ammaladiài , vrb: ammalaidae,
ammalaidare,
ammalaidari,
ammalariai,
ammobadiai,
ammobeidai,
maladiare Definizione
orrúere a malàidu, ingòllere maladia
Sinonimi e contrari
ammagagnare,
apuntorai,
demare,
ilmaladiare,
inciacai,
tunconire
| ctr.
sanai
Frasi
cussa piciochedha po s'iscola fait fintzas a si ammobadiai ◊ depestus andai, ma si fiat ammobadiada sa cani e no at fatu prus (A.Garau)◊ is cosas in iscàtula ti creis ca no faint ammalariai sa genti? ◊ Pepina fiat giòvana candu si fiat ammobeidada (A.Merici)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tomber malade
Inglese
to fall ill
Spagnolo
enfermar
Italiano
ammalarsi
Tedesco
krank werden.
ammarturàe, ammarturài, ammarturàre , vrb: ammarturiai,
ammarturiare,
marturare Definizione
orrúere a malàidu a tempos longos, màrtire, chentza ndhe pòdere sanare; nau cun arrennegu, abbarrare a tropu in letu, istare sèmpere crocau, chentza trebballare
Sinonimi e contrari
irmalaidare
Frasi
nos diamus ammarturiare labandhe a modhe in su ribu! ◊ aite isto in su letu, a mi ammarturare peus?! ◊ no si podiat movi poita de otu annus si fut ammarturau
2.
at fatu su letu e si nc'est ammarturada!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
demeurer infirme
Inglese
to fall ill for a long time
Spagnolo
enfermar de forma crónica
Italiano
ammalarsi a lungo
Tedesco
lange erkranken.
ammudài 1, ammudàre , vrb: ammutae,
ammutai Definizione
chellare a sa muda, citire, fàere citire o essire mudu; si narat fintzes de su si asseliare de su bentu
Sinonimi e contrari
acaire,
ammudatzare,
ammudigare,
ammudire,
ammudulire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
fuedhai
Frasi
innantis de zudicare sos àteros nos firmamus e nos ammudamus ◊ si est ammudau a pompiare ite ndhe pessabat ◊ birgonzosu bisonzat chi mi ammude ◊ ispíritu chi ammudas, essi de custu piciochedhu! ◊ su sero sas umbras ammudant píulos e boghes
Etimo
itl.
ammutare
Traduzioni
Francese
faire chut
Inglese
to become dumb,
to fall silent
Spagnolo
callar,
acallar
Italiano
zittire,
ammutolire
Tedesco
verstummen.
ammudíre , vrb: ammutire,
ammutiri,
mutire Definizione
callare, parare mudos, istare citios, pèrdere sa limba, su foedhu, fàere citire
Sinonimi e contrari
acaire,
ammudai 1,
ammudigare,
ammudulire,
assamudare,
citire,
ismudulare
| ctr.
chistionai,
faedhare
Frasi
si est ammutidu ◊ is duus giòvunus furint arrexonendi candu dhus at ammutius un'istragassu ◊ de sas undhas ammudis s'abbolotu (B.Chessa)
Etimo
itl.
ammutire
Traduzioni
Francese
se taire subitement,
faire chut,
devenir muet
Inglese
to become dumb,
to fall silent
Spagnolo
callarse,
enmudecer
Italiano
ammutolire,
zittire
Tedesco
verstummen.
arratròxa , nf: arretroxa,
arrutorza,
arrutroxa,
irrutorja,
orrudòrgia,
rutolza,
urrutorza Definizione
istrampada, calada a terra a cropu, forte, nau prus che àteru de gente
Sinonimi e contrari
addràbbulu,
arruta,
bótiu,
ijonada,
irdobboinada,
iscartinada,
iscorjada,
issonco,
istrampada,
trabintada
Modi di dire
csn:
donai un'arrutroxa a conca in bàsciu, a faci in terra, a paneri in terra = rúere a cúcuru ficadu, a buca a terra, a culu in terra; s'arretroxa de sa morti = ruta mala chi che ponet in sa fossa un'antzianu
Frasi
s’est posta a arriri biendi is arratroxas de is àterus ◊ fuant arretroxas a dógnia passu ◊ prus in artu andat e prus manna at a èssi s'arrutroxa a terra! ◊ at tentu un'arrutorza mala de s'àinu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chute
Inglese
fall
Spagnolo
caída
Italiano
caduta
Tedesco
Fall,
Sturz.
arrúere , vrb: arrúghere,
arrui,
arrúiri,
arruri,
irrúghere,
orrue 1,
rúchere*,
urrúere Definizione
calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu
Sinonimi e contrari
botare,
cairi,
corriare,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdegorare,
isdobbiare
/
betae
/
dèchere
| ctr.
arritzare,
pesai
Modi di dire
csn:
arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn.
Frasi
arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua
2.
custu no ti arruit: no est cosa tua!
