abbovài, abbovàre , vrb Definition
fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa
Synonyms e antonyms
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
imbovai,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
piocai,
scafai,
trampai
/
transire,
trassicare
Sentences
furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas!
2.
Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu
Etymon
srd.
Translations
French
faire l'idiot,
prendre pour un idiot
English
to mock
Spanish
abobar
Italian
prèndere per scémo
German
taüschen,
verdummen,
erstaunen.
allocài , vrb: allucai Definition
fàere o essire locu, ammammalucare, incantare
Synonyms e antonyms
allochiai,
imbolocai,
scimprai
Sentences
ti creis ca mi allucas aici cun duas cositedhas: dèu bollu totu sa parti mia! ◊ candu mi seu cojada mi seu allucada e no apu castiau ni bellesa e ni virtudi ◊ si allucant castiendu arrandas, ingirialetus, una patena, unu cungiali, bastat chi siat cosa antiga!
2.
allucaus, no iscidiant in cai istampu nc'intrai ◊ no abbarres allucau!
Etymon
spn.
alocar
Translations
French
devenir idiot
English
to make silly
Spanish
enloquecer
Italian
diventare o far scémo
German
dumm werden.
ballallòe, ballallói, ballalói , agt, nm Definition
chi o chie est pagu abbistu: foedhu po unu bonu a nudha
Synonyms e antonyms
babballucu,
ballullu,
bichillocu,
canivete,
innóchidu,
lolle,
mentzosu
Sentences
unu pódhighe inditat sa luna: su ballalloi mirat su pódhighe ◊ cussa est una fémina ballalloa ◊ est restatu a buca abberta che ballalloi ◊ so de abberu unu criu de casu friscu e unu ballalloi! ◊ s'ómine chi no est istirau a minore torrat a risu de cada unu, resurtat unu ballaloi
Etymon
srd.
Translations
French
crétin,
idiot,
imbécile
English
idiot
Spanish
bobo,
tonto
Italian
cretino,
fésso
German
dumm,
Tölpel.
balòsso, balòssu , agt, nm Definition
chi o chie est pagu abbistu, bambiocu
Synonyms e antonyms
babbalocu,
ballalloe,
biobba,
gingiorre,
scimpri,
sciolocau,
tolondro,
tontu
| ctr.
abbistu,
àbbile 1
Sentences
de óminis nci nd'est tontus, intelligentis, furcas, balossus, bonus e malus ◊ no teniat gana de abarrai fadendi s'ampuecala in sa passillada coment'e una balossa in mesu de genti prus balossa puru
Scientific Terminology
ntl
Translations
French
stupide,
bête,
idiot
English
stupid
Spanish
estúpido,
necio,
cretino
Italian
stùpido,
cretino
German
dumm,
Tölpel.
bichillócu , agt, nm Definition
chi est tontatzu, pagu abbistu
Synonyms e antonyms
gallullu,
innóchidu,
ispistulonadu,
listrone,
macu,
scimpri,
scioncu,
tontarrone
Translations
French
idiot
English
idiot
Spanish
idiota
Italian
idiòta
German
dumm,
Dummkopf,
Idiot.
bucallòto, bucallótu, bucalótu , agt, nm: bucarotu Definition
tontatzu, chi est pagu abbistu
Synonyms e antonyms
babbalocu,
bibbillocu,
bucabbentu,
bucamindotu,
gingiorre,
tolondro
Sentences
pro dare su votu a unu bucallotu de s'ischeda ndhe fato unu zirotu e poi bi l'ataco a su chervedhu! ◊ ancora esistit calchi bucalloto chi l'adorat che unu santu in bida
Etymon
srd.
Translations
French
stupide,
bête,
idiot,
balourd,
nigaud
English
stupid,
dullard
Spanish
estupido
Italian
stùpido,
balórdo
German
dumm,
Tölpel.
dóltu , agt, nm: dortu,
toltu* Definition
chi no andhat a línia dereta, no tenet línia dereta; nau de gente, chi no ndhe faet una a deretu, bona, bene, o, nau de cosa o de chistione, chi no est su giustu, no est sa beridade, no est su chi andhat bene
Synonyms e antonyms
atrotoxau,
bistónchinu,
fàlchinu,
fortzicau
/
cumbessu,
istolatzadu,
locu,
rebessu,
traessu
| ctr.
