che , avb: chei, chi 3, nce Definition avb. de logu indefiniu, no sèmpere reale (pentzandho a unu innanti e a unu apustis de su èssere de una cosa): prus che àteru inditat istesiamentu de ue unu est (o si narat pentzandho a logu atesu de ue unu est), ma fintzes logu inue unu est: postu apustis de unu vrb. in impr. e totu a unu chentza àteru elementu (es. prn.) si fúrriat in chei e inditat sèmpere logu apresu a chie est foedhandho e a bortas si ponet totu a unu fintzes cun àteru avb. de logu (es. cudhàeche); a logos, si portat aifatu su pron. pl. lis, narant chis: candho che agabbat de múrghere che acósiat sos mojos e bi chis betat sas pedras (C.Frau)◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu (che lis = bi chis)/ a./c.: sa /c/ de cuménciu de custu che no càmbiat mai sonu agatandhosi apustis de vocale: za ch'est = nr. zachèste, ti che fist aviada = tichevíst aviada, mi che cheria cue = michegheriagúe (ma, comente si podet bíere, lassat cambiare sonu a sa cunsonante de cuménciu de su foedhu chi portat ainnanti, giustu segundhu sa régula de is cuns. mudòngias); andhare, bènnere, torrare a che unu (nau sèmpere de gente)= anch'e unu, a su logu aundi est ccn. Synonyms e antonyms abinche, ci Sentences si no si lu tentant, che lis furant su bestiàmine ◊ su culurgione dhu faet mannu: prus de deghe no che ndh'istat in su canistedhu! ◊ che li ant segadu s'anca ◊ si che at béndhidu totu ◊ custu che lu leo a domo ◊ che so pigadu in montes ◊ ch'est essidu in América ◊ no ti che fist aviada? ◊ che li so andhadu acurtzu ◊ mi ch'est fuidu de manos ◊ bogachelu a fora! ◊ noche tucamus a sa festa ◊ so andhendhemiche a domo ◊ mi che ghiro a bidha ◊ che la frundho cantu mi andhat sa manu ◊ una mama preghendhe at isperadu pro unu fizu rútuche in su putu (G.Fadda)◊ torrachei a mi agatare! ◊ benichei candho cheres, a domo! ◊ intrachei linna, a su fogu!◊ su pane si faet còghere in su colostru fintzas a chi dhu suspiri ◊ bisonzat de chi dha bogare a fora! ◊ - it'ora ch'est? - che sunt sas bàtoro! 2. su chi ses chirchendhe ch'est ◊ fradile tou si ch'est bidu? ◊ in custa domo abberichei a cambiare s'ària! ◊ inoghe sunt triballendhechei ◊ lu so aisetendhe ma no si ch'est bidu ancora ◊ sa pisedha che àltziat in s'iscala ◊ che colat tempus meda faghindhe custa cosa ◊ che a issa no nce n'aiat àtera! ◊ si no che fut istada sa mama, su pipiu no aiat ischípiu ite fàere ◊ mi che cheria cue!◊ amamia fintzas a candu no mi chi morzu 3. su pane si ch'est intostadu, s'abba si ch'est sica, su fogu si ch'est mortu e sa linna agabbada, su nie si ch'est sortu, che ant iscontzadu sa domo ◊ cumpresa che l'as! ◊ apo a godire candho che so mortu (L.Loi)◊ si ch'est faghindhe tardu ◊ non che arrennessiat mancu a che bogare faedhu 4. menzus chi sias vénniu tue a che mene ◊ fit cumbintu de andhare a che fémina onesta (G.F.Sedda) Etymon ltn. hinc(e) Translations French y, en English there Spanish allí, ahí, de él (de ella, de ellos, de ellas), de eso Italian ci, ce, ne (avverbi di luogo) German dort.

chisúra , nf Definition su bochíere Synonyms e antonyms bochidorju, bochidura, bochimentu, ochisura* Sentences a cúrrere bi cheret brussu frimmu e s'arte de no lòmpere a chisura… Translations French meurtre English killing Spanish el matar Italian uccisióne German Tötung.

ciuàre , vrb: (ci-u-a-re?) Definition cantare, nau de sa tzonca Sentences cíuat sa tonca, créculat sa rana, ischémiat su biju, grígliat su grígliu Scientific Terminology bga Translations French cri du petit duc English horned owl call Spanish el grito del autillo Italian il vèrso dell'assiuòlo German Gesang der Zwergohreule.

codhài , vrb: codhare Definition intrare apare sa natura de s'ómine cun cussa de sa fémina Synonyms e antonyms cadhicare, fútere, futire, zúchere / ingannai Scientific Terminology ssl Etymon ltn. *collare Translations French faire l'amour, coucher English to make love Spanish follar, hacer el amor Italian far l'amóre, aver rappòrti sessuali German mit jdm. schlafen.

