Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

ammaladiài , vrb: ammalaidae, ammalaidare, ammalaidari, ammalariai, ammobadiai, ammobeidai, maladiare Definitzione orrúere a malàidu, ingòllere maladia Sinònimos e contràrios ammagagnare, apuntorai, demare, ilmaladiare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Frases cussa piciochedha po s'iscola fait fintzas a si ammobadiai ◊ depestus andai, ma si fiat ammobadiada sa cani e no at fatu prus (A.Garau)◊ is cosas in iscàtula ti creis ca no faint ammalariai sa genti? ◊ Pepina fiat giòvana candu si fiat ammobeidada (A.Merici) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber malade Ingresu to fall ill Ispagnolu enfermar Italianu ammalarsi Tedescu krank werden.

ammarturàe, ammarturài, ammarturàre , vrb: ammarturiai, ammarturiare, marturare Definitzione orrúere a malàidu a tempos longos, màrtire, chentza ndhe pòdere sanare; nau cun arrennegu, abbarrare a tropu in letu, istare sèmpere crocau, chentza trebballare Sinònimos e contràrios irmalaidare Frases nos diamus ammarturiare labandhe a modhe in su ribu! ◊ aite isto in su letu, a mi ammarturare peus?! ◊ no si podiat movi poita de otu annus si fut ammarturau 2. at fatu su letu e si nc'est ammarturada! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu demeurer infirme Ingresu to fall ill for a long time Ispagnolu enfermar de forma crónica Italianu ammalarsi a lungo Tedescu lange erkranken.

ammudài 1, ammudàre , vrb: ammutae, ammutai Definitzione chellare a sa muda, citire, fàere citire o essire mudu; si narat fintzes de su si asseliare de su bentu Sinònimos e contràrios acaire, ammudatzare, ammudigare, ammudire, ammudulire, assamudare, citire, ismudulare | ctr. fuedhai Frases innantis de zudicare sos àteros nos firmamus e nos ammudamus ◊ si est ammudau a pompiare ite ndhe pessabat ◊ birgonzosu bisonzat chi mi ammude ◊ ispíritu chi ammudas, essi de custu piciochedhu! ◊ su sero sas umbras ammudant píulos e boghes Ètimu itl. ammutare Tradutziones Frantzesu faire chut Ingresu to become dumb, to fall silent Ispagnolu callar, acallar Italianu zittire, ammutolire Tedescu verstummen.

ammudíre , vrb: ammutire, ammutiri, mutire Definitzione callare, parare mudos, istare citios, pèrdere sa limba, su foedhu, fàere citire Sinònimos e contràrios acaire, ammudai 1, ammudigare, ammudulire, assamudare, citire, ismudulare | ctr. chistionai, faedhare Frases si est ammutidu ◊ is duus giòvunus furint arrexonendi candu dhus at ammutius un'istragassu ◊ de sas undhas ammudis s'abbolotu (B.Chessa) Ètimu itl. ammutire Tradutziones Frantzesu se taire subitement, faire chut, devenir muet Ingresu to become dumb, to fall silent Ispagnolu callarse, enmudecer Italianu ammutolire, zittire Tedescu verstummen.

arratròxa , nf: arretroxa, arrutorza, arrutroxa, irrutorja, orrudòrgia, rutolza, urrutorza Definitzione istrampada, calada a terra a cropu, forte, nau prus che àteru de gente Sinònimos e contràrios addràbbulu, arruta, bótiu, ijonada, irdobboinada, iscartinada, iscorjada, issonco, istrampada, trabintada Maneras de nàrrere csn: donai un'arrutroxa a conca in bàsciu, a faci in terra, a paneri in terra = rúere a cúcuru ficadu, a buca a terra, a culu in terra; s'arretroxa de sa morti = ruta mala chi che ponet in sa fossa un'antzianu Frases s’est posta a arriri biendi is arratroxas de is àterus ◊ fuant arretroxas a dógnia passu ◊ prus in artu andat e prus manna at a èssi s'arrutroxa a terra! ◊ at tentu un'arrutorza mala de s'àinu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chute Ingresu fall Ispagnolu caída Italianu caduta Tedescu Fall, Sturz.

