Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

atuturàe , vrb: atuturare, atuturrare Definitzione fàere a unu túturu (o a unu tuturru) e, po cussu etotu, atzirbisonare Sinònimos e contràrios abballonare, acrocoedhare, allomborae, ammurigonai, arrombulonai, arruedhulare, imboligare / ammuntonae / acragallai / aturedhare 1 | ctr. ispàlghere Frases sas berbeghes si sunt atuturadas comente ant intesu cussa traghidada ◊ pèsache custa camisa prantzada, sinono si atúturat torra! ◊ sos cartzones sunt totu atuturados ◊ si atuturrat preguntèndhesi a chie isse aiat dadu impitzu ◊ no atútures su pabilu ca mi serbit a iscríere! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rouler en cornet Ingresu to crumple up Ispagnolu abarquillarse, enroscarse Italianu accartocciare Tedescu zusammenrollen.

atuturighedhàdu , pps, agt Definitzione de atuturighedhare; ammurigonau istrintu, a cracu, nau de orrobba Sinònimos e contràrios atuturradu Tradutziones Frantzesu chiffonné Ingresu crumpled up Ispagnolu abarquillado, enroscado Italianu accartocciato, contratto Tedescu zusammengerollt, verkrampft.

atuturighedhàre , vrb Definitzione fàere a unu tuturedhu istrintu istrintu, cracu (nau de orrobba o àteru deasi) Sinònimos e contràrios atuturae Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu froisser, chiffonner Ingresu to crumple up Ispagnolu abarquillarse, enroscarse Italianu accartocciare, contrarre Tedescu zusammenrollen, zusammenziehen.

atzumentàre , vrb: azumentare Definitzione agiudare a unu a che artzare a calecunu logu artu, agiudare in calecuna cosa; artzare a unu logu Sinònimos e contràrios acadhai, agiuventare Frases su nuscu de su pische e de sos porchedhos arrustu azumentaiat sa gana 2. sa luche galu iscraricata de s'arvorinu si nche fit atzumentanne in sas palas de sos montes Tradutziones Frantzesu gravir, monter Ingresu to clamber up Ispagnolu ayudar a alguien a subir en algún sitio Italianu inerpicarsi Tedescu klettern.

atzupàre , vrb Definitzione atumbare a calecuna cosa, andhandho, su si firmare foedhandho Sinònimos e contràrios abbruncai, imbronconai, intuviae, trabbucai 1 Frases truvat a un'ala e atzupat a su carrone de una craca bullitada ◊ sos túncios de s'albore si atzupant cun sos sónnios mios ◊ zughia su piatu in manos, mi ant atzupadu e apo ispramminadu sa minestra in terra! Tradutziones Frantzesu trébucher Ingresu to bump, to trip up Ispagnolu tropezar Italianu urtare, inciampare Tedescu stoßen, stolpern.

avampài, avampàre , vrb Definitzione nau de fogu tenendho, fàere a fràmula manna, meda, arta Sinònimos e contràrios acispare, apampai Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu prendre feu Ingresu to flare up Ispagnolu arder Italianu avvampare Tedescu brennen.

bílla 1 , nf Definitzione tretu de orrobba (lentzolu, coberta, bestimentu o àteru) chi si ponet addopiau / a duas, a tres, a dexi billas = a dua piza, a tre piza, a deghe piza Sinònimos e contràrios pígia* 1, pinnigadura Frases gheta sa billa de su lentzoru asuba de sa coberta! ◊ su letu est cun sa billa rebbucada e bèni posta asuba de su coscinu Tradutziones Frantzesu bordage Ingresu tucking up, turning down Ispagnolu embozo Italianu rimboccatura Tedescu Umschlag.

bodhíre, bodhíri , vrb: budhire Definitzione arregòllere su frutu de sa mata, arregòllere cosa (fintzes abba) de terra (ma: bodhire dae terra = bodhire de sa mata abbarrandho prantaos in terra; collire dae terra = arregòllere sa cosa chi est in terra); arricire fintzes gente in domo; imparare a mente Sinònimos e contràrios acabidae, acoglire, arragolli, avodhie, bòdhere, fodhire, godhire, tòdhere / umpire, úmprere / imparai / imbestire 1 Maneras de nàrrere csn: bodhiri àcua = umprire abba; bodhiri soli = leare sole; bodhiri oru de una cosa = leare oru, ischire una cosa Frases bodhire ua, basolu, pumatas, moriscu, morisca, arantzu, issalada, rampos de cosa, frores ◊ in s'olivàriu dhoi at calincunu bodhendi olia 2. is óminis nci essint a iscudi olia e is féminas a ndi dha bodhiri ◊ cussu fait arrutu s'arrogu e bodhiu ◊ bodheindi is cartas de sa mesa! ◊ est andau a bodhiri linna in su monti ◊ candho essiant dea crésia, is nonnos betaiant in terra unu púngiu de sodhos e is pipios curriant a chie ndhe podiat bodhire de prus 3. si at bodhiu a totus che una famíglia ◊ torrat me in Cafàrnau, a su coru de tantis amigus chi dhu bodhint e dh'arricint che unu tesoru 4. mi bastat a dh'intendi una borta, sa cantzoni, po ndi dha bodhiri ◊ chi ndi bodhint oru is carabbineris, dhus arrestant! ◊ su carru si fut isciasciau ca dh'iant lassau in foras a bodhiri soli e àcua 5. su massau fut acostiandhosi a s'erriu po bodhiri abba 6. chi no fait atentzioni ndi dhu bodhit calicuna màchina passendi! Ètimu ltn. colligere Tradutziones Frantzesu cueillir, recueillir, ramasser, accueillir, saisir Ingresu to pick up Ispagnolu recoger, recolectar Italianu cògliere, raccògliere Tedescu pflücken, sammeln.