3.
su bistiri ti arruit mali
4.
sa festa arruit su mesi ch'intrat
5.
no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus!
Traduzioni
Francese
tomber
Inglese
to fall
Spagnolo
caer
Italiano
cadére,
cascare
Tedesco
fallen,
stürzen.
derrocài, derrocàre , vrb Definizione
isconciare, betare totu a terra de mala manera, a cropu, agiummai coment'e betare de is orrocas, de logu artu
Sinonimi e contrari
atzimare,
azinare,
derrúere,
dissantarare,
idarrocai,
ifasciare,
iscalabrare,
isciarrocai,
isperrumai
Frasi
su molinu non bi fit prus, ispérditu: nche lu aiat derrocatu su ventu
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
tomber,
ruiner
Inglese
to precipitate,
to fall down
Spagnolo
derrocar
Italiano
precipitare,
rovinare
Tedesco
hinabstürzen.
ilmaladiàre , vrb: immabadiai,
immalaidare,
irmadaliare,
irmaladiare,
irmalaidare,
irmalavidare,
ismalaidare Definizione
orrúere malàidu, ingòllere maladia
Sinonimi e contrari
ammagagnare,
ammaladiai,
apuntorai,
demare,
inciacai,
tunconire
| ctr.
sanai
Frasi
si est immalaidau de malària ◊ maigantas cosas podent fàghere immalaidare ◊ s'erba frita de ghidhighia podet irmadaliare sas crapas ◊ pro cuss'istrachiore si est irmalaidatu ◊ custu tempus a mufore irmalàidat sas binzas ◊ cust'ómine si immalaideit duas bias ◊ babbu si fiat immabadiau meda ◊ si est irmalavidadu mamale
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tomber malade
Inglese
to fall ill
Spagnolo
enfermar
Italiano
ammalare
Tedesco
krank werden.
imbaratiméntu , nm Definizione
su imbaratire, su abbasciare de is prétzios
Sinonimi e contrari
rebbàsciu
| ctr.
incarimentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
baisse
Inglese
fall
Spagnolo
rebajas
Italiano
ribasso
Tedesco
Preisnachlaß.
imbrigliadòre , nm Definizione
cosa chi lughet; ispétzia de giogu de abba, s’abba chi essit de bàsciu a fortza, s'inartat e orruet torra totu ispartzinada
Sinonimi e contrari
brigliadore,
grigliadore
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jet d'eau
Inglese
gush,
fall
Spagnolo
chorro
Italiano
zampillo,
cascata d'àcqua
Tedesco
Wasserstrahl.
inamorài , vrb: inamorare,
innamorai,
innamorare Definizione
pònnere amore, istima forte a unu, a una, a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
abbaradhare,
abbelare,
ammorare,
fastigiai,
imbelare,
indeosare,
ingeniai
| ctr.
disamorare
Frasi
est innamorendhe cun àter'una fémina ◊ si ndh'est innamorada a s'ojada chi li at dadu ◊ ohi, si fui bajanu ti mi dia innamorare!
Traduzioni
Francese
tomber amoureux
Inglese
to fall in love
Spagnolo
enamorarse
Italiano
innamorarsi
Tedesco
sich verlieben.
ingalàre , vrb rfl: inghelare Definizione
tancare is ogos a dormire, cumenciare a dormire
Sinonimi e contrari
dormire,
indormiscai,
ingalenare,
insonnigai
Frasi
mi che so ingheladu de su sonnu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'endormir
Inglese
to fall asleep
Spagnolo
adormecerse
Italiano
addormentarsi
Tedesco
einschlafen.
insonnigài , vrb: insonnigrae,
issonnigare Definizione
pigare sonnu / andhare a s'insónniga insónniga = sonisonni, ruíndhesi de su sonnu
Sinonimi e contrari
dormire,
indormiscai,
ingalare
| ctr.
ischidare
Frasi
Taresa fit a s'issónniga issónniga, li pariat de àere intesu arréxunu ma che li pariat atesu: sa meighina l'aiat tota intambainada
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'endormir
Inglese
to fall asleep
Spagnolo
adormecerse
Italiano
addormentarsi,
assonnarsi
Tedesco
einschlafen.
iscadriàda , nf Definizione
su iscadriare, orrutòrgia a illascinadura
Sinonimi e contrari
alliscinada,
dissallida,
fuzida,
liscigada,
scrantiada
Frasi
Maria si at segadu su cadinu torrendhe dae s'abba…: in sa falada pítzigat custa fea iscadriada, ch'est ruta a costa longa in su terrinu (A.Bocchinu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
glissade
Inglese
slide,
fall
Spagnolo
resbalón
Italiano
scivolata,
scivolóne
Tedesco
Rutschen,
Rutsch.
iscaltinàre , vrb: iscartinare,
scartinai Definizione
orrúere (o fintzes betare, iscúdere) a terra de mala manera, a istràmpidu forte
Sinonimi e contrari
addrabbulai,
arrúere,
iscasidhare,
isdegorare,
isdobbiare,
orrue 1,
rúchere
/
aciapuai,
atapai 1
Frasi
cudhu marzane tentu a lobu iscudiat a sa tzurpa de unu muru a s'àteru iscartinandho a terra totu su chi atzapaiat ◊ chirca de ndhe l'iscaltinare dae su letu, ca est ancora drommida goi a tardu!
