nesíre , vrb: niscire,
nisire,
nisiri,
nissire Definizione
sonare su nare, su nasu, innisire su mucu
Sinonimi e contrari
inniscire,
ischisciare,
ischiscire,
mucai,
sinire
Frasi
nesíresi su nasu ◊ sos mucadoredhos sunt fatos pro nisire ◊ nísidi su mucu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se moucher
Inglese
to blow one's nose
Spagnolo
sonarse,
limpiarse las narices
Italiano
soffiarsi il naso
Tedesco
sich schneuzen,
sich die Nase putzen.
netàre , vrb: netiare Definizione
fàere netu, illimpiare
Sinonimi e contrari
innetare,
pulire
| ctr.
allodrigai,
imbrutai
Frasi
sa mama, netendhe sa persone, a sos ninnos lis dat basos e consizos
Etimo
itl.
nettare
Traduzioni
Francese
nettoyer
Inglese
to clean
Spagnolo
limpiar
Italiano
pulire
Tedesco
putzen,
saubermachen.
niàe, niài , vrb: niare,
niari,
nibare,
nivare Definizione
betare o fàere nie, froca / 3ˆp. sing. cong. pres. niet (= niet de nàrrere puru)
Sinonimi e contrari
fiocare,
solai,
tadhainare
Modi di dire
csn:
nàrrerendhe cantu proet e nivat, a ccn. = pònnerendhe male meda; nivare a minuzu = betare frochita minuda; nianno a podere = frochendhe aira, cràdiu, a froca carca
Frasi
est niendhe e ponet pizu puru ca est fritu meda ◊ custu iberru, at cumintzau a nibare no la finiat prus! ◊ ocannu at niadu pagu ◊ sa die aviat nivau meda e bi fit su nive in totuve ◊ custus annus no at niau nudha
2.
sas pentzimmalas a Caterina ndhe li aviant nau cantu proet e nivat!
Terminologia scientifica
tpm
Etimo
ltn.
nivare
Traduzioni
Francese
neiger
Inglese
to snow
Spagnolo
nevar
Italiano
nevicare
Tedesco
schneien
nichelàre , vrb: nighelare Definizione
podet bòllere nàrrere css. cosa chi in su mamentu (e in sa lestresa de su foedhare) no benit a mente o no s'ischit bene, o fintzes cumprendhendho e ischendho bene su chi si bolet nàrrere, mancant però is foedhos (o no si bolent nàrrere): si narat fintzes de sa manera de fàere (ma sèmpere in parte de calesiògiat àteru vrb.)
Sinonimi e contrari
bodalare,
bodalire,
innichelare,
intenantai,
iterinare
Frasi
nichela de goi, nichela de gai, nche fit colata sa note ◊ no mi poto nichelare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire (fam.),
combiner
Inglese
to do
Spagnolo
hacer,
decir
Italiano
cosare
Tedesco
es wird dem Inhalt gemäß übersetzt.
nidàre , vrb: anniae Definizione
pònnere o fàere su niu (nau mescamente de pigiones, ma fintzes de àteru animale); cricare nios
Frasi
tet s'aliusta nidare in sas salas, giochire sas panedhas apicadas (S.Casu)◊ subra de sas àrbures nidant sas aes e cantant in coro ◊ cherimus un'àrbore chin chentu puzones nidandhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nicher,
nidifier
Inglese
to nest
Spagnolo
nidificar
Italiano
nidificare
Tedesco
nisten.
nitzulàre , vrb Definizione
istare coment'e pranghendho, unu pagu a murrúngiu, a lamentu, nau mescamente de pipios, ma fintzes de animales
Sinonimi e contrari
bemire,
intzunchiai,
tunchiare
Frasi
su batu, nitzulendhe totora, istirat s'anca pro si fàghere lollojare
Etimo
crsn.
nizzulà
Traduzioni
Francese
pleurnicher
Inglese
to moan
Spagnolo
lloriquear
Italiano
gèmere del bambino,
frignare
Tedesco
wimmern.
nobenàre , vrb: nobinare,
noinare,
nughinare,
nuinare Definizione
fàere is nuinas; istare a su prega prega aifatu de ccn. de malintesa, chi no bolet iscurtare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire une neuvaine
Inglese
to pray novenas
Spagnolo
hacer novenas
Italiano
fare le novène
Tedesco
die Novene beten.
nòcere , vrb: nòchere,
nòciri,
nògere,
nòghere,
nògiri,
noxi 1,
nòxiri Definizione
fàere dannu o male, pònnere neghe a sa salude, a sa nedidesa de su cristianu, de sa cosa, de s'animale o matedu / pps. nóchidu, nóciu, nógiu (nó-ci-u, nó-gi-u)
Sinonimi e contrari
addagnai,
danneficai,
indomaxai,
scalabrai
| ctr.
