare su logu, andharesindhe a fuidura
Synonyms e antonyms
illertire,
illitire,
iscabbúllere
Sentences
làstima chi no si mòrgiat… chi no atru si ndi fiaus litzius! ◊ gomai Melànnia, litzamí su logu e debressi! ◊ litzeimí su logu a castiai chi si bit benendi genti! ◊ bah, un'atru cropu de manu e nci dha litzu custa braba! ◊ litzeimí su logu!
Translations
French
déblayer
English
to clear up
Spanish
despejar
Italian
sbarazzare
German
abräumen.