tancàda , nf Definizione
su tancare
Sinonimi e contrari
serrada 1
| ctr.
abbelta
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
clôture,
action de fermer
Inglese
turn
Spagnolo
cierre,
cerramiento
Italiano
serrata
Tedesco
Schließen.
tantecàntu , cng Definizione
si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet
Sinonimi e contrari
aposici,
cantecante,
tantetantu,
tanti
Frasi
tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono
Traduzioni
Francese
cela va de soi
Inglese
it is plan
Spagnolo
está claro que
Italiano
è evidènte che…
Tedesco
es versteht sich,
daß
tànti , agt, prn, avb, cng: tantis,
tantu,
tantus Definizione
foedhu chi, postu po agt. o prn., inditat cantidade chentza precisada, ma mescamente nau cun su significau de meda e fintzes in su sensu de su chi dhue bolet o bisòngiat e bastat po calecuna cosa (agt. f. tanta e tanti etotu); postu po avb. inditat tempus meda; cng. intr'e duas propositziones cun valore de cunseguéntzia o fintzes de càusa / min. tantighedhu
Sinonimi e contrari
aposici,
tantecantu
Modi di dire
csn:
de tantu in tantu = totora, fatuvatu, dónnia tantis; tantus de…, tanti pro… = isceti pro…, su chi bastat po…; pro tanti ca… = andhe chi…, tantu za…; tanti za!…, tantu za!… = própiu nono!
Frasi
mai colores chin tanti netesa gosi si at bistu ◊ tantis óminis no agiudant sa mulleri ◊ tantis consilleris no boliant cussu ◊ tantis bortas faint aici ◊ de tantas malas sortes no isco a cale nàrrere ohi ◊ is mammas chi no iscínt educai is fillus dhus lassant in sa bia a tanti oras de noti!
2.
ti cres ca su tanti de su chervedhu est misurau sicundhe sa buzaca? ◊ triballamus finas a fàghere su tantu ◊ benide a manigare: su tantu bi est pro totugantos ◊ dàemi su tantu chi cheres ◊ a triballare totu s'annu pro un'incunza goi no bi est su tantu ◊ de sa banca ndi bogas su tanti chi podit serbiri ◊ custa chistioni non mi andat tanti a deretu ◊ apu pentzau tanti e mi parit chi non ammanchit nudha ◊ dógnia tanti frimaisí!
3.
sa manu fiat essida lébia e lesta tanti chi in tres diis at ispaciau totu ◊ dh'acumpàngiu dèu, tanti depu andai ◊ po tanti ca ses passendu ingunis, brinta a domu de su datori! ◊ sa domu de Tiu Perantoni fut in artu, tantis chi po lompi a pratza sua dhu'iat una pigadedha ◊ tanti zai seo a tretu de mi fàere a isposa!…◊ tantu za est comente naras tue!…◊ tanti gei fiat isceda de mantenni cuada!… (I.Lecca)◊ su babbu no giughiat prus acru de dhu brigare, tanti fut a samunare sa conca a su bestiolu
Etimo
ltn.
tantus
Traduzioni
Francese
tant de,
beaucoup,
quantité
Inglese
so (much),
much,
quantity
Spagnolo
tanto,
cantidad
Italiano
tanto,
quantità
Tedesco
viel,
Menge.
tatalléu , nm Definizione
sa paga chi si giaet a sa dida
Sinonimi e contrari
tadaitu,
tatajiu
Traduzioni
Francese
mois de nourrice
Inglese
wet-nurse's wages
Spagnolo
sueldo que se da a las nodrizas
Italiano
baliàtico
Tedesco
Ammenlohn.
telefonàda , nf Definizione
su telefonare, foedhada in telèfono
Frasi
innanti de imbiare sa lítera, bos faghet puru una telefonada ◊ apu inténdiu sa telefonada chi at fatu a mulleri mia
Traduzioni
Francese
coup de téléphone
Inglese
call (phone)
Spagnolo
llamada telefónica
Italiano
telefonata
Tedesco
Anruf.
