abbovài, abbovàre , vrb Definizione
fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa
Sinonimi e contrari
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
imbovai,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
piocai,
scafai,
trampai
/
transire,
trassicare
Frasi
furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas!
2.
Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire l'idiot,
prendre pour un idiot
Inglese
to mock
Spagnolo
abobar
Italiano
prèndere per scémo
Tedesco
taüschen,
verdummen,
erstaunen.
allocài , vrb: allucai Definizione
fàere o essire locu, ammammalucare, incantare
Sinonimi e contrari
allochiai,
imbolocai,
scimprai
Frasi
ti creis ca mi allucas aici cun duas cositedhas: dèu bollu totu sa parti mia! ◊ candu mi seu cojada mi seu allucada e no apu castiau ni bellesa e ni virtudi ◊ si allucant castiendu arrandas, ingirialetus, una patena, unu cungiali, bastat chi siat cosa antiga!
2.
allucaus, no iscidiant in cai istampu nc'intrai ◊ no abbarres allucau!
Etimo
spn.
alocar
Traduzioni
Francese
devenir idiot
Inglese
to make silly
Spagnolo
enloquecer
Italiano
diventare o far scémo
Tedesco
dumm werden.
ballallòe, ballallói, ballalói , agt, nm Definizione
chi o chie est pagu abbistu: foedhu po unu bonu a nudha
Sinonimi e contrari
babballucu,
ballullu,
bichillocu,
canivete,
innóchidu,
lolle,
mentzosu
Frasi
unu pódhighe inditat sa luna: su ballalloi mirat su pódhighe ◊ cussa est una fémina ballalloa ◊ est restatu a buca abberta che ballalloi ◊ so de abberu unu criu de casu friscu e unu ballalloi! ◊ s'ómine chi no est istirau a minore torrat a risu de cada unu, resurtat unu ballaloi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crétin,
idiot,
imbécile
Inglese
idiot
Spagnolo
bobo,
tonto
Italiano
cretino,
fésso
Tedesco
dumm,
Tölpel.
balòsso, balòssu , agt, nm Definizione
chi o chie est pagu abbistu, bambiocu
Sinonimi e contrari
babbalocu,
ballalloe,
biobba,
gingiorre,
scimpri,
sciolocau,
tolondro,
tontu
| ctr.
abbistu,
àbbile 1
Frasi
de óminis nci nd'est tontus, intelligentis, furcas, balossus, bonus e malus ◊ no teniat gana de abarrai fadendi s'ampuecala in sa passillada coment'e una balossa in mesu de genti prus balossa puru
Terminologia scientifica
ntl
Traduzioni
Francese
stupide,
bête,
idiot
Inglese
stupid
Spagnolo
estúpido,
necio,
cretino
Italiano
stùpido,
cretino
Tedesco
dumm,
Tölpel.
bichillócu , agt, nm Definizione
chi est tontatzu, pagu abbistu
Sinonimi e contrari
gallullu,
innóchidu,
ispistulonadu,
listrone,
macu,
scimpri,
scioncu,
tontarrone
Traduzioni
Francese
idiot
Inglese
idiot
Spagnolo
idiota
Italiano
idiòta
Tedesco
dumm,
Dummkopf,
Idiot.
bucallòto, bucallótu, bucalótu , agt, nm: bucarotu Definizione
tontatzu, chi est pagu abbistu
Sinonimi e contrari
babbalocu,
bibbillocu,
bucabbentu,
bucamindotu,
gingiorre,
tolondro
Frasi
pro dare su votu a unu bucallotu de s'ischeda ndhe fato unu zirotu e poi bi l'ataco a su chervedhu! ◊ ancora esistit calchi bucalloto chi l'adorat che unu santu in bida
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
stupide,
bête,
idiot,
balourd,
nigaud
Inglese
stupid,
dullard
Spagnolo
estupido
Italiano
stùpido,
balórdo
Tedesco
dumm,
Tölpel.
dóltu , agt, nm: dortu,
toltu* Definizione
chi no andhat a línia dereta, no tenet línia dereta; nau de gente, chi no ndhe faet una a deretu, bona, bene, o, nau de cosa o de chistione, chi no est su giustu, no est sa beridade, no est su chi andhat bene
Sinonimi e contrari
atrotoxau,
bistónchinu,
fàlchinu,
fortzicau
/
cumbessu,
istolatzadu,
locu,
rebessu,
traessu
| ctr.