deretu,
ténneru
/
arraxoni,
giustu
Idioms
csn:
d. che anca de cane = totu atrotiau, trotu meda; nae dorta (nau in cobertantza de ccn.)= trevessu, chi no ndi fait una giusta; andhare, segare, fàghere a d., a d. e a rugadis = a egas e a ogas, in manera contrària a su zustu; andhare in d. = in contràriu, comente neune si disiziat; pretare su d. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni fintzas candu est craru ca no si ndi tenit
Sentences
s'ómine fit betzu, dortu e tzumbosu chi pariat una nae de chercu ◊ sa domita est ammuntada cun téulas dortas e male assentadas
2.
in custu mundhu finas in su dortu at sempre resone su piús forte ◊ de cosas dortas subra de sa terra che ndh'at chena contu ◊ maridu e muzere s'istimaiant, ma cussideraiant iscàndhulu a pretare su dortu e no su èssere de idea diferente
3.
su tempus mi est andhendhe sempre in dortu! (G.Ruju)
Translations
French
de travers,
idiot
English
crooked,
foolish
Spanish
torcido,
necio
Italian
stòrto,
stólto
German
krumm,
dumm.
iscabàdu , agt Definition
nau de ccn., chi est chentza cabu / avb. a s'i. = a sa maconatza, chentza cabu
Synonyms e antonyms
iscabiladu,
iscabudadu
| ctr.
acabadu,
cabosu,
giudisciosu
Sentences
fit un'ómine iscabadu e a sa bona de Deus ◊ sos sentidos catigados bidimos dae concas iscabadas ◊ a ue at a giúghere custa cursa iscabada? ◊ un'iscabadu e atrividu podet fàghere machines ◊ si at fatu machine gai est candho fit pisedhu iscabadu
Etymon
srd.
Translations
French
sot,
idiot,
insensé
English
foolish
Spanish
insensato
Italian
sènza giudízio,
stólto,
insensato
German
töricht,
unbesonnen.
lócu , agt, nm: allocu 1,
Definition
chi o chie est pagu giustu de conca, prus che àteru chi est chentza cabu, chentza abbistesa / locu fracu = macu deretu
Synonyms e antonyms
bambioco,
baosatzu,
baosone,
deleadu,
macu
| ctr.
achistiadu,
atinadu,
atoadu,
cabosu,
giudisciosu,
sàbiu
Sentences
chini est cudha loca chi s'innamorit de mei?! ◊ fiat nàsciu locu e de lolloi abbentau iat bíviu
Etymon
spn.
loco
Translations
French
sot,
stupide,
bête,
idiot
English
dumb
Spanish
lelo,
bobo
Italian
stòlido,
scémo
German
dumm.
lòlle , agt, nm Definition
coment'e lodhe etotu, machisonzu, pagu abbistu / min. lolledhu
Synonyms e antonyms
ballalloe,
balossu,
scimpri,
sciollocau,
locu,
lollòi
Idioms
csn:
fàghere sa tucada de l. = andai e no torrai prus; abbarrare coment'e unu l. = coment'e atontadu, meravizadu chentza cumprèndhere
Sentences
sa tucada de Lolle chi fetat! ◊ cussu lolledhu puru a èssi bófiu cudha baborda!…◊ scit ita faint a custa lolledha? candu dha bint inchieta dhi ghetant su bratzu asuba e dhi cantant cancuna cosa! ◊ si l'est pompiandhe che lolle, a buca aperta
Etymon
srd.
Translations
French
crétin,
idiot,
imbécile,
sot,
stupide
English
idiot
Spanish
imbécil
Italian
cretino
German
Dumm.
sciallocàu , agt: scialocau Definition
nau de ccn., chi narat o faet sciolocus
Synonyms e antonyms
abbambanau,
ballalloe,
irbentiadu,
isambrulidu,
sciloriau,
scimpri,
sciollocau
Sentences
si no seus sciallocaus, cosas de contai ndi teneus medas
Etymon
ctl.
xaloc
Translations
French
idiot
English
insane
Spanish
mentecato
Italian
mentecatto
German
verrückt.
tóltu , agt, nm: doltu,
tortu,
trotu Definition
chi no tenet una línia dereta; nau de ccn., chi no ndhe faet una adderetu, bona o bene o, nau de cosa, chi no andhat bene; nau de su logu, chi no est in paris, chi dhue at cúcuros, badhes, canales, pesadas e caladas; chi o cosa chi no torrat paris cun su giustu, cun sa beridade o cun s'arrexone
Synonyms e antonyms
atrotoxau,
bistónchinu,
fàlchinu,
trògolu
/
cumbessu,
istolatzadu,
locu,
malu,
rebessu,
traessu
| ctr.