bullíre , vrb: pullire Definitzione nau de is matas, bogare pigiones, cambos noos; nau de un'iferta, brotare, bogare, isparare Sinònimos e contràrios brionire, briorare, broculare, brotai Frases as a bullire dae raighinas, ma sunt sempre fruedhas pirastrinas! (Cubeddu) Tradutziones Frantzesu prendre sa source Ingresu to spring up Ispagnolu brotar Italianu pullulare Tedescu hervorsprießen.

butàre , vrb Definitzione torrare de s'istògomo sa cosa chi unu at papau; sartare, essire fora; foedhare male de ccn. / b. sàmbene = fai sacrifícius mannus, ispudai sànguini Sinònimos e contràrios arrevesciai, bòmbere, bombitai, caciae, rebessare / afolfigare Frases su frailarzu paret unu moro che chi s'inferru ndhe l'apat butadu (P.Casu)◊ est giustu chi s'inferru butet in sinu tou fàmine e peste (P.Mossa) 2. mi ant tochedhau sa zanna: mi nche butat su coro… no est cosa de bonu! ◊ un'istrepitzu paret chi mi che butet su coro, ma est solu unu lèpore chi mi colat in daennantis ◊ ti ch'est butandhe su dinare dae uricras! 3. s'ala chi li pistidhat no cumprendhet e butat subra de chie no l'ofendhet ◊ sa buca la zughet che vulcanu butendhe de continu fogu allutu (D.Ena) Ètimu itl. buttare Tradutziones Frantzesu rejeter, vomir, rendre, médire, dire du mal Ingresu to throw up, to speak badly Ispagnolu vomitar Italianu rigettare, sparlare Tedescu brechen, schlecht reden (über+Akk.).

calamài , vrb: acalamai, calamiai, calemai, callamai, caramai Definitzione calàresi de su sicore, po mancamentu de abba, de fortzas Sinònimos e contràrios acalabiare, allartzanai, allebigiare, allizare, irdebbilitare / ammaculiare, apirchizonare Maneras de nàrrere csn: unu frori caramau, calamiau, follas callamadas = tzédidu, tzédidas de su sicore; c. s'atza = dòrchere, pèrdere s'ata (in suspu, sa capatzidade de s'impònnere, de faedhare) Frases s'est calemada sa mata 2. gopai Giuanni, bosu gei seis de bon'arratza e no si calamat s'atza che gortedhu arruinau! ◊ seu caramada: no tengu balia de nudha, cun cussu pentzamentu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se flétrir, affaiblir, se faner Ingresu to dry up, to wither, to weaken Ispagnolu marchitarse Italianu appassire, infiacchire Tedescu ermatten, welken.

campaniàre 1 , vrb: acampaniare, acampionare, campianare, campionare Definitzione pònnere bene, assentare sa cosa a manera de torrare totu giusta cun àteras, agiustare, istesiare o apartare po no giare ifadu o no tènnere dannu; nau de ccn., essire deghile, bellu, creschendho; pònnere de acórdiu Sinònimos e contràrios adaretzai, arremonire, assantai, cumpòniri, frànghere | ctr. isordulare Maneras de nàrrere csn: campiànadi! = trocidindi!, istrizi!; beni s'à… no campionas, no?! = (nendhe a s'àinu) a ti adderetas o nono?!, assèntadi, adderètadi!; campianàresi apare = pònneresi de acordu, arranzare una chistione; campianàreche a ccn. = collirechelu, bogarechelu dae su mundhu, bochírelu; campianare a ccn. = atèndiri, contivigiare; campiò!… = atentu, aundi ses passendi!; campaniare un'ofesa = chircare de si fàghere perdonare faghindhe carchi cosa de bonu, pònnere rimédiu a un'ofesa; no bi n'at unu chi campàniat su logu! = funt unu peus de s'àteru, no dhoi nd'at unu bonu Frases apo campionadu sa linna pro la prèndhere a fasche ◊ si podent campaniare sas fadhinas cun sa tinta, in custa faina ◊ no campionat, no cudha màchina, ancora in s'àtera corsia bidindhe màchinas beníndheli de fronte?! 2. campiònadi, cantu chi ses cun sas ancas istérridas chi no lassas logu! ◊ nos semus campaniados apare ◊ campiana cussa pedra ca nos betat! ◊ campiànadi, chi sunt currendhe sos cadhos! ◊ bi at piantas chi si las tocas paret chi ti timant e chi campionent e chi si doghent (M.Pira)◊ su mortu fit campionadu in su baule 3. cussa zòvana si ch'est campaniada ◊ custu boe est bonu meda e campionat s'àteru ◊ custu zòvanu campionat sa famíllia: sos àteros no ndhe balent a nudha ◊ su pitzinnu paret feutzu: isperamos chi creschindhe campàniet! 4. cantandhe bisonzat de ischire picare su filu, de ischire campianare candho s'arréjonu si cheret imbèrghere pro lu ghirare a tretos suos Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mettre en ordre Ingresu to arrange, to tidy up, to reconcile Ispagnolu ordenar, arreglar, poner en orden Italianu ordinare, méttere bène in órdine Tedescu aufräumen.