telzibbúcu , nm: terzebbucu,
totzibbucu Definizione
pannighedhu a si frobbire in murros papandho
Sinonimi e contrari
frebbeucu,
pannighedhu,
tiagiola,
tialledha,
tratabbucu
/
cdh. tuadholu
Etimo
itl.l
terzebuca
Traduzioni
Francese
serviette de table
Inglese
napkin
Spagnolo
servilleta
Italiano
tovagliòlo
Tedesco
Serviette.
tenòre, tenòri , nm Definizione
càntigu a proa, cuncordu, cussertu, si faet in bàtoro ómines: su chi tumbat e cantat est sa boche, is chi dh'acumpàngiant formant su coro (bassu, contra, mesu boche); genia de boghe de ómine, sa prus arta cantandho
Sinonimi e contrari
cuncordu,
cuntzertu
Terminologia scientifica
sntz
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
chant choral typique de la Sardaigne,
ténor
Inglese
typical sardinian choral singing,
tenor
Spagnolo
canto coral sardo
Italiano
caratterìstico canto corale sardo,
tenóre
Tedesco
typisch sardischer Choralgesang,
Tenor.
tenorósu , agt Definizione
nau de boghe, de tenore, arta, forte
Frasi
de su chi at nau, totu in italianu, no ndhe li apo cumpresu nudha: peroe, arratza de boche tenorosa e arratza de bellu discursu chi at fatu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de ténor
Inglese
tenor
Spagnolo
de tenor
Italiano
tenorile
Tedesco
tenoral.
tènta , nf Definizione
tanti de terrenu, de largària parívile, chi si pigat trebballandho (es. marrandho o arandho, arregollendho olia, messandho e àteru): a logos, fintzes possessu, orrugu de terrenu a bisura longa (corria de terra)
Sinonimi e contrari
ràglia,
teneca,
tula
Modi di dire
csn:
leare sa t. = comintzare unu tretu largu cantu podet bastare pro unu o cantos sunt triballendhe a fiancu de pare; truncare sa t. = andhàreche a sa tenta de s'àteru a costazu; segadore de t. = messadore a manu de intro, a s'ala de su laore chentza messadu, su chi sestat sa tenta; fàghere una cosa a t. = totu pínniga, a pínnigu, chentza ndhe lassare nudha; bogai sa t. = fàghereche totu su tretu comintzadu; andai a tenta dereta = deretos, chentza fàghere a biraorba, ne a s'andhetorra; pigai, messai totu a una t. = leandho totu sa largúria de su trebballu; t. de orbaci = pannu, telu de o. comente essit de su telàrgiu a bisura de tenta
Frasi
no les sa tenta tropu larga, tzapendhe, ca petzi càtigas su chi faghes! ◊ apenas cumentzàt a orbesci seminàt sa tenta e atacàt a marrai ◊ is ispigadrixis depiant bodhiri s'ispiga e passai s'àcua a is messadoris in sa tenta ◊ si funt in medas sa tenta dha pigant prus larga
2.
nci seu artziau a monti a tenta dereta ◊ cussa narat una fàula infatu de s'àtera, nosu faeus biri ca dha creeus e issa sighit a tenta dereta ◊ s'abe si leat s'idatone a tenta chirchendhe sas àrbures
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bande de terrain qu’on peut travailler
Inglese
rope walk
Spagnolo
porción de terreno que se trabaja
Italiano
andana
Tedesco
Schwaden.
tentàlza , nf: tentarza Definizione
pértiga longa de orruo, cambu de orruo totu ispina
Sinonimi e contrari
àlamu,
lama 1
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
branche de la ronce
Inglese
brier branch
Spagnolo
rama de zarza
Italiano
ramo del róvo
Tedesco
Zweig des Brombeerstrauches.
tentiédhu , nm: sintziedhu,
tintiedhu (su t. = nr. sutintiédhu) Definizione
tzintziedhu, cosa niedha de fumu, a bisura de pruine fine fine, chi faet su fogu mescamente segundhu ite o comente si abbruxat
Sinonimi e contrari
fodhine,
fumàdigu,
mascara,
sintziniedhu,
titibedhu*
Traduzioni
Francese
suie,
noir de fumée
Inglese
soot
Spagnolo
tizne,
hollín
Italiano
fulìggine,
nerofumo
Tedesco
Ruß.
