abbovài, abbovàre , vrb Definitzione
fàere bovu, pigare po bovu a unu; meravigliare, lassare ispantasiaos, fintzes foedhare a s'afaiu chentza cabu e ne coa
Sinònimos e contràrios
abbuvonare,
coglionai,
coluvronare,
imbovai,
imbusterai,
improsae,
ingannai,
piocai,
scafai,
trampai
/
transire,
trassicare
Frases
furriotos cun arte, bellos pro abbovare zente menga! ◊ custa fémina dh'abbovant cun cosa fata ◊ de candu ti ses abbitendi cun cussus ti ses abbovau ◊ si bides cussa pianta ti ndhe abbovas!
2.
Deus criesit logos e cosas pretziadas tantu chi ndhe abbovant su nostru pensamentu! (P.Serra)◊ deo ne seo abbarradu abbovadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
faire l'idiot,
prendre pour un idiot
Ingresu
to mock
Ispagnolu
abobar
Italianu
prèndere per scémo
Tedescu
taüschen,
verdummen,
erstaunen.
allocài , vrb: allucai Definitzione
fàere o essire locu, ammammalucare, incantare
Sinònimos e contràrios
allochiai,
imbolocai,
scimprai
Frases
ti creis ca mi allucas aici cun duas cositedhas: dèu bollu totu sa parti mia! ◊ candu mi seu cojada mi seu allucada e no apu castiau ni bellesa e ni virtudi ◊ si allucant castiendu arrandas, ingirialetus, una patena, unu cungiali, bastat chi siat cosa antiga!
2.
allucaus, no iscidiant in cai istampu nc'intrai ◊ no abbarres allucau!
Ètimu
spn.
alocar
Tradutziones
Frantzesu
devenir idiot
Ingresu
to make silly
Ispagnolu
enloquecer
Italianu
diventare o far scémo
Tedescu
dumm werden.
ballallòe, ballallói, ballalói , agt, nm Definitzione
chi o chie est pagu abbistu: foedhu po unu bonu a nudha
Sinònimos e contràrios
babballucu,
ballullu,
bichillocu,
canivete,
innóchidu,
lolle,
mentzosu
Frases
unu pódhighe inditat sa luna: su ballalloi mirat su pódhighe ◊ cussa est una fémina ballalloa ◊ est restatu a buca abberta che ballalloi ◊ so de abberu unu criu de casu friscu e unu ballalloi! ◊ s'ómine chi no est istirau a minore torrat a risu de cada unu, resurtat unu ballaloi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crétin,
idiot,
imbécile
Ingresu
idiot
Ispagnolu
bobo,
tonto
Italianu
cretino,
fésso
Tedescu
dumm,
Tölpel.
balòsso, balòssu , agt, nm Definitzione
chi o chie est pagu abbistu, bambiocu
Sinònimos e contràrios
babbalocu,
ballalloe,
biobba,
gingiorre,
scimpri,
sciolocau,
tolondro,
tontu
| ctr.
abbistu,
àbbile 1
Frases
de óminis nci nd'est tontus, intelligentis, furcas, balossus, bonus e malus ◊ no teniat gana de abarrai fadendi s'ampuecala in sa passillada coment'e una balossa in mesu de genti prus balossa puru
Terminologia iscientìfica
ntl
Tradutziones
Frantzesu
stupide,
bête,
idiot
Ingresu
stupid
Ispagnolu
estúpido,
necio,
cretino
Italianu
stùpido,
cretino
Tedescu
dumm,
Tölpel.
bichillócu , agt, nm Definitzione
chi est tontatzu, pagu abbistu
Sinònimos e contràrios
gallullu,
innóchidu,
ispistulonadu,
listrone,
macu,
scimpri,
scioncu,
tontarrone
Tradutziones
Frantzesu
idiot
Ingresu
idiot
Ispagnolu
idiota
Italianu
idiòta
Tedescu
dumm,
Dummkopf,
Idiot.
bucallòto, bucallótu, bucalótu , agt, nm: bucarotu Definitzione
tontatzu, chi est pagu abbistu
Sinònimos e contràrios
babbalocu,
bibbillocu,
bucabbentu,
bucamindotu,
gingiorre,
tolondro
Frases
pro dare su votu a unu bucallotu de s'ischeda ndhe fato unu zirotu e poi bi l'ataco a su chervedhu! ◊ ancora esistit calchi bucalloto chi l'adorat che unu santu in bida
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
stupide,
bête,
idiot,
balourd,
nigaud
Ingresu
stupid,
dullard
Ispagnolu
estupido
Italianu
stùpido,
balórdo
Tedescu
dumm,
Tölpel.
dóltu , agt, nm: dortu,
toltu* Definitzione
chi no andhat a línia dereta, no tenet línia dereta; nau de gente, chi no ndhe faet una a deretu, bona, bene, o, nau de cosa o de chistione, chi no est su giustu, no est sa beridade, no est su chi andhat bene
Sinònimos e contràrios
atrotoxau,
bistónchinu,
fàlchinu,
fortzicau
/
cumbessu,
istolatzadu,
locu,
rebessu,
traessu
| ctr.
