Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

ammumullonài, ammumulonài , vrb Definitzione fàere a lómboru, a unu muntone, a mumullone; fintzes lassare ammuntonare fainas chentza fatas Sinònimos e contràrios aggromerare, allomborae, ammuntonae, arrombulonai 2. in custu logu si obbrigant a bivi ammumullonaus coment'e procus! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mettre en pelote Ingresu to roll up Ispagnolu ovillar Italianu raggomitolare Tedescu zusammenknäueln.

ammurài, ammuràre , vrb: murai Definitzione fàere o pesare muru, serrare a muru / ammurare a sicu = a muru bullu Sinònimos e contràrios | ctr. smurai Frases eus cumentzau a impastai su ciumentu po ammurai s’aposentu nou ◊ sos mastros sunt galu ammurendhe, in sa domo ◊ babbu ammuraiat a sicu 2. pro no bi colare prus neunu che ant ammuradu s'àidu, sa zanna Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu murer Ingresu to wall up Ispagnolu tapiar, murar Italianu murare Tedescu mauern.

annapài , vrb: annapare Definitzione su pònnere o si pònnere ananti coment'e una napa o velu chi no lassat bíere bene cun bene; dhu narant fintzes de sa lughe forte chi ferit a ogos e po calecuna iscuta no lassat bíere o po calecuna cosa o idea chi no lassat bíere s’arrexone o sa beridade; in sa faina de is sonagiàrgios, pònnere po arrefortzu is napos a sa sonàgia in su tretu inue si assardant is oros chi si benint apare Sinònimos e contràrios abbelare, abbujare, afuscai, imbelare, impannare, inchelare, infuscai, intelai / alluinai Frases su fumu de centu fogajas annapàt su soli e a denoti sa luna ◊ s'àlidu annapat s'isprigu fridu ◊ su soli est annapau ◊ custu pruinedhu annapat e annébidat totu 2. su sole mi annapat ◊ s'ódiu ti annapat su chervedhu ◊ s'amori annapat dónnia cosa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu embuer, brouiller Ingresu to mist up Ispagnolu empañar, ofuscar Italianu appannare Tedescu anhauchen.

apampài , vrb: apampiai, pampai Definitzione pigare fogu, intrare in tènnere, fàere fràmula meda, abbruxare cun sa fràmula Sinònimos e contràrios abbrugiai, acispare, aframmiare, avampai, papadare / aflachilai, alluscorare | ctr. studai Frases su fogu apampendu at fatu sa foresta a cinus ◊ unu fogu dh'apampit! 2. mi apampu in su gosu de podi ammesturai s'ispíritu miu cun totu cussas luxis de su celu 3. bentu de soli chi sulas apampendi is piturras mias… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu prendre feu Ingresu to flare up Ispagnolu arder Italianu avvampare Tedescu aufflackern.

apomponissàu, apomporissàu , agt Definitzione nau de ccn., chi bestit a pompa, chi est totu bene mudau (ma nau mescamente de fémina)/ apomponissada che ègua in dí de festa = totu afrochitada Sinònimos e contràrios apupuxadu, frochillau, apinociau, arrempiconau, impomponau, lussadu Frases cussa est totu apomponissada, totu arrandas e frocus! ◊ una signora fut totu apomporissada, cun d-una pedhi de margiani in su tzugu, a guantus e capellinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pomponné Ingresu dressed up Ispagnolu acicalado Italianu agghindato, infiocchettato Tedescu herausgeputzt.

apressibbiméntu , nm Definitzione su apressibbiri, illestrimentu, fàere impresse Sinònimos e contràrios allestridura, impressimentu Tradutziones Frantzesu accélération Ingresu speeding up Ispagnolu aceleración Italianu sveltiménto Tedescu Beschleunigung.

