paltinàre , vrb: pastinare,
pastinzare Definizione
prantare una bíngia noa; prantare, pesare matas; semenare; in cobertantza, istare a tropu in d-unu logu, istare che prantaos, arraighinaos / p. fàulas = bogai fogu a ccn., pònniri in giru cosas chi no funt, falsidadis contr'a unu
Frasi
at pastinadu sa binza a bide americana ◊ in s'oru de sa domo bi at pastinadu unu fundhu de bide
2.
sos de sos partidos fuint abbarrados pastinados a custa proposta: aiant nadu ca nono, ca no fuit zustu a che chirrare cussos amigos e cumpanzos
3.
apo pastinadu aligalza ◊ apo pastinadu unu fiore cun sas raighinas ◊ melone sedulesu pàltino in mesu ’e rena… ◊ unu padr'e cunventu est paltinendhe olia…
4.
si ch'est pastinau in su cilleri e no ghirat prus!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie at dinare pastinzat binza in sa codina
Etimo
ltn.
pastinare
Traduzioni
Francese
planter la vigne
Inglese
to plant a vineyard
Spagnolo
plantar la viña
Italiano
impiantare la vigna
Tedesco
einen Weinberg anlegen.
panevrèsa , nm Definizione
pane carasau, pan'e cici, genia de pane finedhedhu, longu o tundhu (fintzes addopiau), fresau e assau, tzacarrosu (si no est isciustu)
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pain typique de la Sardaigne très mince biscuité
Inglese
typical bread from sardinia
Spagnolo
pan típico de Cerdeña
Italiano
pane tìpico sardo a sfòglia sottilissima biscottata
Tedesco
eine Art sardischen Brotes.
passionèra , nf Definizione
genia de frore chi faet a cannàile longu e bogat unu frore asulu o sambíngiu
Frasi
sa passionera est ingespiada de su asulu de su celu
Terminologia scientifica
fr, passiflora coerulea
Etimo
ctl.
passionera
Traduzioni
Francese
fleur de la passion
Inglese
passionflower
Spagnolo
flor de la pasión
Italiano
passiflòra,
fiór di passióne
Tedesco
himmelblaue Passionsblume.
peúnca , nf, nm: peuncu,
piucu,
piuncu Definizione
de is mígias, sa parte chi bestit su pei: dhu narant fintzes po mígia etotu (ma curtza)
Modi di dire
csn:
mòrrere a peuncu = mòrrere de maladia longa; èssere a peuncu = iscrutzu, fintzas pòbiru meda; bocàrenne piuncos de ccn. cosa = fàghere atzola, àerendhe profetu, arrènnesciri; no si ne bidet piuncu = mancu arrastu
Frasi
fachiat piuncos de lana a bèndhere ◊ fint iscurtos e in piuncos ◊ ti apo imbolicau sos pedes chin piuncos ◊ fit chin sas iscarpas tapuledhadas e sos piuncos istampaos
2.
de s'istrantza mancu piuncu si ne vidiat
Terminologia scientifica
bst
Etimo
ctl.
peuc
Traduzioni
Francese
pied de la chaussette
Inglese
stocking-sole
Spagnolo
pie
Italiano
pedule
Tedesco
Strumpfsohle.
píchidu , agt: pícidu,
pídicu,
pídigu,
píghidu,
pígidu,
píjidu,
píxidu Definizione
niedhu che pighe, niedhu meda, bene, parívile, e fintzes lúghidu (e po cussu a bortas nau cun significau de bonu, imbénnidu, cotu, nau de colore càrrigu)/ niedhu píghidu (nau de unu po su tzacu) = arrennegau meda
Sinonimi e contrari
pighidosu,
píghinu,
pigorinu
Frasi
tota píghida est s'aera ◊ sa cusséntzia nostra càmbiat a s'imbesse: prus est píchida e prus sos pilos sunt biancos ◊ nues píghidas ant iscorvuladu bírridos de abba ◊ sont cambiandhe intinu cudhos píghidos pilos issipios
2.
comente at próidu, sas àrbures zughent sa foza bella píghida
Etimo
ltn.