deretu,
ténneru
/
arraxoni,
giustu
Maneras de nàrrere
csn:
d. che anca de cane = totu atrotiau, trotu meda; nae dorta (nau in cobertantza de ccn.)= trevessu, chi no ndi fait una giusta; andhare, segare, fàghere a d., a d. e a rugadis = a egas e a ogas, in manera contrària a su zustu; andhare in d. = in contràriu, comente neune si disiziat; pretare su d. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni fintzas candu est craru ca no si ndi tenit
Frases
s'ómine fit betzu, dortu e tzumbosu chi pariat una nae de chercu ◊ sa domita est ammuntada cun téulas dortas e male assentadas
2.
in custu mundhu finas in su dortu at sempre resone su piús forte ◊ de cosas dortas subra de sa terra che ndh'at chena contu ◊ maridu e muzere s'istimaiant, ma cussideraiant iscàndhulu a pretare su dortu e no su èssere de idea diferente
3.
su tempus mi est andhendhe sempre in dortu! (G.Ruju)
Tradutziones
Frantzesu
de travers,
idiot
Ingresu
crooked,
foolish
Ispagnolu
torcido,
necio
Italianu
stòrto,
stólto
Tedescu
krumm,
dumm.
iscabàdu , agt Definitzione
nau de ccn., chi est chentza cabu / avb. a s'i. = a sa maconatza, chentza cabu
Sinònimos e contràrios
iscabiladu,
iscabudadu
| ctr.
acabadu,
cabosu,
giudisciosu
Frases
fit un'ómine iscabadu e a sa bona de Deus ◊ sos sentidos catigados bidimos dae concas iscabadas ◊ a ue at a giúghere custa cursa iscabada? ◊ un'iscabadu e atrividu podet fàghere machines ◊ si at fatu machine gai est candho fit pisedhu iscabadu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
sot,
idiot,
insensé
Ingresu
foolish
Ispagnolu
insensato
Italianu
sènza giudízio,
stólto,
insensato
Tedescu
töricht,
unbesonnen.
lócu , agt, nm: allocu 1,
Definitzione
chi o chie est pagu giustu de conca, prus che àteru chi est chentza cabu, chentza abbistesa / locu fracu = macu deretu
Sinònimos e contràrios
bambioco,
baosatzu,
baosone,
deleadu,
macu
| ctr.
achistiadu,
atinadu,
atoadu,
cabosu,
giudisciosu,
sàbiu
Frases
chini est cudha loca chi s'innamorit de mei?! ◊ fiat nàsciu locu e de lolloi abbentau iat bíviu
Ètimu
spn.
loco
Tradutziones
Frantzesu
sot,
stupide,
bête,
idiot
Ingresu
dumb
Ispagnolu
lelo,
bobo
Italianu
stòlido,
scémo
Tedescu
dumm.
lòlle , agt, nm Definitzione
coment'e lodhe etotu, machisonzu, pagu abbistu / min. lolledhu
Sinònimos e contràrios
ballalloe,
balossu,
scimpri,
sciollocau,
locu,
lollòi
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere sa tucada de l. = andai e no torrai prus; abbarrare coment'e unu l. = coment'e atontadu, meravizadu chentza cumprèndhere
Frases
sa tucada de Lolle chi fetat! ◊ cussu lolledhu puru a èssi bófiu cudha baborda!…◊ scit ita faint a custa lolledha? candu dha bint inchieta dhi ghetant su bratzu asuba e dhi cantant cancuna cosa! ◊ si l'est pompiandhe che lolle, a buca aperta
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
crétin,
idiot,
imbécile,
sot,
stupide
Ingresu
idiot
Ispagnolu
imbécil
Italianu
cretino
Tedescu
Dumm.
sciallocàu , agt: scialocau Definitzione
nau de ccn., chi narat o faet sciolocus
Sinònimos e contràrios
abbambanau,
ballalloe,
irbentiadu,
isambrulidu,
sciloriau,
scimpri,
sciollocau
Frases
si no seus sciallocaus, cosas de contai ndi teneus medas
Ètimu
ctl.
xaloc
Tradutziones
Frantzesu
idiot
Ingresu
insane
Ispagnolu
mentecato
Italianu
mentecatto
Tedescu
verrückt.
tóltu , agt, nm: doltu,
tortu,
trotu Definitzione
chi no tenet una línia dereta; nau de ccn., chi no ndhe faet una adderetu, bona o bene o, nau de cosa, chi no andhat bene; nau de su logu, chi no est in paris, chi dhue at cúcuros, badhes, canales, pesadas e caladas; chi o cosa chi no torrat paris cun su giustu, cun sa beridade o cun s'arrexone
Sinònimos e contràrios
atrotoxau,
bistónchinu,
fàlchinu,
trògolu
/
cumbessu,
istolatzadu,
locu,
malu,
rebessu,
traessu
| ctr.