aprighizonàdu , pps, agt Definitzione de aprighizonare; nau prus che àteru de frutuàriu chi at patiu sicore, chi est totu a prighizones, a tzirbisas: si narat fintzes de sa carre de is bècios Sinònimos e contràrios afrinzighidu, atirigau, corrongiau, frintziconadu, fronziu, pirzigonatu | ctr. chíbbalu, istirau, lísciu Frases custas melinzanas goi aprighizonadas est sunt bodhidas dae meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ridé Ingresu wrinckled up Ispagnolu arrugado Italianu aggrinzito Tedescu runzelig.

arrabassàre, arrabatàre , vrb: arrabatzare Definitzione cricare e arregòllere de totu, agiummai coment'e faendho a mundhadura Sinònimos e contràrios ammuntonae, arragolli Frases sunt cun martedhos, tenatzas, giaos, tàulas, totu su chi ant pótidu arrabatzare pro ndhe pesare su palcu ◊ s'àbbile arrabatzat porchedhos e anzones ◊ est arrabatzendhe peràulas e ditzos ◊ fala a bidha e arrabatza totu su chi podes ca inoghe tenimus fàmine! Ètimu ctl. arrabassar Tradutziones Frantzesu ramasser Ingresu to pick up Ispagnolu recoger Italianu raccògliere, racimolare Tedescu zusammenkratzen.

arragòlli , vrb: arregògliri, arregòllere, arregolli, arregòlliri, arregòxere, arregòxiri, arrigolli, recògliere* Definitzione pigare sa cosa, mescamente de terra, e pònnere in istrégiu, in calecunu logu totu impare; arrecire (cosa, gente), pigare una cosa chi giaet àtere; segundhu comente si narat, buscare cropos / pps. arregortu Sinònimos e contràrios acabidae, acoglire, acurumai, bòdhere, bodhire, tòdhere | ctr. fuliai, iscavulai, lassae Frases in custu tempus si arrigollit s'olia ◊ po arregòllere is frores mi at créfiu tempus meda 2. cussas ànimas in pena arregolleidhas Bosu, arriceidhas in sa santa glória! 3. piciochedhus, fei a bonus: labai ca arrigolleis! Tradutziones Frantzesu ramasser Ingresu to pick up Ispagnolu recoger Italianu raccògliere Tedescu aufheben.

arrannegài , vrb: arrennegai, arrennegare Definitzione pigare (o fintzes giare) arrennegu, afuta, tzacu po cosas chi andhant in contràriu Sinònimos e contràrios abruncudhí, airai, allulluriai, inchestiare, inchietae, infrascai / abbetiae, acroconai, afutare, aorcare, arrabbiai, arragiolire, collobbiare, inchimerai, infelai, infuterare, insutzuligai, renignai Frases Luisicu si arrennegàt cun cudhu chi ci dh'iat iscutu in presoni e ndi dh'iat pigau is fillus ◊ no lu subéries ca si arrennegat! ◊ m'imputais unu dannu e mi narais a no mi arrennegai!…◊ su mere si fit arrennegadu cun sos teracos pro cosa chi non deviant fàghere Ètimu spn. renegar Tradutziones Frantzesu se mettre en colère Ingresu to flare up Ispagnolu encolerizarse Italianu infuriarsi, sdegnarsi Tedescu wütend werden.

arrebutzulàre , vrb Definitzione arregòllere sa cosa cun dificurtade, a pagu a pagu; rfl. fintzes errichire Sinònimos e contràrios acabidae, acabigiulare, acabulare, apunghitai, preulire, regutzulare* Tradutziones Frantzesu ramasser (par ci par là) Ingresu to scrape up Ispagnolu juntar Italianu raggranellare Tedescu zusammensparen.

arrengherài , vrb: arringherai, ringherai Definitzione foedhandho de cosa o de gente, pònnere a ringhera, fàere una ringhera Sinònimos e contràrios acarredai Frases ant arrengherau is sedilis a giru a giru ◊ funta totus arringheraus, messendi, mancai in binti Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu disposer en rangées Ingresu to line up Ispagnolu poner en hileras, alinear Italianu dispórre in filari, in file, schierare Tedescu in Reihe aufstellen.