*picidus
Traduzioni
Francese
noir comme de la poix
Inglese
piceus
Spagnolo
píceo
Italiano
pìceo
Tedesco
pechig.
píchiu , nm Definizione
sonu o cropu, tzochedhu a sa genna po si giare a intèndhere pedindho de intrare a una domo, o de apèrrere; fintzes genia de tocu de campana: po tocare sa missa bàscia si fadiat a p. (din, din, din); in cobertantza, pistighíngiu, pentzamentu
Sinonimi e contrari
tzocu
/
arraolu,
pensamentu
Frasi
in su portali, totu tremi tremi aferrat s'anella e donat unu pichiedhu ◊ lah, cussu est su píchiu de su posteri! ◊ ti apu connotu a su píchiu
3.
custa borta giutzo unu bellu píchiu in conca!
Traduzioni
Francese
action de frapper à la porte
Inglese
knock
Spagnolo
golpe dado al llamar a la puerta
Italiano
bussata
Tedesco
Anklopfen.
pilicàrju , nm: piligraxu Definizione
unu de is tantos númenes in cobertantza po nàrrere sa natura de sa fémina; a logos est fintzes su parapunta niedhu
Sinonimi e contrari
brodho,
budhudhu,
cunnu,
pillitu,
piricochedhu,
porposeo
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sexe de la femme
Inglese
cunt
Spagnolo
coño
Italiano
fica
Tedesco
Feige,
Fotze.
pirmàre , vrb: aprimmare,
primai,
primare,
primmai,
primmare Definizione
essire a primma, su pigare coment'e un'ofesa grave una diferéntzia o iscórriu, ma fintzes fàere ofèndhere e pigare dispraxere; nau de sa die, de is àrias, intrullare, ammontare s'aera de nues
Sinonimi e contrari
abbrodhiare,
abruncudhiri,
acasidhare,
annicare,
annozare,
atrafudhai,
ingromorare,
pudhare 1,
ufredhare
Frasi
proite ti ses pirmatu chin isse? ◊ proite l'as primmadu? ◊ is duas sorres si furint primadas e no dh’iant giau mancu una manu de agiudu
2.
sa die si est primmendhe, so bidindhe nues carrarzendhe s'aera
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire la moue,
bouder
Inglese
to sulk
Spagnolo
enfurruñarse
Italiano
imbronciare
Tedesco
schmollen.
pititéri , agt Definizione
nau de ccn., chi cricat is pititos, chi punnat a papare is cosas prus saborias
Sinonimi e contrari
allicantzadu,
assorjoladu,
pipiteri,
pititarzu
Frasi
fit azicu crétiu e pititeri e no manicabat mai de su chi manicabant sos àteros
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui aime la cuisine soignée
Inglese
tasteful (eater)
Spagnolo
gourmet,
exigente en la comida
Italiano
ricercato nel mangiare
Tedesco
gewählt essen.
pizólu 1 , nm Definizione
fossighedhu chi si faet in calecuna cosa (es. tidale, bardúfola)
Sinonimi e contrari
ciarolu,
cocone 1,
fítulu,
isgabbu,
majodha
Traduzioni
Francese
marque (de la variole)
Inglese
cowherd of the maremma
Spagnolo
agujerito
Italiano
bùttero
Tedesco
Pockennarbe.
prammarítza, prammarítzia , nf Definizione
su fedu minudu o trotischedhu (upm) de sa canina, ma fintzes sa canina manna bona de pòdere papare (cantu una manu)
Sinonimi e contrari
cania 1
Frasi
cussus candu benint a pigai pisci circant sempri prammarítzia
2.
sa cania… candu est matuca cantu sa manu dhi naraus prammaritza e candu est prus piticu dhi naraus caniotu
Terminologia scientifica
psc
Traduzioni
Francese
alevin de la daurade
Inglese
gilthead bream alevin
Spagnolo
alevín de dorada
Italiano
avannòtto dell'orata
Tedesco
Fischbrut der Goldbrasse.
