orientài , vrb: orientare Definizione
cumprèndhere e agatare is bàtoro puntos cardinales a manera de ischire a cale bandha si depet andhare o si agatat unu logu o unu puntu; pònnere calecuna cosa puntada a una parte, pigare o giare un'indítziu giustu, unu cossígiu bonu a unu, cumprèndhere su de fàere
Sinonimi e contrari
orizontai
Frasi
su caboni de murdegu est unu pilloni chi si orientat cun is istedhus coment'e chi portit un'osservatóriu astronómicu e una computera in su ciorbedhu (M.Licheri)
Traduzioni
Francese
orienter
Inglese
to orientate
Spagnolo
orientar
Italiano
orientare
Tedesco
orientieren.
oriolàre , vrb Definizione
pònnere o istare in oriolu, pònnere oriolu, pidinu, istare in pentzamentu po calecuna cosa chi si timet o chi si bolet
Sinonimi e contrari
abiolae,
acormulare,
apidinare,
arreolae,
contifizare
| ctr.
trascurai
Frasi
longu est s'oriolare sa die chi mi mancas! ◊ cumintzaiat a cumprènnere su mistériu antigu chi dae meda lu fit oriolenne
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
préoccuper
Inglese
to make anxious
Spagnolo
preocupar,
inquietar
Italiano
méttere in ànsia,
impensierire
Tedesco
Sorge machen.
oríre , vrb Definizione
fàere is oros; segare de su cumossu is panes a tèndhere, sestare su pane, cumenciare a dhu fàere
Sinonimi e contrari
orivetai,
orizare,
orulare 1
/
abbessiare
| ctr.
isorulare
3.
sos isterzos no cherent oridos ca che ndhe ruet a terra betendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ébaucher du pain
Inglese
to sketch the bread
Spagnolo
orillar,
cortar un trozo de masa del amasijo para hacer el pan
Italiano
abbozzare il pane
Tedesco
mit der Brotvorbereitung beginnen.
orizàre , vrb Definizione
fàere is oros, is órulos, s'oruladura, pònnere ororu: foedhandho de segadas, serrare sanandho
Sinonimi e contrari
alamarare,
apojai 1,
avoretai,
impovai,
indrollai,
orulare 1
| ctr.
isorizare
Frasi
mi ponzo a orizare sos mucaloros
2.
sa ferida za paret orizèndhesi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ourler,
garnir
Inglese
to hem,
to trim
Spagnolo
orillar
Italiano
orlare,
guarnire
Tedesco
umranden.
orminàre , vrb: urminare Definizione
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Sinonimi e contrari
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Frasi
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
traquer,
laisser la trace
Inglese
to leave marks
Spagnolo
rastrear,
dejar huellas
Italiano
ormare,
lasciare le órme
Tedesco
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.
òros , nm pl: òrus Definizione
unu de is sinnos de is cartas de giogare, orrúbiu, a bàtoro puntas / aguantadí a òrus! = zoga bene sos oros!; mataoros = su re de oros
Frasi
apo fatu lillu e primera e ses puntos de oros
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
carreau dans les cartes à jouer
Inglese
denari (the italian suit card corresponding to diamonds)
Spagnolo
oros (palo de la baraja)
Italiano
danari
Tedesco
Schelle,
Karo.
orriàre , vrb Definizione
pesare a corrighinos, fàere sa boghe de s'àinu: nau a disprétziu, foedhare (e po cussu pigare o lassare a unu che burricu)
Sinonimi e contrari
abborriare,
barroinae,
borrare,
borrighinare,
corrinai,
irronchiare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
braire
Inglese
to bray
Spagnolo
rebuznar
Italiano
ragliare
Tedesco
iahen.