giuai,
rechèdere
Frasi
is mortos no podent nògere a nemos ◊ ello chie ti est nochendhe chi no ti podes irbojare? ◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ a isse no li noghet ne caldu e ne fritu ◊ no si at a noxi prus nisciunu ingannu ◊ su mufore noghet a sas binzas ◊ a sa màchina li noghet a la dassare fora ◊ no ti pighis ferenu ca ti nocit!◊ cust'ària ti nogit!◊ su chi apu fatu no mi est nóciu
2.
fuo zente connota e logos mios, mi noghet su tocu ’e sas campanas (A.Spano)
Etimo
ltn.
nocere
Traduzioni
Francese
nuire
Inglese
to harm
Spagnolo
perjudicar,
dañar
Italiano
nuòcere,
pregiudicare
Tedesco
schaden.
nodrigàre , vrb: nordigare,
nudriai,
nudricare,
nudrigare,
nurdiai,
nurdigare,
nutricare Definizione
giare o pigare alimentu, nutrimentu, ma nau prus che àteru in sensu figurau
Sinonimi e contrari
alimentai,
nudrire
/
campare
Frasi
no bastant sos de domo, sos de fora puru depo nordigare! ◊ su pani si núrdiat ◊ ca l'at nudrigada fitianu, sèndheli sorre, "mama" l'at giamada (P.Zedda)◊ comente si nódrigat su pipiu de naschidórgiu?◊ est nordigannodhu sa pobidha ca issu est malàidu
2.
cantos pastores, teracos, aggrucant sos ierros nudricandhe s'anzenu in s'istempériu! ◊ aperzo sas ventanas a sas chertas eternas, ma núdrico in s'óspile imbaléschiu de anneos ◊ batint ranzeras e núrdigant sos annos saliosos ◊ cun totu cussu dinare si podet nudricare víssiu e godimentu cantu cheret
Etimo
ltn.
nutricare
Traduzioni
Francese
nourrir
Inglese
to feed
Spagnolo
alimentar,
nutrir
Italiano
nutrire
Tedesco
nähren.
notiàre , vrb Definizione
fàere o giare a cumprèndhere calecuna cosa chi depet ancora acontèssere
Sinonimi e contrari
annuntziai
Frasi
segundhu s'annuadura nótiat abba
Traduzioni
Francese
annoncer
Inglese
to announce (pre)
Spagnolo
anunciar
Italiano
preannunziare
Tedesco
ankündigen.
numerài, numeràre , vrb Definizione
pònnere is números, inditare cun números
Sinonimi e contrari
cifrai,
contae
Terminologia scientifica
mtc
Etimo
ltn.
numerare
Traduzioni
Francese
numéroter
Inglese
to number
Spagnolo
numerar
Italiano
numerare
Tedesco
beziffern,
numerieren.
nuscài, nuscàre , vrb Definizione
pigare su fragu, fintzes fragare
Sinonimi e contrari
acarigai,
annajare,
annàsere,
arrancai 1,
arrastai,
fiagare
Frasi
nusca ite fragu bellu chi li andhat a sa rosa! ◊ isse istat semper nuscandhe e leghendhe giornales de titulias! ◊ zeo mi firmo a ti nuscare, dílicu e profumatu biancu fiore! (G.Farris)◊ mi fit piàghidu de nuscare s’ària de cussos logos
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
flairer
Inglese
to sniff
Spagnolo
olfatear
Italiano
fiutare
Tedesco
beriechen,
riechen.
obbedèssiri , vrb Definizione
pònnere mente, fàere comente narat s'àteru (mescamente prus mannu o chi cumandhat de prus)
Sinonimi e contrari
obbidiri
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
obéir
Inglese
to obey
Spagnolo
obedecer
Italiano
obbedire
Tedesco
gehorchen
obbilàe, obbilài , vrb: obbilare,
obilare Definizione
pònnere is obbilos, is craos, nau mescamente de su Cristos in sa grughe
Sinonimi e contrari
acioae,
aciolai,
apunciai,
atacitai,
ciaitare,
inclavai,
intzoare
| ctr.
ilgiaitare,
irdobbilae,
isclavai
Frasi
a Gesús dh'ant obbilau a sa cruxi ◊ sa cadena fut obbilada a su muru
2.
cun agus de frius mi obbilas su coru
Traduzioni
Francese
clouer
Inglese
to nail,
to crucify
Spagnolo
clavar,
crucificar
Italiano
inchiodare,
crocifìggere
Tedesco
nageln,
kreuzigen.
obbligài , vrb: obbricare,
obbrigai,
obbrigare Definizione
custrínghere a fàere una cosa, fintzes cun sa fortza, ammeletzu o àteru, o fintzes solu pònnere a unu in su bisóngiu de fàere calecuna cosa fintzes coment'e dépidu de torrare
Sinonimi e contrari
costrínghere,
cumandai,
impònnere
Frasi
de fronte a Deus m'intendho obbligadu a pedire perdonu (G.B.Mereu)◊ in chistiones de cojare no si óbbligat mai! ◊ si no lu cheres fàghere làssalu, za no ti l'est obbrighendhe neune!