pudhérigas , nf pl Definizione
casus cotus, màncias orrúbias chi essint in is cambas a fortza de dhas aparare nuas a su fogu, cosa chi a logos narant casuéciu
Sinonimi e contrari
càricas,
chichiridhas,
pudhedras
Traduzioni
Francese
taches rouges de la peau à cause de la chaleur
Inglese
caloric spot
Spagnolo
cloasma producido por el calor
Italiano
cloasma calòrico
Tedesco
Leberfleck (wegen der Feuerhitze).
pudhínu , agt Definizione
de pudhu, de pudha; nau de gente, chi istat sèmpere in domo
Sinonimi e contrari
domaresu,
casandrinu
Modi di dire
csn:
andhare o cúrrere a p. = acudire che pudhas, andhare ifatu comente faghent sas pudhas addaghi las cramant a lis betare cosa; nàrrere a p. = a tantas bias, coment'e cramendhe pudhas, coment'e pudhas cantendhe; ingullire a p. = che a sas pudhas, intreu, chentza mastigare
Frasi
préigu, piugu pudhinu, erba pudhina
2.
su guvernu italianu a inoghe at mandhadu bator frillos de ministros cun fàulas repitidas a pudhinu annos e annos
Cognomi e Proverbi
smb:
Puddinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
de la volaille
Inglese
fowl
Spagnolo
de las aves de corral
Italiano
pollino
Tedesco
Hühner,
Huhn.
refaciài, refaciàre , vrb: arrefaciare,
refatzare,
rifatzare,
rinfaciai,
rinfaciare Definizione
nàrrere in cara a unu su male chi at fatu, betare in face una cosa a unu coment'e brigandhodhu, giaendhodhi curpas
Sinonimi e contrari
acarai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare,
rumbicare,
sfacidhai,
sfacidhiri
Frasi
zughiat un'incristada coment'e unu chi teniat cosa meda de li rifatzare ◊ semus fradile e sorrastra: pro chi sies póveru, si cojuamus, a su nessi no amus de nos rifaciare sas ratzas
Traduzioni
Francese
reprocher,
jeter à la figure (fam.)
Inglese
to throwin s.o.'s face (sthg.)
Spagnolo
reprochar,
echar en cara
Italiano
rinfacciare
Tedesco
vorhalten.
rumbicàre , vrb Definizione
arrespòndhere, in su chistionu, a su chi narat unu, ma mescamente refatzare calecuna cosa, arregodare a unu coment'e a briga, a impróveru (ca no ndhe at fatu contu), su bene chi dhi ant fatu
Sinonimi e contrari
afrontai,
agiostrare,
atzuridare,
cadojare,
iscamurriare
Frasi
s'àteru in lestresa rumbichesit a totu su chi s'ómine li nesit
Etimo
itl.
rimbeccare
Traduzioni
Francese
jeter à la figure (fam.)
Inglese
to fling in s.o. face
Spagnolo
reprochar,
echar en cara
Italiano
rinfacciare
Tedesco
vorhalten.
rundài , vrb: arrundai,
orrundai,
rundhare,
runnare Definizione
essire, andhare a rundha, andhare peri su logu; istare in giru chentza impreu
Sinonimi e contrari
bagamundai,
barrantzellare,
cilindronare,
faghinerare,
inghirintinare,
meriolare,
zirare
Frasi
so rundhendhe tota chida pro no istare sa zente chensciosa
2.
ite bi sezis rundhendhe in cue, ca no cheret su mere a bi colare?! ◊ rundhabat in sas tancas a die e a note ◊ sas feras istant rundhendhe in su buscu
3.
petzi ses bonu a rundhare introidha chentza contu e chentza cabu! ◊ una note fit rundhendhe in tzitade
Etimo
spn.
rondar
Traduzioni
Francese
faire la ronde
Inglese
to do the rounds
Spagnolo
rondar
Italiano
far la rónda
Tedesco
die Runde machen.