arretolàre , vrb Definitzione fàere a retolu, a chedha, essire in medas Sinònimos e contràrios abbudronare, acedhae, afollare, apubulare, atropare, atrumare, atutinare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu assembler, rassembler Ingresu to join up Ispagnolu juntarse Italianu unirsi, aggrupparsi Tedescu sich sammeln.

arrombulonài , vrb: arrumbullonai, arrumbulonai, orrumbullonai Definitzione fàere arrumbulonis, fàere a lòmboros Sinònimos e contràrios abballinare, aculingionai, aggromare, aggromerare, allomborae, arromulare / abballonare, arruedhulare, atuturae, imboligare | ctr. irboligare Frases sa pasta ciuexendi si girat, si arrombullonat e si allónghiat cun is manus 2. andàt a innantis e agoa arrumbulonendu sogas e sogas de tempus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pelotonner Ingresu to wind up Ispagnolu ovillar Italianu aggomitolare Tedescu aufwickeln.

arruntzài , vrb: arrunzai, runzai Definitzione est su chi faet su fogu o su sole forte a sa pedhe e cosas deasi, chi dhas atzirbisonat, dhas faet totu a pinnigas; istare o pònnere coment'e allorigaos, acancarronaos (mescamente crocaos) Sinònimos e contràrios acarrongiai, afrangillonai, aggrunciare, ammaugionai, apigiare, atavellai, atripitzare, cascai, frongire, granculai | ctr. istirai Maneras de nàrrere csn: arruntzaisí (nadu de chie tenet fritu) = atuturàresi, istare atuturados; a. is codhus = incrubai de palas, leàrela cun passiéntzia candho una cosa andhat male, fàghere de codhos, comente faghet chie no ischit it'e rispòndhere; arrunzaisí a una parti = fràngheresi, pònneresi a un'ala Frases su tempus arrunzat totu is cosas ◊ si est arruntzau de sa bregúngia ◊ candu unu s'est istasiu dhi naraus chi est arruntzau ca portat sa pedhi frungia 2. it'est chi t'est pigau, ita tenis chi ti biu totu allochiau?! - dh'iat nau arrunzendu 3. arrunzadí a una parti: comenti ti permitis de fichiri turra in is chistionis nostras?! Ètimu ctl. arronsar Tradutziones Frantzesu froisser, se flétrir, se rider Ingresu to wrinkle up Ispagnolu arrugar Italianu contrarre, raggrinzire, corrugare Tedescu zusammenziehen, runzeln, falten.

asciutadúra , nf: assutadura Definitzione su asciutare; su èssere asciutu, nau de is cosas; nau de ccn., su èssere asciutos, a disígiu de calecuna cosa mescamente fruta a papare Sinònimos e contràrios abbentadura, incaspadura Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu essuyage, pompage Ingresu drying up Ispagnolu secado Italianu prosciugaménto Tedescu Austrocknung.

assamudàre, assamutàre , vrb Definitzione abbarrare o fàere istare citios Sinònimos e contràrios acaire, ammucitai, ammudai 1, ammudigare, ismudulare / atzitare, atzitire, cagliai, citire | ctr. faedhare, nàrrere Frases canno arribbavat su punghidore chi punghiat su mannale si assamudavant totus ◊ assamudada, sa mente istraca invocat su reposu ◊ abbaidendhe a su chelu mi assamudo (G.M.Cherchi)◊ un'ociada l'at assamudau ◊ tiu Batoi nos at fatu assamudare ◊ pro assamutare sas limbas pútitas est annata a tzeracare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire chut, faire taire Ingresu to hush up Ispagnolu acallar, callar Italianu tacitare, star zitti Tedescu zum Schweigen bringen, schweigen.