cóghi , avb, cng: ecoghi Definition co + chi = eco chi…, ma nau in su sensu de ma, a su contràriu / coghi de… = a su postu de…, intramus de… Sentences nachi andhaia a su cúmbidu de s'amigu: coghi fit totu zente aferta e no bi so andhadu ◊ ocannu in s'àrdia podia lòmpere su primu: coghi apo tentu istrobbu e no bi apo curtu (G.Ruju)◊ creio de èssere solu: coghi fimus in duos ◊ podiat sanare: coghi no at leadu meighina ◊ Deus nostru su chi cheret lu faghet: sos ídulos, coghi, sunt prata e oro 2. coghi de sighire a s'ala de nanti leat a dereta ◊ coghi de resare, sos pisedhos ant sonadu Etymon srd. Translations French au contraire, mais English instead, unfortunately Spanish por el contrario Italian purtròppo, invéce German leider, dagegen.

cóltzu , agt, nm: colzu, cortzu, corzu 1, cotzu 3 Definition foedhu chi narant po ammischinare o lastimandho a unu; foedhandho de unu mortu, s'ispaciau, sa bon'ànima; fintzes chi est totu malandhau / cortzaredhu! = siscuru!, scerau!, mischinu! Synonyms e antonyms beadu, mischinu, moltu, siscuru / malacónciu / cdh. cólciu | ctr. diciosu Sentences coltzu si andhas foressidu solu in su buscu niedhu! (P.Casu)◊ corzu a isse si no si ndhe adderetat! ◊ corzu chie si fidat de amigos! (P.Pisurzi)◊ custu mi ammentant sa colza pitzinnia! ◊ a dolu de sas coltzas netas mias, chi mi ant a pesu in domo! 2. su colzu de tziu Istèvene, candho si agataiat, za fit ómine! ◊ s'interramortos at ammaniadu una tuda pro un'àteru corzu ◊ su colzu de babbu meu naraiat sèmpere a no fàghere male a neune 3. sa mobbília no podiat èssere prus cortza: cadrea mala, mesedha totu arroinada Etymon crsn. córciu Translations French pauvre, Dieu ait son âme, feu (f. feue) English poor (thing), latelamented Spanish el pobre Italian poverino, buonànima German arm, Selige.

contracúsa , nf Definition s'acusa chi faet s'incurpau Translations French contre-accusation English countercharge Spanish acusación que hace el demandado al demandante Italian controaccusa German Gegenklage.

corriscàle, corriscàli , nm Definition su corredhu a pònnere cosighedha asciuta, sa funghedha, po allúere su fogu Synonyms e antonyms corriscarju, corruèscara Scientific Terminology stz Etymon srd. Translations French petit étui de corne English little horn to light fire Spanish cuerno para encender el fuego Italian cornétto contenènte ésca German Hörnchen mit Köder.

corróschiu , nm: corróscidu Definition sa moida, su sonu chi faet cun s'ogroena, cun sa buca e su nasu unu dormiu respirandho male Synonyms e antonyms cosconu, forróschiu, isorróschiu, rúschida, sarragu, sorrocru Sentences est drommidu a corróschios e benemindhe, paret porcu! Etymon srd. Translations French ronflement English snoring Spanish el roncar Italian russaménto German Schnarchen.

coscónu , nm Definition sa moida, su sonu chi faet cun s'ogroena, cun sa buca e su nasu unu dormiu chi respirat male Synonyms e antonyms corróschiu, forróschiu, rúschida, sarragu, sorroscru Etymon srd. Translations French ronflement English snoring Spanish el roncar Italian russaménto German Schnarchen.

cotogliàna , nf: cotoliana Definition fémina àbbile chi a pagamentu andhat a is domos angenas a fàere sa cota de su pane po is àteros Synonyms e antonyms cochidora Sentences sa cotogliana giuchet sa funnedha totu impodhinata Scientific Terminology prf Etymon srd. Translations French femme experte dans la cuisson du pain English woman skillful in cooking bread Spanish mujer que sabe cocer el pan Italian dònna espèrta nella cottura del pane German geschickte Bäckerin.

criadúra 1 , nf Definition su serrare is aperturas a crae Synonyms e antonyms friscadura, serradura, tancadura Etymon srd. Translations French fermeture English closing Spanish el atrancar Italian chiusura German Schließen.

cuadraméntu , nm Definition su cuadrare, fàere a figura cun àngulos de noranta grados e latos oguales Synonyms e antonyms cuadradura Etymon srd. Translations French équarrissage English squaring Spanish el escuadrar Italian squadratura German Zuschneiden.