arrúere , vrb: arrúghere, arrui, arrúiri, arruri, irrúghere, orrue 1, rúchere*, urrúere Definitzione calare de artu a cropu, furriare, o fintzes betare a terra a cropu; andhare bene de unu bestimentu a sa persona chi dhu ponet; tocare, apartènnere de unu bene, arresurtare / pps. arrutu Sinònimos e contràrios botare, cairi, corriare, iscaltinare, iscasidhare, isdegorare, isdobbiare / betae / dèchere | ctr. arritzare, pesai Maneras de nàrrere csn: arrúiri a faci in susu, a faci in terra = a bentre in susu, a buca a terra; arrúiri a conca in bàsciu = a cúcuru ficadu; arrúiri a palas imbressi = a palas a terra; arrúiri malàdiu = irmalaidare; arrúiri o arruirisí de su sonnu, de su fàmini = no istare ritzos de su sonnu, de su fàmine; arrúiri de codhus, de su coru a unu = pèrdere s'istima pro unu; arrúiri in pecau = fàghere pecados; arrúiri in tentatzioni = pònneresi in arriscos de fàghere male, de pecare; arrúiri in manus de ccn. = bènnere o resurtare in pozas de unu, in posse de ccn. Frases arrennesset a no che arrúere de s'àinu ◊ a dógnia sàntziu de carru ndi arruit sa pispisalla de su fenu ◊ unu tocat agiudau candu arruit, no candu est istrantaxu! ◊ ndi funt arrutus is murus ◊ su salatieri mi nc'est lossingiau de manus e arrutu a s'àcua 2. custu no ti arruit: no est cosa tua! 3. su bistiri ti arruit mali 4. sa festa arruit su mesi ch'intrat 5. no nosi lessis arrui in sa tentatzioni! ◊ bai a iscí me in cali manus nci ant arrui cussus! Tradutziones Frantzesu tomber Ingresu to fall Ispagnolu caer Italianu cadére, cascare Tedescu fallen, stürzen.

derrocài, derrocàre , vrb Definitzione isconciare, betare totu a terra de mala manera, a cropu, agiummai coment'e betare de is orrocas, de logu artu Sinònimos e contràrios atzimare, azinare, derrúere, dissantarare, idarrocai, ifasciare, iscalabrare, isciarrocai, isperrumai Frases su molinu non bi fit prus, ispérditu: nche lu aiat derrocatu su ventu Ètimu ctl., spn. Tradutziones Frantzesu tomber, ruiner Ingresu to precipitate, to fall down Ispagnolu derrocar Italianu precipitare, rovinare Tedescu hinabstürzen.

ilmaladiàre , vrb: immabadiai, immalaidare, irmadaliare, irmaladiare, irmalaidare, irmalavidare, ismalaidare Definitzione orrúere malàidu, ingòllere maladia Sinònimos e contràrios ammagagnare, ammaladiai, apuntorai, demare, inciacai, tunconire | ctr. sanai Frases si est immalaidau de malària ◊ maigantas cosas podent fàghere immalaidare ◊ s'erba frita de ghidhighia podet irmadaliare sas crapas ◊ pro cuss'istrachiore si est irmalaidatu ◊ custu tempus a mufore irmalàidat sas binzas ◊ cust'ómine si immalaideit duas bias ◊ babbu si fiat immabadiau meda ◊ si est irmalavidadu mamale Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu tomber malade Ingresu to fall ill Ispagnolu enfermar Italianu ammalare Tedescu krank werden.

imbaratiméntu , nm Definitzione su imbaratire, su abbasciare de is prétzios Sinònimos e contràrios rebbàsciu | ctr. incarimentu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu baisse Ingresu fall Ispagnolu rebajas Italianu ribasso Tedescu Preisnachlaß.

imbrigliadòre , nm Definitzione cosa chi lughet; ispétzia de giogu de abba, s’abba chi essit de bàsciu a fortza, s'inartat e orruet torra totu ispartzinada Sinònimos e contràrios brigliadore, grigliadore Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jet d'eau Ingresu gush, fall Ispagnolu chorro Italianu zampillo, cascata d'àcqua Tedescu Wasserstrahl.