órriu 1 , nm: úrriu Definizione
cadinu de preta o tiras de canna, mannu meda, po pònnere laore chistiu / mannu cantu un'ó. = mannu meda
Sinonimi e contrari
cadinu,
granale,
lóscia
Frasi
su trigu est siguru in s'órriu ◊ annos de fadigas acolumant sos órrios de sos matimannos ◊ in nedhue bi at órriu seguru, sas incunzas sunt totu devastadas
Terminologia scientifica
stz
Traduzioni
Francese
gros panier cylindrique à provisions
Inglese
cylindrical basket of interlaced canes to keep grain
Spagnolo
hórreo
Italiano
granàio cilìndrico di canna intrecciata
Tedesco
Strohkorb für den Weizen
orrúe 1, orrúede , vrb: arrúere,
irrúghere,
orrúere,
orrúghere,
orrúiri,
rúchere*,
urrúere Definizione
calare o fintzes betare a terra a istrumpadura, a cropu, andhare male; tocare, apartènnere / pps. orrutu; ind. imp. 3ˆ p. sing. orrudiat; ger. orrudindhe; orrúere is dentes = essire, pèrdere is dentes
Sinonimi e contrari
botare,
cairi,
iscaltinare,
iscasidhare,
isdobbiare
| ctr.
arritzare,
pesai
Frasi
unu muru male frabbicau ndhe podet orrúere ◊ che ses orruta, bene meu! ◊ tue no faes orrue sa poesia ◊ comente orruet custa cosa dae manos gasi orruat su breme dae custa béstia! ◊ ógnia tantu trambucaiat e orrudiat ◊ mi as fatu orrúede me in mesu caminu ◊ at lassau orrúere sa carcida a putzu
2.
a béciu che dhi furint orrutas is dentes de nanti ◊ s'ómine fut orrutu malàiu e iat fatu un'agonia de dies e dies
Cognomi e Proverbi
prb:
a cane malu orruet ossu bonu ◊ nandhe chi orrughet sa pira cota orrughet sa cruda! ◊ àlbori orrutu, totus dhi bogant àstula
Traduzioni
Francese
tomber
Inglese
to fall
Spagnolo
caer
Italiano
cadére
Tedesco
fallen.
orruscài, orruscàre , vrb: arroscai* Definizione
bogare o arrasigare s'orrusca a is truncos
Sinonimi e contrari
ilruscare,
iscorgiolare
Traduzioni
Francese
écorcer
Inglese
to bark
Spagnolo
descortezar
Italiano
scortecciare
Tedesco
entrinden.
orulàre 1 , vrb Definizione
fàere o cosire s'oru de unu trastu, orrolare, fàere s'oru de css. cosa
Sinonimi e contrari
apojai 1,
avoretai,
impovai,
orire,
orivetai,
orizare,
orrollare
| ctr.
isorulare
Frasi
est orulendhe sa munnedha in coas ◊ totu sas bestimentas cherent oruladas pro no s'irburzare ◊ sunt orulandhe sas casadina
Etimo
ltn.
*orulare
Traduzioni
Francese
ourler
Inglese
to border
Spagnolo
orillar,
dobladillar
Italiano
orlare
Tedesco
säumen.
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definizione
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Sinonimi e contrari
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Frasi
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
Inglese
to darken
Spagnolo
obscurecer,
anochecer
Italiano
oscurare,
farsi bùio
Tedesco
dunkeln,
dunkel werden.
ospedài , vrb: ospedare Sinonimi e contrari
acasagiai,
acolligire,
allogiai,
aposentae
Frasi
l'imbenit chi ti cheres picare s'ampramau de mi pònnere su tzitu, ma timo chi sias ospedandhe in locu malu!…◊ in domo sua fit rara sa die chi no bi ospedabant duas o tres pessones de foras
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
héberger,
loger
Inglese
to lodge
Spagnolo
hospedar
Italiano
albergare,
alloggiare
Tedesco
beherbergen.
osselvàre , vrb: osserbare,
osservai,
osservare Definizione
castiare bene, cun atentzione, a manera de bíere totu de una cosa e pruschetotu su chi si cricat; arrespetare unu cumandhamentu, una lei
Sinonimi e contrari
abbadiai,
abberguare,
castiai,
selvare
/
arraspetai
2.
e tui, chi ses bonu, osserva su cuntratu chi tenis cun Deus e fai che a su samaritanu!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
observer
Inglese
to observe
Spagnolo
observar
Italiano
osservare
Tedesco
beobachten.
ossidài, ossidàre , vrb Definizione
cumpònnere cun s'ossígenu, nau pruschetotu de is metallos, portare a s'istadu de óssidu
Traduzioni
Francese
oxyder
Inglese
to oxidize
Spagnolo
oxidar
Italiano
ossidare
Tedesco
oxydieren.
ostènnere , vrb: astèniri Definizione
fàere a mancu de una cosa, de nàrrere o de fàere ccn. cosa / pps. ostesu
Sinonimi e contrari
abompiai,
aostare,
refrenai,
retènnere
Frasi
de su giogu no si ndhe podet ostènnere ◊ no si ndhe ostenet nudha nudha de su chi li faghet male: e aite a si curare, tandho?!