cartàda , nf Definitzione su cartare; fintzes su pònnere cosa acostia a un'àtera a usu de cartzamenta po fortilesa o àteru, acónciu Sinònimos e contràrios caltadura Tradutziones Frantzesu cale Ingresu earthing up Ispagnolu recalce Italianu rincalzatura, rincalzo Tedescu Stützen.

cogónu , nm Definitzione sicadura a tropu de calecuna cosa (es. pane modhe); fintzes dispraxere, prus che àteru de ofesa, de su èssere apocau, fatu a bregúngia Sinònimos e contràrios assicorradura, assicorru / angóniu, annógiu, ràngulu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu état de ce qui est dur, sec, rassis, ressentiment Ingresu drying up Ispagnolu resecado, resentimiento Italianu rinsecchiménto, risentiménto Tedescu trocken werden, Groll.

coidàe, coidài , vrb: acoidai, coitai, coitare, cotiare, cuidai, cuidare, cuitare Definitzione fàere impresse, a sa lestra, pònnere pagu tempus a fàere una cosa; contivigiare sa cosa / impr. cotiae!, coitàtebbos!, coitaisia! = faghide impresse!; andhare, fàghere, nàrrere coitendhe = coitare andhendhe, faghindhe, nendhe Sinònimos e contràrios apressare, incoire | ctr. adasiai, discodiare Frases setzat in cogina ca seo annanno a logu, già coito! ◊ mancai coidit a dh'arrosci, si est pigau a bonas gei trabballat ◊ vae a iscola e cótia a ghirare! ◊ li apo iscritu e mi at rispostu cuitendhe ◊ a mengianu su mairu si nd'est coitau a pesai Ètimu ctl., spn. cuytar, coytar Tradutziones Frantzesu se hâter Ingresu to hurry up Ispagnolu apresurarse Italianu affrettarsi, spicciarsi Tedescu sich beeilen.

consumídu , pps, agt: consumiu, cossumidu, cussumiu Definitzione de consumire, nau de cosa e de gente Sinònimos e contràrios allosingiau, spaciau / cdh. cunsumitu / afésiu, irgheleniu, lizinidu, marriu, scariau, surgiu 1, suspiu 2. so istracu e cossumidu cun totu sa pelea chi apo leadu Tradutziones Frantzesu usé Ingresu used up Ispagnolu gastado Italianu consunto, lógoro Tedescu abgenutzt.

cratzài , vrb Definitzione acostire terra a is fundhos de sa cosa prantada, coment'e carragiandho su truncu Sinònimos e contràrios acarragiai, assacarrare | ctr. scraciai Terminologia iscientìfica msg Tradutziones Frantzesu butter Ingresu to earth up Ispagnolu recalzar, aporcar Italianu rincalzare Tedescu stützen.

cuciàre 1 , vrb Definitzione nau de is canes, istare in su crocadórgiu insoro; rfl. nau de unu, ammischinare Tradutziones Frantzesu se coucher (se dit d'un chien) Ingresu to curl up Ispagnolu sentarse el perro Italianu accucciarsi Tedescu kuschen.

dispertàre , vrb Definitzione ischidare, mòvere, acutzare s'atentzione, fàere spertu, atentu, cabosu Sinònimos e contràrios abbibare, intzidiare, ischidare, ispeltare, ispipigliare | ctr. ammammalucare 2. si no lu dispertas, no si ndhe pesat a sa sola Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu éveiller, exciter Ingresu to wake up Ispagnolu despertar Italianu destare Tedescu wecken, erwecken.

disuníre, disuníri , vrb Definitzione iscrobare, illobare, istacare, istesiare s'unu de s'àteru, una cosa de s'àtera Sinònimos e contràrios iscrobare, scuncordai | ctr. aunire Tradutziones Frantzesu désunir Ingresu to break up Ispagnolu desunir Italianu disunire Tedescu trennen.

«« Torra a chircare