Traduzioni
Francese
s'abattre
Inglese
to fall heavily
Spagnolo
desplomarse
Italiano
stramazzare
Tedesco
stürzen (der Länge nach).
iscamédhu , nm Definizione
tretu inue, mescamente in camminos o àteros logos de passare, su logu càmbiat a s'ingrundha faendho a iscalina (in calada o pesada): si narat fintzes de logu malu, de dificurtade
Sinonimi e contrari
iscaledhu,
iscalone 1,
ispéntimu,
ispérruma,
scabiossu
Frasi
arranzendhe caminos che bogant sos iscamedhos pro colare menzus ◊ s'achetu de ratza sarda pighendhe in iscamedhos de su monte puntat sas orijas (A.Spano)◊ si caminas a s'iscuru, mira pro calchi iscamedhu!
2.
bi ndhe at de iscamedhos in sa vida!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
escarpement
Inglese
steep fall
Spagnolo
escarpa,
escarpadura
Italiano
scoscendiménto,
gradino nel sentièro,
nella strada
Tedesco
Absturz,
Bergrutsch.
isdegoràre , vrb: isdeorare Definizione
orrúere a iscartinadura, a istràmpidu de s'irdoare (fàere male meda)
Sinonimi e contrari
arrúere,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare,
orrue 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'abattre
Inglese
to fall heavily
Spagnolo
desplomarse
Italiano
stramazzare
Tedesco
stürzen.
istrampàda , nf: istrempata,
istrumpada,
strumpada Definizione
orrutòrgia mala a terra, de artu e a cropu; fintzes betada a terra fata apostadamente (a giogu); cropu forte, atzapulada a ccn. logu
Sinonimi e contrari
addràbbulu,
addrobbulada,
arratroxa,
arruta,
ijonada,
irdobboinada,
iscorjada,
isdobbinada,
istràmpida,
sciotada
/
cdh. strampata
/
istrumpa
/
atapada
Modi di dire
csn:
giogare, gherrare a istrampadas = giogai, gherrai a istrumpas; fàghere o pònnere cosa a istrumpada = a istràmpidu
Frasi
a s'umbra tua t'irroches fatendhe deo s'abbaidada… dias un'istrampada chi da'inie no ti toches! ◊ s'istrampada chi damus nos bàrriat de fangu ◊ est camminandhe a piotu a piotu pro no dare carchi istrampada
2.
fint giogos de gioventude, a ghintadas e a s'istrampada, pro bogare balentia ◊ su fiascu no lu ponzas a istrumpada, ca est fridu!
3.
su barconitu fit totu iscancaredhatu dae sas istrempatas de su ventu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chute
Inglese
heavy fall
Spagnolo
caída,
desplome
Italiano
stramazzata
Tedesco
Fall.
istrampàre , vrb: istrempare,
istrumpai,
istrumpare,
strumpai Definizione
lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu)
Sinonimi e contrari
addrabbulai,
addrobbulare,
betae,
iscracare,
istrampoinai,
istrampulare,
rúchere
/
aciapuai
/
imbolare
Frasi
iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant!
2.
fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora
3.
paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta
4.
si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jeter par terre,
abattre,
s'abattre
Inglese
to fall heavily,
to pull down
Spagnolo
derribar
Italiano
buttare a tèrra,
abbàttere,
stramazzare
Tedesco
niederschlagen,
zu Boden werfen.
istrampída, istràmpida , nf, nm: istrampidu,
istràmpidu Definizione
su istrampare, su pònnere o betare de botu, a cropu, s'isciorrocu chi faet orruendho a cropu una cosa (e sa persona etotu), atzapulandho a terra / a i. = istrampendhe, a faladura a corpu, a frundhinu
Sinonimi e contrari
istrampa,
istrampada
/
istràmpinu
2.
che l'ant postu a istràmpidu e l'ant segadu ◊ rúere a istràmpidu ◊ comente l'ant puntu, ndh'est istupadu su sàmbene a bullone e rutu est a istràmpidu ◊ lassesit annare sas valígias a istràmpidu ◊ comente l'ant dassadu andhare a istràmpidu at iscumeradu che cadhu ◊ in s'iscala no fales a istràmpidu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
chute,
coup,
bruit sourd
Inglese
bump,
fall
Spagnolo
caída,
ruido producido al caerse
Italiano
caduta,
bòtto,
tónfo
Tedesco
Sturz.