cuadretàrju , nm Definition operaju chi segat su ortigu a cuadros a dh'aprontare po fàere is tapos Scientific Terminology prf Etymon srd. Translations French ouvrier qui coupe le liège en carrés pour en faire des bouchons English divider into squares Spanish obrero que corta el corcho en cuadros para tapones Italian quadrettatóre German wer kariert.

cuciàre 1 , vrb Definition nau de is canes, istare in su crocadórgiu insoro; rfl. nau de unu, ammischinare Translations French se coucher (se dit d'un chien) English to curl up Spanish sentarse el perro Italian accucciarsi German kuschen.

cucutadúra , nf Definition su pònnere su cugudhu Etymon srd. Translations French action d'encapuchonner English hooding Spanish el encapuchar Italian incappucciaménto German Aufsetzen einer Kapuze.

cúdhe , prn, agt: cudhu Definition (f. cudha) inditat, o serbit a inditare, persona, animale o cosa atesu (no sèmpere de logu) de chie est foedhandho e de chie est ascurtandho; tzerriandho a unu chi no s'ischit ite dhi narant o no si connoschet, si narat coment'e agt. própriu a sa persona chi si tzérriat acumpangiandhodhu a ómine, fémina, zòvanu e àteru: deosi s'impreat fintzes lastimandho o brigandho (in cunfidàntzia) a unu chi si connoschet (e duncas naendho fintzes a unu tue); si narat, puru, coment'e agt., inditandho cosas a ispantu, coment'e cosa bella o disigiada meda / a/c. cudhe s'impreat solu coment'e prn. sing. mascu; candho est agt. si ponet sèmpere innanti de su nm.; cudha cosa si narat meda de calecuna cosa chi no si bolet o no si podet numenare, mescamente ananti de àtera gente, o fintzes de cosa chi ischit bene chie foedhat e chie ascurtat Synonyms e antonyms icudhe | ctr. custe, custu Sentences cudhe est annatu a Roma e non at bistu su Papa ◊ apo fatu cudhu chi fimus nendhe innantis ◊ cudhu chi mi at a fàghere custu piaghere at a bènnere recupessadu ◊ a chini praxit custu e a chini praxit cudhu ◊ no palzo piús cudha! ◊ dèu apu a fai che cudhu: pagu intendu e pagu biu! ◊ donai una mirada piedosa a totus cudhus chi funt in aflitzioni! ◊ chie est cudhe chi si est acostendhe? ◊ cudha chi est setzendi pabas a innòi mi parit Filomena (A.Garau) 2. sonat su pitariollu movendho cudhos pódhighes annosaos de is annos ma lépidos che una manu de giovonedhu ◊ cudha robba chi ses bidindhe est sa mia ◊ cudha cosa chi mi as dadu fit guasta ◊ cudha fiuda est torrendisí a cojai 3. o cudh'ómine!, o cudha fémina!, o cudha zente! ◊ ite nachi at a fàghere cudh'ómine, malevadadu, chi no ndhe podet sa vida!…◊ m'abbàida a lassare cudha fémina sola, malàida comente est! ◊ cudhu macu, aite ses faghindhe gai?! 4. portant cudhus butones mannus de oro!…◊ cudhu bellu pane, coromeu, totu seghendhe a fitas mannas!…◊ un'isprigu pariat, cudha pratza, de comenti dh'iu mundada! ◊ cudhu gosu chi teniat, cudha tanti allegria at dépiu cambiai ◊ cudha bella síndria frisca… coromeu a bona! 5. sempre in chirca de féminas pro cudha cosa est, cussu! Etymon ltn. (ec)cu(m) + ille, (ec)cu(m) + illum Translations French ce, cet, celui English that Spanish él, aquel Italian quégli, colui, quéllo (f. colèi, quella) German jener, der da, jene, die da.

dennegàda , nf Definition su dennegai, dennegare, su arrefudare calecuna cosa o a ccn. coment'e po no dhu bòllere prus, coment'e cosa chi no si connoschet Synonyms e antonyms dennega Etymon srd. Translations French reniement English repudiation Spanish el renegar Italian rinnegaménto German Verleugnung.

dhàdharu , nm Definition sa boghe e càntigu de is arranas Sentences s'intendhet dhàdharu de ranedhas Scientific Terminology bga Etymon srd. Translations French coassements English croaking Spanish el croar de las ranas Italian gracidìo German Gequake.

discumbídu , nm Definition su nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu no si faet prus, su torrare su Chi nono a unu cómbidu o brindhu Etymon srd. Translations French révocation, annullation d'une invitation English notice Spanish revocación (f), el desdecirse de un ofrecimiento Italian rèvoca, disdétta di un invito German Absage.

«« Search again