deretu,
ténneru
/
paris
/
arraxoni,
giustu
Maneras de nàrrere
csn:
perricare su t. = abbetiai pretendendi de tènniri arrexoni candu est craru ca no si ndi tenit; andhare a deretu e a trotu = andhare a dortu e a rugadis; andhare, andai a trotu = male, comente no si depet; castiai a unu a trotu, a ocru tortu = dàreli un'ograda mala, coment'e a nàrrere chi est contràriu; ramu tortu = (in suspu) pessone mala; èssere tortu che oricrale, che càvaru, che a s'annada mala = dortu che anca de cane, meda, èssere revessu, chi no afilat mancu a fune; andai a pértias trotas = èssere dados a su víssiu, a sas diverteras, andhare a féminas; portai is ogus trotus = furriados a un'ala; portai cambas trotas = male fatas, dortas a farche; fai murrus trotus = irmurriada, zenia de inzestru cun sos murros pro cosa chi no piaghet; a trotu (fuedhai, mirai, andai, e aici)= male, chentza régula, chentza grabbu, faghindhe a biraorba
Frases
est tortu che colora morta a fuste ◊ mancu su cadhu forte faghet proa in logu tortu ◊ sos istradones chi deviat leare fint tortos
2.
non ses cosa de tzou pro culpa de s'idea tolta! ◊ no ndhe morit mai de ramu tortu! (G.A.Solinas)◊ dogna flúmini andat a trotu ◊ de dónnia fuedhu trotu is óminis ant a torrai contu in sa dia de su giudítziu ◊ s'ómini trotu no fait a dh'assetiai
3.
est isse chi mi che at furadu sa cosa e dades su tortu a mie! ◊ e sos contràrios dànnedhis su trotu, nanne ca no fuit beru!
4.
sas cosas sunt annadas a trotu ◊ aiat sichitu a si mi apompiare a ocru tortu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Tortu
Ètimu
ltn.
tortus
Tradutziones
Frantzesu
tordu,
idiot
Ingresu
foolish,
crooked
Ispagnolu
torcido,
tortuoso,
necio,
injusto
Italianu
stòrto,
tortuóso,
stólto,
tòrto,
ingiusto
Tedescu
krumm,
gewunden,
töricht,
Unrecht.
traéssu , agt, nm: traversu,
travessu,
tressu,
trevessu,
truessu Definitzione
chi est postu a istúturu, fintzes cosa chi si ponet inue si passat, a istrobbu; nau mescamente de unu po su fàere, sa manera de pentzare o àteru, chi o chie afilat a trotu, no iscurtat cossígiu perunu, no faet cunforma a s'arrexone, a su giustu, a comente andhat méngius
Sinònimos e contràrios
arrevésciu,
bizarrosu,
rebelde,
rebessu,
solàsticu
/
doltu,
tostorrudu,
traessarzu
| ctr.
daretu
/
achistiadu,
arrejonadu,
giudisciosu
Maneras de nàrrere
csn:
andai o èssiri a trevessu = andhare perilloi perillai, istare in ziru, tràstama tràstama; fai fillus a trevessu = cun s'una e cun s'àtera, cun àteras féminas (o cun àter’ómine); trebiri a pei trevessu = a pes fadhidos (betendhe sa trobea a unu pè de nanti e a unu de segus ma de s'ala contrària); fai camminu travessu = iscassiare e cambiare caminu; a truessu, de truessu, de traessinu = de rugadis; segai de tressu a unu = faedhare male, irbrunchiare a unu; a trotu e a traessu = a dortu e a rugadis, de donzi manera; a tressu = a un'imboe, a corru, andhendhe e miminendhe; trevessu che sa linna mala, che un'arroda = chi andhat a dortu meda, chi no afilat nudha; fai a su travessu de… = a su contràriu, a su revessu de…; pònnere una cosa a travessu = a s'imbesse; muru traessu = traessa
Frases
at pigau una bia truessa
2.
s'animale traessu no tzucat, abbarrat prantau arregoglindhe sos cropos ◊ nemos ti perdonat, de cantu ses travessa! ◊ s'ómini trevessu no dhu ponit in carrera ni Deus e ni santus ◊ est zente travessa at su coro duru ◊ sa dessisione furiosa naschet travessa ◊ cussos arregionant a traessu!
3.
temporadas a trotu e a traessu fint gioghitos pro me ◊ sa tendina fut ghetara a longu e a tressu ◊ si dhi fut postu de truessu in su gúturu e no dh'iat ingurtiu ◊ prima de andai a un'abbogau fiat sempri a trevessu, timendi ◊ fusteti est fadendu a su travessu de su chi depit ◊ custu andhandho poniat a su cuadhu sa ferradura a travessu e faiat finta de èssere benindho
Ètimu
ltn.
tra(n)versus
Tradutziones
Frantzesu
transversal,
idiot
Ingresu
crosswise,
fool (ish)
Ispagnolu
transversal,
necio
Italianu
travèrso,
stólto
Tedescu
querliegend,
Quere,
dumm.