tentógliu , nm: tentórgiu,
tentorju,
tentorzu (f.-a)
tintógliu Definizione
prus che àteru, vitellu (ma fintzes àteru animale) de duos a tres annos, bonu de domare
Sinonimi e contrari
nobedhu,
traiscone
/
anníciu,
pudhéricu
Frasi
forte annijat adhae su tentorzu ◊ li aggradaiat a cúrrere a cadhu e pro custu cheriat domare su tentógliu ◊ regollet sa fraschera, sa bértula e si ndhe andhat a cadhu de sa tentorza
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bouvillon,
taurillon,
bête de somme
Inglese
steer,
young bull
Spagnolo
ternero,
jumento
Italiano
giovènco,
torèllo,
giuménto
Tedesco
junges Rind,
Saumtier.
teróju , nm: tológiu,
tolozu,
torógiu,
torógliu,
toroju,
torou,
torozu Definizione
boghes a meda, a s'istremada, coment'e de lamentu, de dolore, de dannu mannu, de prantu, ma fintzes de murrúngiu sighiu; dolore, dispraxere mannu
Sinonimi e contrari
coroju,
murrunzu,
órulu,
tórulu,
túnchiu
/
addorojamentu,
addoroju,
piantu,
tormentu
Frasi
bi est su teroju in domo issoro, no bi at manera de los assussegare ca a su fizu li ghetant sa morte de unu ◊ ohi cun ite tológiu mi che andho!…◊ si pesant a toroju corrighinendhe che boes feridos ◊ ti ant piantu a toroju ◊ si est isfatu in torojos de prantu ◊ at comintzadu a torojos, ohi sa bentre! ohi sa bentre! ◊ a torozu aviant prantu
2.
betàdeli a manigare a su porcu, ca est a toroju! ◊ frade tou est a toroju ca a domo sua no bi semus torrados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déluge de larmes,
pleurnicherie
Inglese
desperate crying
Spagnolo
llanto incontenible
Italiano
pianto dirótto,
piagnistèo
Tedesco
heftiges Weinen.
terremótu, terremútu , nm Definizione
trémia forte de su terrenu chi, a segundhu, podet fintzes fàere dannu, ndhe faet orrúere is domos e àteras òperas; fintzes moida manna
Sinonimi e contrari
tremutu
Frasi
nachi unu terremotu at bisestradu su Giapone ◊ in cue de terremotos no ndhe lis mancat mai ◊ sa Sardigna no est logu de terremotos de timire ◊ custu fiat princípiu de unu terremotu, casi a unu puntu de si distruiri
2.
est proindhe a terremutu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tremblement de terre
Inglese
earthquake
Spagnolo
terremoto
Italiano
terremòto
Tedesco
Erdbeben.
terrénu , agt, nm: terrinu,
tirrinu Definizione
de sa Terra; chi est o istat in terra, a paris a terra; tretu largu e longu de terra, terra de propiedade no tanti manna distinta cun làcanas, nau fintzes solu in su sensu de ispàtziu, logu coment'e pígiu de fora, de pitzu, de sa Terra
Sinonimi e contrari
terranzu
/
terra
/
cdh. tarrenu
Modi di dire
csn:
(nadu de cosa) esserebbei a terrinu cobertu = a meda, de che cuguzare su terrinu; ingulliresichelu su terrinu = isparèssiri de no dhu pòdiri agatai; terrinu friscu = terra russa in logu ue bi sumit abba, benatzu; terrinu de bogare = logu dortu de bogare a ràllia pro lu pòdere triballare
Frasi
sigomente est ómine terrenu, binchet o perdet, segundhu comente ◊ tra totu meses si pesat màgiu solu fioridu, mese su prus favoridu de sa terrina bellesa ◊ cun boghe prus che terrina cantemus in allegria!