deretu,
ténneru
/
arraxoni,
giustu
Modi di dire
csn:
d. che anca de cane = totu atrotiau, trotu meda; nae dorta (nau in cobertantza de ccn.)= trevessu, chi no ndi fait una giusta; andhare, segare, fàghere a d., a d. e a rugadis = a egas e a ogas, in manera contrària a su zustu; andhare in d. = in contràriu, comente neune si disiziat; pretare su d. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni fintzas candu est craru ca no si ndi tenit
Frasi
s'ómine fit betzu, dortu e tzumbosu chi pariat una nae de chercu ◊ sa domita est ammuntada cun téulas dortas e male assentadas
2.
in custu mundhu finas in su dortu at sempre resone su piús forte ◊ de cosas dortas subra de sa terra che ndh'at chena contu ◊ maridu e muzere s'istimaiant, ma cussideraiant iscàndhulu a pretare su dortu e no su èssere de idea diferente
3.
su tempus mi est andhendhe sempre in dortu! (G.Ruju)
Traduzioni
Francese
de travers,
idiot
Inglese
crooked,
foolish
Spagnolo
torcido,
necio
Italiano
stòrto,
stólto
Tedesco
krumm,
dumm.
iscabàdu , agt Definizione
nau de ccn., chi est chentza cabu / avb. a s'i. = a sa maconatza, chentza cabu
Sinonimi e contrari
iscabiladu,
iscabudadu
| ctr.
acabadu,
cabosu,
giudisciosu
Frasi
fit un'ómine iscabadu e a sa bona de Deus ◊ sos sentidos catigados bidimos dae concas iscabadas ◊ a ue at a giúghere custa cursa iscabada? ◊ un'iscabadu e atrividu podet fàghere machines ◊ si at fatu machine gai est candho fit pisedhu iscabadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sot,
idiot,
insensé
Inglese
foolish
Spagnolo
insensato
Italiano
sènza giudízio,
stólto,
insensato
Tedesco
töricht,
unbesonnen.
lócu , agt, nm: allocu 1,
Definizione
chi o chie est pagu giustu de conca, prus che àteru chi est chentza cabu, chentza abbistesa / locu fracu = macu deretu
Sinonimi e contrari
bambioco,
baosatzu,
baosone,
deleadu,
macu
| ctr.
achistiadu,
atinadu,
atoadu,
cabosu,
giudisciosu,
sàbiu
Frasi
chini est cudha loca chi s'innamorit de mei?! ◊ fiat nàsciu locu e de lolloi abbentau iat bíviu
Etimo
spn.
loco
Traduzioni
Francese
sot,
stupide,
bête,
idiot
Inglese
dumb
Spagnolo
lelo,
bobo
Italiano
stòlido,
scémo
Tedesco
dumm.
lòlle , agt, nm Definizione
coment'e lodhe etotu, machisonzu, pagu abbistu / min. lolledhu
Sinonimi e contrari
ballalloe,
balossu,
scimpri,
sciollocau,
locu,
lollòi
Modi di dire
csn:
fàghere sa tucada de l. = andai e no torrai prus; abbarrare coment'e unu l. = coment'e atontadu, meravizadu chentza cumprèndhere
Frasi
sa tucada de Lolle chi fetat! ◊ cussu lolledhu puru a èssi bófiu cudha baborda!…◊ scit ita faint a custa lolledha? candu dha bint inchieta dhi ghetant su bratzu asuba e dhi cantant cancuna cosa! ◊ si l'est pompiandhe che lolle, a buca aperta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
crétin,
idiot,
imbécile,
sot,
stupide
Inglese
idiot
Spagnolo
imbécil
Italiano
cretino
Tedesco
Dumm.
sciallocàu , agt: scialocau Definizione
nau de ccn., chi narat o faet sciolocus
Sinonimi e contrari
abbambanau,
ballalloe,
irbentiadu,
isambrulidu,
sciloriau,
scimpri,
sciollocau
Frasi
si no seus sciallocaus, cosas de contai ndi teneus medas
Etimo
ctl.
xaloc
Traduzioni
Francese
idiot
Inglese
insane
Spagnolo
mentecato
Italiano
mentecatto
Tedesco
verrückt.
tóltu , agt, nm: doltu,
tortu,
trotu Definizione
chi no tenet una línia dereta; nau de ccn., chi no ndhe faet una adderetu, bona o bene o, nau de cosa, chi no andhat bene; nau de su logu, chi no est in paris, chi dhue at cúcuros, badhes, canales, pesadas e caladas; chi o cosa chi no torrat paris cun su giustu, cun sa beridade o cun s'arrexone
Sinonimi e contrari
atrotoxau,
bistónchinu,
fàlchinu,
trògolu
/
cumbessu,
istolatzadu,
locu,
malu,
rebessu,
traessu
| ctr.