ruspièdha , nf Definizione
saliedha chi essit in buca candho si pentzat a calecuna cosa de papare licàngia, chi praghet
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
eau à la bouche
Inglese
mouth water
Spagnolo
boca agua (hacérsele la)
Italiano
acquolina
Tedesco
Wasser das im Mund läuft (Appetit).
sa , art, prn: cià,
tza Definizione
artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene fémina sing. (sa barra, sa corte, sa domu, sa fémina, sa gana, sa lepa, sa mama, sa nue, sa panatera, sa pipia, sa sorri, sa téula), andhat sèmpere bene apostrofau cun númenes chi cumènciant cun vocale (s'ànima, s'arte, s'eréntzia, s'intrada, s'ispina, s'olia, s'ortalíssia, s'umbra): si ponet sèmpere cun númenes upm. (es. sa folla, sa méndhula, sa nuxedha, s'olia, sa musca) e candho inditant su paru, s'arratza, totu sa genia (es. sa craba = totu is crabas, su paru cràbinu, sa fémina = totu is féminas, su paru fémina); che a totu is artículos est pronúmene puru (cun significau de cudha, sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare); cun prep.: a, cun, de, in, pro sa (in srd. no faet mai “articolata”!); su pl. sas, is, as / a/c.: cun númene de parentela inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona-sugetu de sa fràsia (es. Antoni est bénnidu cun sa muzere; sa muzere est essida a cumandhu = cale muzere? cussa de s'ómine chi seus naendho / in sa de... = anch'e ..., a che… (sèmpere gente); sa ’irgonza!… = ita brigúngia!
Frasi
sa die de sa Sardinna ◊ sa domu de sa mama ◊ o sa tzia!, o sa meri!
2.
sa chi mi piaghet mi chírrio ◊ mi pigu sa chi istimu dèu, a mulleri ◊ piga sa chi boles
3.
sa pudha mia criat in sa de compare ◊ a sa de su conaju bi andhaiat àtera zente ◊ unu de sos chimbe fradighedhos andheit a sa de babbu e lu pregunteit, ma babbu lu giagareit nèndheli a si ndhe torrare a sa de nois
4.
Antoni fit cun sa muzere ◊ su pipiu est cun sa mama
Etimo
ltn.
ipsa
Traduzioni
Francese
la,
celle
Inglese
the,
that
Spagnolo
la
Italiano
la,
quélla
Tedesco
die,
jene.
salibèdhas , nf pl Definizione
salias longas, sa salia chi essit pentzandho o castiandho cosas bonas de papare
Traduzioni
Francese
eau à la bouche
Inglese
mouth water
Spagnolo
saliva,
agua
Italiano
acquolina (in bócca)
Tedesco
Speichel im Mund zusammenlaufen) (Wasser).
scaràda , nf: iscarada*,
scarara Definizione
genia de cuntratu po fàere unu trebballu a prétziu firmu; genia de trebballu chi si faet in pischera (si càmbiant noas totu is cannitzadas o prantas)
Modi di dire
csn:
pigai o donai faina, comparai, bèndiri a s.; fuedhai a s. = faedhare chentza rispetu, chentza birgonza; a s. = (puru) unu ifatu de s'àteru, a meda, a cótimu, a trivas
Frasi
no ti mortificas pighendi scaradas, pagus giorronadas fais a su mesi ◊ messànt a scarada, po si fai onori ◊ dhoi at genti istenteriada chi est a scarada fendi tontesas ◊ anguidha a scarada!… a scarada anguidha bella!…
2.
de sa classi mia ndi tengu unu cun su bràciu bogau, unu cun su brúciu segau, una cun sa manu pista… a scarada!
3.
e it'est cussa scarara de "gruppi folk"?!
Traduzioni
Francese
travail à la pièce (aux pièces)
Inglese
job contract
Spagnolo
destajo
Italiano
còttimo
Tedesco
Akkord,
Akkordarbeit.