diritadòre , nm: eritadore Definizione
datziante, s'impiegau chi tenet s'impreu de arregòllere su dàtziu, is pagamentos
Sinonimi e contrari
aggodhetadore,
datzieri,
godhetarzu,
isetore,
listarzu,
taceri,
taciaju
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
employé de l'octroi
Inglese
exciseman
Spagnolo
aduanero,
agente de aduana
Italiano
dazière
Tedesco
Einnehmer.
disigàre , vrb Definizione
bènnere a malu puntu de is dispraxeres, de s'afrigimentu, agummai coment'e consumàresi de sa tisichéntzia
Sinonimi e contrari
indisicare,
indisichire
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se consumer de douleur,
avoir de la peine
Inglese
to grow sad,
to pine away
Spagnolo
debilitarse por el dolor
Italiano
intristire,
consumarsi per dolóre
Tedesco
sich verzeheren.
dispiàchiu , pps, agt: dispiàghidu,
dispiàghitu,
dispràsiu Definizione
de dispiàchere; chi est provandho dispraxere
Sinonimi e contrari
abbrudhatu,
amarguradu,
annicadu,
atassau,
discuntentu
| ctr.
piàchiu
/
contentu,
pregiau
Frasi
si fiaus postus a arrí, perou sa cosa si fut dispràxia etotu
2.
su sardu austesu puru at comintzau a mòrrede e seus totu dispràsios ◊ festus morendi de su sidi, andaus a circai àcua ma no nd'eus agatau e si ndi seus torraus dispràxius
Traduzioni
Francese
qui a beaucoup de peine
Inglese
disliked,
annoyed,
sorry
Spagnolo
disgustado
Italiano
dispiaciuto,
contrariato
Tedesco
betrübt,
traurig.
distèsa , avb Definizione
tratare una cosa o faedhare a sa d. = cun intertenimentu, a fundhu, naendho totu su chi dhu’est de nàrrere
Frasi
s'algumentu si diat chèrrere tratare a sa distesa
Traduzioni
Francese
avec beaucoup de détails
Inglese
diffusely
Spagnolo
con detalles
Italiano
diffusaménte
Tedesco
ausführlich.
dobbería , nf Definizione
orruga de is conciadores e logu inue si bendhent o si cònciant is pedhes
Etimo
spn.
adoberia
Traduzioni
Francese
magasin de fourrures
Inglese
furrier's,
fur dressing
Spagnolo
curtiduría,
tenería
Italiano
pelliccerìa
Tedesco
Kürschnerei,
Pelzwarenhandlung,
Pelzgeschäft.
dóliu 1 , nm Definizione
genia de dolore, fintzes dispraxere mannu
Sinonimi e contrari
dabori,
punta 1
/
dolorias,
pispinidura
Frasi
rughet a terra a dólios fortzicàndhesi che colobra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
douleur de l'accouchement
Inglese
pang
Spagnolo
dolores
Italiano
dòglia
Tedesco
Schmerz,
Weh,
Leid.
dolorías , nf pl Definizione
is dolores de candho sa fémina ndh'est faendho su fedu
Sinonimi e contrari
penas,
pispinidura
Etimo
ctl.
doloria
Traduzioni
Francese
douleurs de l'accouchement
Inglese
labour pains
Spagnolo
dolores
Italiano
dòglie
Tedesco
Wehen (Pl.).
dóltu , agt, nm: dortu,
toltu* Definizione
chi no andhat a línia dereta, no tenet línia dereta; nau de gente, chi no ndhe faet una a deretu, bona, bene, o, nau de cosa o de chistione, chi no est su giustu, no est sa beridade, no est su chi andhat bene
Sinonimi e contrari
atrotoxau,
bistónchinu,
fàlchinu,
fortzicau
/
cumbessu,
istolatzadu,
locu,
rebessu,
traessu
| ctr.