deretu,
ténneru
/
paris
/
arraxoni,
giustu
Idioms
csn:
perricare su t. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni candu est craru ca no si ndi tenit; andhare a deretu e a trotu = andhare a dortu e a rugadis; andhare, andai a trotu = male, comente no si depet; castiai a unu a trotu, a ocru tortu = dàreli un'ograda mala, coment'e a nàrrere chi est contràriu; ramu tortu = (in suspu) pessone mala; èssere tortu che oricrale, che càvaru, che a s'annada mala = dortu che anca de cane, meda, èssere revessu, chi no afilat mancu a fune; andai a pértias trotas = èssere dados a su víssiu, a sas diverteras, andhare a féminas; portai is ogus trotus = furriados a un'ala; portai cambas trotas = male fatas, dortas a farche; fai murrus trotus = irmurriada, zenia de inzestru cun sos murros pro cosa chi no piaghet; a trotu (fuedhai, mirai, andai, e aici)= male, chentza régula, chentza grabbu, faghindhe a biraorba
Sentences
est tortu che colora morta a fuste ◊ mancu su cadhu forte faghet proa in logu tortu ◊ sos istradones chi deviat leare fint tortos
2.
non ses cosa de tzou pro culpa de s'idea tolta! ◊ no ndhe morit mai de ramu tortu! (G.A.Solinas)◊ dogna flúmini andat a trotu ◊ de dónnia fuedhu trotu is óminis ant a torrai contu in sa dia de su giudítziu ◊ s'ómini trotu no fait a dh'assetiai
3.
est isse chi mi che at furadu sa cosa e dades su tortu a mie! ◊ e sos contràrios dànnedhis su trotu, nanne ca no fuit beru!
4.
sas cosas sunt annadas a trotu ◊ aiat sichitu a si mi apompiare a ocru tortu
Surnames and Proverbs
smb:
Tortu
Etymon
ltn.
tortus
Translations
French
tordu,
idiot
English
foolish,
crooked
Spanish
torcido,
tortuoso,
necio,
injusto
Italian
stòrto,
tortuóso,
stólto,
tòrto,
ingiusto
German
krumm,
gewunden,
töricht,
Unrecht.
traéssu , agt, nm: traversu,
travessu,
tressu,
trevessu,
truessu Definition
chi est postu a istúturu, fintzes cosa chi si ponet inue si passat, a istrobbu; nau mescamente de unu po su fàere, sa manera de pentzare o àteru, chi o chie afilat a trotu, no iscurtat cossígiu perunu, no faet cunforma a s'arrexone, a su giustu, a comente andhat méngius
Synonyms e antonyms
arrevésciu,
bizarrosu,
rebelde,
rebessu,
solàsticu
/
doltu,
tostorrudu,
traessarzu
| ctr.
daretu
/
achistiadu,
arrejonadu,
giudisciosu
Idioms
csn:
andai o èssiri a trevessu = andhare perilloi perillai, istare in ziru, tràstama tràstama; fai fillus a trevessu = cun s'una e cun s'àtera, cun àteras féminas (o cun àter’ómine); trebiri a pei trevessu = a pes fadhidos (betendhe sa trobea a unu pè de nanti e a unu de segus ma de s'ala contrària); fai camminu travessu = iscassiare e cambiare caminu; a truessu, de truessu, de traessinu = de rugadis; segai de tressu a unu = faedhare male, irbrunchiare a unu; a trotu e a traessu = a dortu e a rugadis, de donzi manera; a tressu = a un'imboe, a corru, andhendhe e miminendhe; trevessu che sa linna mala, che un'arroda = chi andhat a dortu meda, chi no afilat nudha; fai a su travessu de… = a su contràriu, a su revessu de…; pònnere una cosa a travessu = a s'imbesse; muru traessu = traessa
Sentences
at pigau una bia truessa
2.
s'animale traessu no tzucat, abbarrat prantau arregoglindhe sos cropos ◊ nemos ti perdonat, de cantu ses travessa! ◊ s'ómini trevessu no dhu ponit in carrera ni Deus e ni santus ◊ est zente travessa at su coro duru ◊ sa dessisione furiosa naschet travessa ◊ cussos arregionant a traessu!
3.
temporadas a trotu e a traessu fint gioghitos pro me ◊ sa tendina fut ghetara a longu e a tressu ◊ si dhi fut postu de truessu in su gúturu e no dh'iat ingurtiu ◊ prima de andai a un'abbogau fiat sempri a trevessu, timendi ◊ fusteti est fadendu a su travessu de su chi depit ◊ custu andhandho poniat a su cuadhu sa ferradura a travessu e faiat finta de èssere benindho
Etymon
ltn.
tra(n)versus
Translations
French
transversal,
idiot
English
crosswise,
fool (ish)
Spanish
transversal,
necio
Italian
travèrso,
stólto
German
querliegend,
Quere,
dumm.