deretu,
ténneru
/
paris
/
arraxoni,
giustu
Modi di dire
csn:
perricare su t. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni candu est craru ca no si ndi tenit; andhare a deretu e a trotu = andhare a dortu e a rugadis; andhare, andai a trotu = male, comente no si depet; castiai a unu a trotu, a ocru tortu = dàreli un'ograda mala, coment'e a nàrrere chi est contràriu; ramu tortu = (in suspu) pessone mala; èssere tortu che oricrale, che càvaru, che a s'annada mala = dortu che anca de cane, meda, èssere revessu, chi no afilat mancu a fune; andai a pértias trotas = èssere dados a su víssiu, a sas diverteras, andhare a féminas; portai is ogus trotus = furriados a un'ala; portai cambas trotas = male fatas, dortas a farche; fai murrus trotus = irmurriada, zenia de inzestru cun sos murros pro cosa chi no piaghet; a trotu (fuedhai, mirai, andai, e aici)= male, chentza régula, chentza grabbu, faghindhe a biraorba
Frasi
est tortu che colora morta a fuste ◊ mancu su cadhu forte faghet proa in logu tortu ◊ sos istradones chi deviat leare fint tortos
2.
non ses cosa de tzou pro culpa de s'idea tolta! ◊ no ndhe morit mai de ramu tortu! (G.A.Solinas)◊ dogna flúmini andat a trotu ◊ de dónnia fuedhu trotu is óminis ant a torrai contu in sa dia de su giudítziu ◊ s'ómini trotu no fait a dh'assetiai
3.
est isse chi mi che at furadu sa cosa e dades su tortu a mie! ◊ e sos contràrios dànnedhis su trotu, nanne ca no fuit beru!
4.
sas cosas sunt annadas a trotu ◊ aiat sichitu a si mi apompiare a ocru tortu
Cognomi e Proverbi
smb:
Tortu
Etimo
ltn.
tortus
Traduzioni
Francese
tordu,
idiot
Inglese
foolish,
crooked
Spagnolo
torcido,
tortuoso,
necio,
injusto
Italiano
stòrto,
tortuóso,
stólto,
tòrto,
ingiusto
Tedesco
krumm,
gewunden,
töricht,
Unrecht.
traéssu , agt, nm: traversu,
travessu,
tressu,
trevessu,
truessu Definizione
chi est postu a istúturu, fintzes cosa chi si ponet inue si passat, a istrobbu; nau mescamente de unu po su fàere, sa manera de pentzare o àteru, chi o chie afilat a trotu, no iscurtat cossígiu perunu, no faet cunforma a s'arrexone, a su giustu, a comente andhat méngius
Sinonimi e contrari
arrevésciu,
bizarrosu,
rebelde,
rebessu,
solàsticu
/
doltu,
tostorrudu,
traessarzu
| ctr.
daretu
/
achistiadu,
arrejonadu,
giudisciosu
Modi di dire
csn:
andai o èssiri a trevessu = andhare perilloi perillai, istare in ziru, tràstama tràstama; fai fillus a trevessu = cun s'una e cun s'àtera, cun àteras féminas (o cun àter’ómine); trebiri a pei trevessu = a pes fadhidos (betendhe sa trobea a unu pè de nanti e a unu de segus ma de s'ala contrària); fai camminu travessu = iscassiare e cambiare caminu; a truessu, de truessu, de traessinu = de rugadis; segai de tressu a unu = faedhare male, irbrunchiare a unu; a trotu e a traessu = a dortu e a rugadis, de donzi manera; a tressu = a un'imboe, a corru, andhendhe e miminendhe; trevessu che sa linna mala, che un'arroda = chi andhat a dortu meda, chi no afilat nudha; fai a su travessu de… = a su contràriu, a su revessu de…; pònnere una cosa a travessu = a s'imbesse; muru traessu = traessa
Frasi
at pigau una bia truessa
2.
s'animale traessu no tzucat, abbarrat prantau arregoglindhe sos cropos ◊ nemos ti perdonat, de cantu ses travessa! ◊ s'ómini trevessu no dhu ponit in carrera ni Deus e ni santus ◊ est zente travessa at su coro duru ◊ sa dessisione furiosa naschet travessa ◊ cussos arregionant a traessu!
3.
temporadas a trotu e a traessu fint gioghitos pro me ◊ sa tendina fut ghetara a longu e a tressu ◊ si dhi fut postu de truessu in su gúturu e no dh'iat ingurtiu ◊ prima de andai a un'abbogau fiat sempri a trevessu, timendi ◊ fusteti est fadendu a su travessu de su chi depit ◊ custu andhandho poniat a su cuadhu sa ferradura a travessu e faiat finta de èssere benindho
Etimo
ltn.
tra(n)versus
Traduzioni
Francese
transversal,
idiot
Inglese
crosswise,
fool (ish)
Spagnolo
transversal,
necio
Italiano
travèrso,
stólto
Tedesco
querliegend,
Quere,
dumm.