deretu,
ténneru
/
arraxoni,
giustu
Modi di dire
csn:
d. che anca de cane = totu atrotiau, trotu meda; nae dorta (nau in cobertantza de ccn.)= trevessu, chi no ndi fait una giusta; andhare, segare, fàghere a d., a d. e a rugadis = a egas e a ogas, in manera contrària a su zustu; andhare in d. = in contràriu, comente neune si disiziat; pretare su d. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni fintzas candu est craru ca no si ndi tenit
Frasi
s'ómine fit betzu, dortu e tzumbosu chi pariat una nae de chercu ◊ sa domita est ammuntada cun téulas dortas e male assentadas
2.
in custu mundhu finas in su dortu at sempre resone su piús forte ◊ de cosas dortas subra de sa terra che ndh'at chena contu ◊ maridu e muzere s'istimaiant, ma cussideraiant iscàndhulu a pretare su dortu e no su èssere de idea diferente
3.
su tempus mi est andhendhe sempre in dortu! (G.Ruju)
Traduzioni
Francese
de travers,
idiot
Inglese
crooked,
foolish
Spagnolo
torcido,
necio
Italiano
stòrto,
stólto
Tedesco
krumm,
dumm.
dopiète, dopiètu , nm Definizione
tiru, isparu dópiu, unu avatu de s'àteru
Sinonimi e contrari
/
cdh. dupietu
Frasi
a canno intenno unu dopiete cràdiu chi pariat unu vallu! (V.Mura)
Traduzioni
Francese
tir de chasse doublé
Inglese
double shot
Spagnolo
doblete
Italiano
doppiétta
Tedesco
Doppelschuß.
dragòne , nm: dragoni Definizione
sordau chi cumbatit prus a cuadhu chi no a pei; genia de mata po bellesa, ma chi faet fintzes unu vernissu orrúbiu, tinta, bona po meighina
Frasi
apo a girare dae mata in mata, che bandhidu chi giàgarant dragones
Terminologia scientifica
mtm, dracaena draco
Traduzioni
Francese
dragon,
sang de dragon
Inglese
dragoon,
tarragon
Spagnolo
dragón,
drago de Canarias
Italiano
dragone,
sàngue di drago
Tedesco
Drachenbaum.
ebbarèsu , agt, nm: eguaresu Definizione
chi est amantiosu de is cuadhos; nau de cuadhu mascu, chi est cricandho ebba; nau in cobertantza de ómine, chi andhat a féminas
Sinonimi e contrari
afeminadu,
bacasseri,
bragheteri,
donneri,
feminari,
pillitosu
/
cdh. ebbaríciu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
coureur de filles
Inglese
philanderer
Spagnolo
mujeriego
Italiano
donnaiòlo
Tedesco
weibertoll,
Schürzenjäger.
edrósu , agt Definizione
chi est ammontau de follaera, chi portat edra
Frasi
in cue b'at unu muru edrosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couvert de lierre
Inglese
ivy-mantled
Spagnolo
cubierto de hiedra
Italiano
ederóso
Tedesco
Efeu…
elichétu , nm: elighedu Definizione
litu, padente, catza de élighes, de íllighes
Sinonimi e contrari
elicarju,
elichedharju,
elichinu,
landari
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bois de chênes verts
Inglese
ilex wood
Spagnolo
quejigar,
encinar
Italiano
leccéto
Tedesco
Steineichenwald.
erbastérria , nf Definizione
custu númene dhu narant a diferentes genias de erba: sa Frankenia pulverulenta, sa Frankenia laevis, sa Plantago coronopus (bona a papare e si prantat puru), s'erba de chentu nodos Polygonum aviculare, sa Polygonum maritimum
Terminologia scientifica
rba, Plantago coronopus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plantain corne de cerf
Inglese
buck’s horn plantain
Spagnolo
estrella de mar,
hierba estrella
Italiano
minutina,
erba stella
Tedesco
Schlitzwegerich.