2.
sa maia depiat èssere giumpada e beniat posta in logos de anca furint obbrigaos a passare
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
obliger
Inglese
to oblige
Spagnolo
obligar
Italiano
obbligare
Tedesco
verpflichten,
zwingen.
obbrèsciri , vrb: obresci,
obrèsciri,
obrexi,
orbèschere,
orbeschi,
orbesci,
orbèsciri Definizione
cumenciare a fàere die / su stedhu de obresci = pianeta Vènere, s'úrtimu istedhu chi si podet bíere faendho die (e su primu chi si paret iscurigandho, istedhu de chenadorzu o de su boinarxu)
Sinonimi e contrari
abbrèschere*,
albeschire,
alburiai,
illuchèschere,
illughintinare,
ispanigai
| ctr.
iscorigai
Frasi
su bíere sa die orbeschendhe e pompiare sa taschedha bódia est pejus de àteros males! ◊ no s'iscít chi dh'obrexat, cras
Traduzioni
Francese
faire jour
Inglese
to dawn
Spagnolo
amanecer,
alborear
Italiano
albeggiare
Tedesco
dämmern,
tagen.
oberàre , vrb: operai,
operare Definizione
fàere faina, òperas, èssere impreaos in calecunu trebballu, in calecunu impreu, cuncordare calecuna cosa de cabbale; foedhandho de males de sa carena, segare calecuna parte malàida po ndhe bogare su malu o po dha mediare
Sinonimi e contrari
trabagiare
Frasi
- E ite sezis operendhe? - Pesèndheche custa foga de muru semus! ◊ custu cristianu no est operendhe nudha, petzi in ziru! ◊ est pretzisu de istare a ocros apertos e a pessare in su malu pro operare in su bonu (M.Columbu)
2.
a Fulanu l'ant operadu a su coro ◊ in custu bràciu chi mi ant operau parera ca portai fogu tenendi
Traduzioni
Francese
agir,
opérer
Inglese
to work,
to operate on
Spagnolo
obrar
Italiano
operare
Tedesco
wirken,
arbeiten,
operieren.
obèschere , vrb: ovèschere Definizione
arrèschere in su gúturu, nau de sa cosa de papare chi no andhat a bia dereta e faet a tussire o chi s'ingurtit a trebballu / mi so obéschiu = m'est postu su mossu in bula, femu allupendimí
Sinonimi e contrari
abèschere,
ammadèschere,
arrancare,
arrèghere,
arrèschere,
iscaussire
/
arròsciri
Frasi
si mi obeschet su pane de chiarju in s'obu de sa gorgobena (G.Delogu)◊ cudhu binu nche l'at ghetau a imboladura e azomai s'est obéschiu!
2.
ma proite mi sichis a ingromorare, a obèschere solu a ti bíere acoconau, incolonconiu, barrosu?
Traduzioni
Francese
avaler de travers
Inglese
to go the wrong way
Spagnolo
atragantarse
Italiano
andare di travèrso (détto di cibo)
Tedesco
sich verschlucken,
in die Falsche Kehle geraten.
obiàe, obiài, obiàre, obiàri , vrb: opiare 1,
oviare Definizione
fàere óbia, bènnere apare de personas, animales o cosas chi si movent s'unu a cara a s'àteru, nau fintzes in su sensu de si cricare, de si bíere, de parare fronte a unu male po dhu pòdere bínchere o fintzes firmare o furriare
Sinonimi e contrari
abbogiare,
addopare,
adobiai,
azobiare,
coviare,
ogiare
Modi di dire
csn:
obiare cosa apare = collire, pònnere paris, acabidai; obiare sa binza = acapiai su pàmpinu, prèndhere; obiare sa basca = pònnere cosa a fàghere umbra
Frasi
no mi podiat biri e candu mi obiàt nci furriàt su bruncu ◊ dh'at obiau torrendu a funtana ◊ a su piciocu dhu obiàt a iscusi ◊ custu crabineri si est opiau cun zente ladra ◊ si mi óbias naras chi no mi as bidu!
2.
su fogu tocat a dh'obiari innantis chi abbruxit totu! ◊ obiadhus a fusti cussus animalis, chi no passint! ◊ óbiami sas bacas no ch'essant atesu!◊ cussu pastori no dhas óbiat is brebeis e po cussu gei fàinti dannu!
3.
candho beniat de obiare apare su dinare de nosi picare su bestire ince furint is pacamentos ◊ si at afachiau zente obiada dae cada bidha ◊ assortau, cussu: at obiau una bella picioca!
Etimo
ltn.
obviare
Traduzioni
Francese
rencontrer
Inglese
to meet
Spagnolo
encontrar,
topar
Italiano
incontrare
Tedesco
treffen.