assantàe, assantài , vrb: assentai, assentare, assentari Definitzione pònnere in assentu, cuncordare, pònnere bene; istare in assentu, cicios a s'assentada, firmos, pònnere sa conca apostu; nau de abba avolotada, pausare; fintzes iscríere, pònnere cosa iscrita in su paperi, passare a libbru, registrare / èssere pagu assentadu (nau de fémina, de ómine) = portai pagu giudítziu Sinònimos e contràrios acabidae, acampaniare, acodomai, acollocare, adaretzai, assebiai, assentulae, assetiai, insabiai / arresentare, firmai, iscríere, pònnere / pasare | ctr. isordulare, avalotai Frases in bratzos tuos mi assento che pitzinnu ◊ su pitzinnu sonnidu si ndh'est assentadu in coa mia ◊ assentare linna in su linnarzu, isterzu in sa piatera, imbóligos in s'iscàtula ◊ assento s'àinu a una preda pro mi che sere a cadhu ◊ Gesugristu, artziau a is celus, est assentau a sa dereta de Deus Babbu ◊ comenti est crésciu si est assentau, ma a piciochedhu fut unu dimóniu! 2. assentadí ingunis! ◊ bufadí una limonada, si ti podit assentai s'istògumu ◊ brutu animale, ti fatzo bogare fogu dea nàrigas, chi no ti assentas! ◊ sant'Antoni at tocau su porcedhu e su porcedhu s'est assantau, ca fut faendho travessuras 3. depit assentai is ungas de is manus ◊ Deus bos si dhu paghet: boso m'eis assentau sa famíglia! (R.Sardella) 4. piga sa pinna e assentaidhoi "cincuanta"! ◊ so bénnidu pro dare cuerela: assentet die e mese! ◊ picinnas chi ascurtais, assentai custa lei! ◊ mi cheria assentare cudhas peràulas 5. su binu in sa carrada si est assentau ◊ s'àcua trúvula boit posta a assentai Ètimu ctl., spn. assentar, asentar Tradutziones Frantzesu mettre en ordre Ingresu to tidy up Ispagnolu arreglar, asentar Italianu méttere in órdine, sistemare, incolonnare Tedescu ordnen, in Kolonnen schreiben.

asserenàre , vrb: serenai* Definitzione fàere serenu, pònnere in pàusu, in paghe (ma fintzes pigare su serenu de su note) Sinònimos e contràrios apachiare, apasaogare, assebiai, asseretare, assussegai | ctr. assulurgiare, salargiare Frases suta 'e pàsidas umbras m'ingaleno: in tanta paghe sa mente assereno e mi est durche recreu sonniare (P.Giudice Marras) Tradutziones Frantzesu rasséréner Ingresu to brighten up Ispagnolu serenar Italianu rasserenare Tedescu aufheitern.

astrínghere , vrb Definitzione acapiandho o aguantandho, tirare forte is càbudos o mantènnere istrintu, chi no fatzat giogu, no movat; acostire, bènnere o pònnere prus acanta, in istrintu; foedhandho de cosas de papare, isserrare de su corpus Sinònimos e contràrios afianzare, afíere, isserrare, istrígnere / acoltziare | ctr. illalgare, illascare Frases astringhe a forte su presorzu ca sinono si che torrat a isòrbere! 2. no astringhides a bos combidare? ◊ no astringas a inoghe ca no cherzo! ◊ su babbu si astringhet e li dat dinari ◊ mastru Conzu est astrintu a sa buteca de Pascualinu ◊ no ti astringas a mie! 3. de morisca, de superba, o cosas gai, no ndhe cheret manigadu meda ca astringhent Ètimu ltn. astringere Tradutziones Frantzesu serrer, s'approcher (de) Ingresu to grip, to draw up Ispagnolu estrechar, acercar Italianu strìngere, avvicinare Tedescu zuschnüren, aneinander rücken.

«« Torra a chircare