inamorài , vrb: inamorare, innamorai, innamorare Definitzione pònnere amore, istima forte a unu, a una, a calecuna cosa Sinònimos e contràrios abbaradhare, abbelare, ammorare, fastigiai, imbelare, indeosare, ingeniai | ctr. disamorare Frases est innamorendhe cun àter'una fémina ◊ si ndh'est innamorada a s'ojada chi li at dadu ◊ ohi, si fui bajanu ti mi dia innamorare! Tradutziones Frantzesu tomber amoureux Ingresu to fall in love Ispagnolu enamorarse Italianu innamorarsi Tedescu sich verlieben.

ingalàre , vrb rfl: inghelare Definitzione tancare is ogos a dormire, cumenciare a dormire Sinònimos e contràrios dormire, indormiscai, ingalenare, insonnigai Frases mi che so ingheladu de su sonnu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'endormir Ingresu to fall asleep Ispagnolu adormecerse Italianu addormentarsi Tedescu einschlafen.

insonnigài , vrb: insonnigrae, issonnigare Definitzione pigare sonnu / andhare a s'insónniga insónniga = sonisonni, ruíndhesi de su sonnu Sinònimos e contràrios dormire, indormiscai, ingalare | ctr. ischidare Frases Taresa fit a s'issónniga issónniga, li pariat de àere intesu arréxunu ma che li pariat atesu: sa meighina l'aiat tota intambainada Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'endormir Ingresu to fall asleep Ispagnolu adormecerse Italianu addormentarsi, assonnarsi Tedescu einschlafen.

iscadriàda , nf Definitzione su iscadriare, orrutòrgia a illascinadura Sinònimos e contràrios alliscinada, dissallida, fuzida, liscigada, scrantiada Frases Maria si at segadu su cadinu torrendhe dae s'abba…: in sa falada pítzigat custa fea iscadriada, ch'est ruta a costa longa in su terrinu (A.Bocchinu) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu glissade Ingresu slide, fall Ispagnolu resbalón Italianu scivolata, scivolóne Tedescu Rutschen, Rutsch.

iscaltinàre , vrb: iscartinare, scartinai Definitzione orrúere (o fintzes betare, iscúdere) a terra de mala manera, a istràmpidu forte Sinònimos e contràrios addrabbulai, arrúere, iscasidhare, isdegorare, isdobbiare, orrue 1, rúchere / aciapuai, atapai 1 Frases cudhu marzane tentu a lobu iscudiat a sa tzurpa de unu muru a s'àteru iscartinandho a terra totu su chi atzapaiat ◊ chirca de ndhe l'iscaltinare dae su letu, ca est ancora drommida goi a tardu! Tradutziones Frantzesu s'abattre Ingresu to fall heavily Ispagnolu desplomarse Italianu stramazzare Tedescu stürzen (der Länge nach).

iscamédhu , nm Definitzione tretu inue, mescamente in camminos o àteros logos de passare, su logu càmbiat a s'ingrundha faendho a iscalina (in calada o pesada): si narat fintzes de logu malu, de dificurtade Sinònimos e contràrios iscaledhu, iscalone 1, ispéntimu, ispérruma, scabiossu Frases arranzendhe caminos che bogant sos iscamedhos pro colare menzus ◊ s'achetu de ratza sarda pighendhe in iscamedhos de su monte puntat sas orijas (A.Spano)◊ si caminas a s'iscuru, mira pro calchi iscamedhu! 2. bi ndhe at de iscamedhos in sa vida!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu escarpement Ingresu steep fall Ispagnolu escarpa, escarpadura Italianu scoscendiménto, gradino nel sentièro, nella strada Tedescu Absturz, Bergrutsch.

isdegoràre , vrb: isdeorare Definitzione orrúere a iscartinadura, a istràmpidu de s'irdoare (fàere male meda) Sinònimos e contràrios arrúere, iscaltinare, iscasidhare, isdobbiare, orrue 1 Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'abattre Ingresu to fall heavily Ispagnolu desplomarse Italianu stramazzare Tedescu stürzen.