erriàli , nm Definizione
sa ‘ànima’ de s’ou, sa parte bianca in s’orrubiou, parte de mesu necessària po ingendrare e de ue s'isvilupat su fedu nou
Terminologia scientifica
crn
Traduzioni
Francese
germe de l’embryon
Inglese
germinative macula
Spagnolo
disco germinativo
Italiano
màcula germinativa
Tedesco
Keimfleck.
facètas , nf pl Definizione
in s'ómine, is pilos lassaos longos e prus in bàsciu in is trempas, a parte de pitzu, acanta a is origas
Sinonimi e contrari
barbígias,
lemmas
Traduzioni
Francese
pattes de lapin
Inglese
sideburns
Spagnolo
patilla
Italiano
basétte
Tedesco
Koteletten (Pl.).
fadhòni , nm Definizione
su pigiolu de su pibione istrecau comente s'imbuidat budhindho postu in cobedina: su fodhe de su pibione
Sinonimi e contrari
bodhone,
fodhocu,
fodhone*
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
pelure de la grume
Inglese
grape-skin
Spagnolo
hollejo
Italiano
fiòcine
Tedesco
Weintraubenschale.
fadósu , agt Definizione
chi tenet fadu, sorte, fortuna; a logos fintzes àbbile, trassosu, malu
Sinonimi e contrari
addiciadu,
afoltunadu,
assortadu,
auradu,
diciosu,
iscofadu
/
furone
| ctr.
ifoltunadu
Frasi
ca ndhe teniat ódiu, si ficheit in conca s'idea de l'apostare a fusile e de fagher sa festa a su fadosu (Prantaferru)◊ chi siat líbberu de dogni male e fadosu!
2.
tanti fusti fadosu, cudha dí, ligendi sa litra!…◊ arroba su tempus chi dhui fua dèu no nd’iat mancau ni de su schivu e ni de su fadosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a de la chance
Inglese
lucky
Spagnolo
afortunado,
dichoso
Italiano
fortunato
Tedesco
glücklich.
fagallòni, fagaròne , nm: fogadoni,
fogalloni,
fogarone,
fogaroni,
fogorone,
fogoroni Definizione
fogolone, muntone mannu de linna fatu coment’e a pinnatzu o fogàgia chi si allúmiat po festa (mescamente a sant'Antoni); fogu in sa forredha tropu mannu / comares, compares de fogarone = sos chi si faghent a compares brinchendhe su fogu chi si atzendhet su sero de su pésperu de santu Zuanne
Sinonimi e contrari
catassa,
fochilada,
fochina,
foghidoni,
fogone 2,
olone
Frasi
s'annu passau po sa festa no ant allutu mancu su fogalloni ◊ su fogarone est traghidendhe e istinchidhendhe ◊ s'éspuru fadeus duus fagallonis: in pratza de crésia e a s'intrada de sa bidha ◊ che sunt boghendhe sa moda de su fogarone ca faghent àteru dannu, cun su logu azummai chentza prus àrbures
2.
aite lu faghes cussu fogarone, candho no est mancu fritu?!
Traduzioni
Francese
feu de bois
Inglese
bonfire,
stake
Spagnolo
hoguera
Italiano
falò,
rògo
Tedesco
Freudenfeuer,
Brand.
fàlsas , nf: faltzas,
fartzas,
fatzas,
fratzas Definizione
parte de s'animale: est un'ammassu de gràndhulas casi in figura de globbu, chi si format asuta de su grassu
Sinonimi e contrari
fatzixedhas
Frasi
si dhi portasta pisci o anguidha de arriu, o butonis, o fartzas, o ciorbedhus, ti preparàt su fritu in cuatru fuedhus! (I.Cogotti)
Etimo
ltn.
falsus
Traduzioni
Francese
ris de veau
Inglese
sweetbreads
Spagnolo
lechecillas,
mollejas de ternero
Italiano
animèlle del vitèllo
Tedesco
Kalbsgekröse.