Traduzioni
Francese
s'abstenir
Inglese
to refrain
Spagnolo
abstenerse
Italiano
astenérsi
Tedesco
sich enthalten.
otènnere, otènni , vrb Definizione
arrennèscere a tènnere o àere de àtere, cosa chi teniat àtere / pps: otentu, oténnidu
Sinonimi e contrari
acanciare,
arrecabai,
balanzare,
bocare,
iscrúfere,
lobrare,
lograi
Traduzioni
Francese
obtenir
Inglese
to obtain
Spagnolo
obtener
Italiano
ottenére
Tedesco
erhalten,
erzielen.
ozusantàre , vrb Definizione
pònnere, giare is ogiossantos a unu malàdiu
Sinonimi e contrari
oliai,
pernuliai
Frasi
deviat mòrrere dai como a posca, l'aiant fintzamentras ozusantadu e cuminigadu… epuru torresit sanu che pische!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
donner l'extrême- onction
Inglese
to give the extreme unction
Spagnolo
olear
Italiano
dare l'estrèma unzióne
Tedesco
die letzte Ölung geben,
die Krankensalbung geben.
pacàre , vrb: pagae,
pagai,
pagare Definizione
giare dinare o àteru po arrecumpentzare a unu, pruschetotu segundu unu cuntratu, po su trebballu chi at fatu o in càmbiu de sa cosa chi at giau; rfl. pigare de ditu suo etotu su chi dhi depet un'àteru po dannu o male chi dhi at fatu
Modi di dire
csn:
betare a pagare una cosa = mandai su follu po is pagamentas; pagare in cosa (itl. in natura), in dinari, in triballu; pagai a faina = cufromma a su triballu fatu (ctr. pagai a ora); èssere bonu o malu a pagare = èssiri de cudhus chi pagant luegus o chi tirant acoa po pagai
Frasi
bi ndh'at de zente triballendhe e chentza los pagare!…◊ Deus bos lu pachet chin salude! ◊ nos ant betadu a pagare s'abba, sa lughe, s'afoghizu, su dannu, sa rata ◊ pàgadi su chi ti depo e tòrrami su restu! ◊ chini depit pagai is pagamentas? ◊ za semus in bidha, Fulanu nos at a pagare in linna ◊ su triballu si pagat a dinari e fintzas a robba ◊ s’apititu no at a mancai, datu ca notesta pagas totu tui! (Urru)
2.
ti ndhe ses aprofitadu ma custa mi la pagas! ◊ za mi at fatu dannu, ma za mi ndhe so pagadu! ◊ Mariúcia, candu iat bistu a mamma fendumí a arrogus s'istrociarranas, si fut posta a sartai e a pistai is manus: "Bèni fatu, bèni fatu!", ma mi dh'iat pagada (B.Lobina)
Cognomi e Proverbi
prb:
chini pagat oi no depit cras ◊ a pagare e a mòrrere bi at sempre tempus
Etimo
ltn.
pacare
Traduzioni
Francese
payer
Inglese
to pay
Spagnolo
pagar,
retribuir
Italiano
pagare,
retribuire
Tedesco
zahlen,
bezahlen,
entlohnen.
palangài , vrb: parangai Definizione
pònnere a un'imboe, tròchere e incrubare a una parte; fintzes tròchere o incrubare sa conca a s'idea de unu prus forte
Sinonimi e contrari
fritire,
inconchinare,
incruai
Frasi
su bentu at parangau sa mata a una parti ◊ su bentu de soli parangat cambus e ischinas ◊ a parangai s'ischina a trabballai siat! ◊ su sedili de sa màchina parangadhu totu! ◊ no potzu istai e mi parangu totu a una parti
2.
cussu at poderau presoni medas bortas po mori de no si èssiri parangau a is ideas de chini boliat sa guerra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déséquilibrer,
pencher
Inglese
to unbalance
Spagnolo
desequilibrar,
balancear
Italiano
sbilanciare,
pencolare
Tedesco
nach einer Seite hängen.