istrampàda , nf: istrempata, istrumpada, strumpada Definitzione orrutòrgia mala a terra, de artu e a cropu; fintzes betada a terra fata apostadamente (a giogu); cropu forte, atzapulada a ccn. logu Sinònimos e contràrios addràbbulu, addrobbulada, arratroxa, arruta, ijonada, irdobboinada, iscorjada, isdobbinada, istràmpida, sciotada / cdh. strampata / istrumpa / atapada Maneras de nàrrere csn: giogare, gherrare a istrampadas = giogai, gherrai a istrumpas; fàghere o pònnere cosa a istrumpada = a istràmpidu Frases a s'umbra tua t'irroches fatendhe deo s'abbaidada… dias un'istrampada chi da'inie no ti toches! ◊ s'istrampada chi damus nos bàrriat de fangu ◊ est camminandhe a piotu a piotu pro no dare carchi istrampada 2. fint giogos de gioventude, a ghintadas e a s'istrampada, pro bogare balentia ◊ su fiascu no lu ponzas a istrumpada, ca est fridu! 3. su barconitu fit totu iscancaredhatu dae sas istrempatas de su ventu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chute Ingresu heavy fall Ispagnolu caída, desplome Italianu stramazzata Tedescu Fall.

istrampàre , vrb: istrempare, istrumpai, istrumpare, strumpai Definitzione lassare andhare o betare a terra a unu, una cosa o un'animale a cropu, de botu, cun fortza, su si betare a terra; giogare a istrumpas, a s'istrumpa; atzapulare, iscúdere a ccn. logu; betare a fuliadura, fuliare / istrampare castagna = iscúdere a terra sa castanza àrrida, posta intro de unu sacu, fintzas a essire neta, ispizolada (castagna istrampada = castanza morisca cota a budhidu) Sinònimos e contràrios addrabbulai, addrobbulare, betae, iscracare, istrampoinai, istrampulare, rúchere / aciapuai / imbolare Frases iant certau e si fuant istrumpaus in terra ◊ sas cambas de sos funnos istrempaiant a terra cun sonu búitu ◊ aferrat a su pede s'animale e l'istrumpat ◊ no fatas su redossu istrampandhe sos sacos dae dossu! ◊ ndi as istrumpau un'orroli ◊ burrincu afissiau candu movit carriau s'istrumpat ◊ samunendhe s'isterzu, no istrampes sos piatos ca si segant! 2. fiu istrumpendi cun Giuanni po ci passai s'ora 3. paret unu contu irmalissiatu, ma dontzi cosa s'istrempat apare chin s'àtera ◊ at istrempau a forte s'isportellitu de su barcone ◊ at picatu su lèpore galu viu e li at istrempatu sa conca a una preta 4. si no mi lassas passare ti aferro a s'anca e ti che istrampo a mare! ◊ a terra ti che istrampo, mih, si no l'agabbas! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jeter par terre, abattre, s'abattre Ingresu to fall heavily, to pull down Ispagnolu derribar Italianu buttare a tèrra, abbàttere, stramazzare Tedescu niederschlagen, zu Boden werfen.

istrampída, istràmpida , nf, nm: istrampidu, istràmpidu Definitzione su istrampare, su pònnere o betare de botu, a cropu, s'isciorrocu chi faet orruendho a cropu una cosa (e sa persona etotu), atzapulandho a terra / a i. = istrampendhe, a faladura a corpu, a frundhinu Sinònimos e contràrios istrampa, istrampada / istràmpinu 2. che l'ant postu a istràmpidu e l'ant segadu ◊ rúere a istràmpidu ◊ comente l'ant puntu, ndh'est istupadu su sàmbene a bullone e rutu est a istràmpidu ◊ lassesit annare sas valígias a istràmpidu ◊ comente l'ant dassadu andhare a istràmpidu at iscumeradu che cadhu ◊ in s'iscala no fales a istràmpidu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chute, coup, bruit sourd Ingresu bump, fall Ispagnolu caída, ruido producido al caerse Italianu caduta, bòtto, tónfo Tedescu Sturz.