2.
est un'aposentedhu terrenu ◊ Cristos est nàschidu in d-un'istalla terrena ◊ nosu tenestis domus terrenas
3.
est unu terrenu bonu po seminai a lori ◊ creit fostei ca is terrenus dhus iant a pagai po su chi ballint? ◊ alvatendhe so istadu cun bitelledhos in terrinos cruos ◊ cantu fiocat faghet bene ca intrat abba a su terrinu
4.
bi fit s'olia in terra a terrinu cobertu ◊ no lu podent agatare in logu: paret chi si che l'at ingullidu su terrinu…
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
terrain,
pièce de terre
Inglese
land
Spagnolo
terreno,
terreno,
campo pequeño
Italiano
terréno,
appezzaménto di tèrra,
suòlo
Tedesco
Boden,
Grundstück.
terrichèdha , nf Definizione
min. de terra: terrenu piticu, pagu pagu de terra
Traduzioni
Francese
peu de terre
Inglese
mould
Spagnolo
terreno pequeño
Italiano
terrìccio
Tedesco
Bodenkrume.
tiagiòla , nf: tiajola,
tiallora,
tiaxola,
tiazola,
tibagiola,
tibazola,
tivazola Definizione
tiagedha brodada de orrobba bona chi is féminas ponent in conca a mucadore candho ponent su costúmene; orrugu mannu de orrobba po si frobbire is manos, sa cara, samunandhosi; tiagedha pitica chi si ponet in mesa po si frobbire is murros papandho e tiaxola est su pannitzu po ingòllere a sartu pane e ingaúngiu imbodhigaos impare; in ccn. logu tiazola est sa pedhe chi portant asuta de su tzugu pendhe pendhe boes e bacas / niae a tiaxolas mannas = frocare a tàpiles mannos, a froca lada
Sinonimi e contrari
macadori
/
abbamanu
/
frebbeucu,
pannighedhu,
telzibbucu,
tialledha,
tratabbucu
/
gangule
Frasi
mamma ricamaiat tiazolas
2.
pigaisí tiaxola, furtica, tassa e gortedhu e benei a prandi ◊ poni tialla e tiallora, in mesa!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
linge de bain,
serviette de table
Inglese
napkin,
dryer
Spagnolo
pañuelo,
toalla,
servilleta
Italiano
asciugatóio,
tovagliòlo
Tedesco
Tuch.
ticài , vrb Definizione
nau de frutuàriu, fàere marcu, manciare, guastare, nau de gente ingòllere maladia; a logos nau de s'orrobba, pèrdere colore
Sinonimi e contrari
demare,
inticae,
maciare
| ctr.
sanai
/
ilbiadire
2.
s'olia ocannu si est totu ticada ◊ si pigais una mata bona, fintzas su frutu suu at a èssi bonu: si pigais una mata ticada fintzas su frutu suu at a èssi ticau (Ev.)◊ cussu apustis de annus emigrau ndi fut torrau a bidha cun cara mala e mesu ticau
Traduzioni
Francese
se remplir de vers
Inglese
to rot
Spagnolo
agusanarse
Italiano
bacare
Tedesco
anbohren.
tidilía , nf, nm: atitillia,
tidiria,
titilia,
titiliu,
titillia,
titiria,
titirria Definizione
(sa t. = nr. "satidilía" e deasi cun totu is var.) istriori de assíchidu o de fritu, genia de trémia chi faet sa carena po assustru o fritu chi at pigau
Sinonimi e contrari
acrichidhada,
arpilia,
astriada,
istriore,
titifrius,
tzutzunida
/
ispreu
Frasi
su bentu fora faghiat bènnere tidilias de morte (M.A.Seu Deiana)◊ mi ndhe so ischidada a titillias de fritu e arpilada ◊ leadu sempre prus dae tristuras e titirias ti atacas sempre prus a s'ispuntone (L.Castiglia)◊ po titirria sos àlvures restant frimmos e solu su riu murmutat ◊ titilios de fritu mi orpilant sa carena (D.Murru)
2.
sa morte li est intrada muitza muitza che tidiria chi abbelenat in beranu sa carena
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
frisson de froid
Inglese
thrill
Spagnolo
escalofrío
Italiano
brìvido
Tedesco
Frösteln.
tilimbavuristèra , nf Definizione
genia de matighedha chi ponent po bellesa: innanti de isparare, acabbandho s'ierru, si càrrigat de frore in colore de orrosa e apustis faet una teghighedha cun su sèmene: sa fògia est larga, matuca, agiummai tundha
Sinonimi e contrari
pudhedhu
Terminologia scientifica
mt, Cercis siliquastrum
Traduzioni
Francese
arbre de judas
Inglese
judas tree
Spagnolo
ciclamor
Italiano
àlbero di Giuda
Tedesco
Judasbaum.