meraitzàre , vrb: ammaraizare,
meravigliai,
meravigliare,
meravillare,
meravizare,
merevillai,
merevixae Definizione
fàere o fàere provare meravíglia
Sinonimi e contrari
abbajare,
atonicare,
ilmeravizare,
isbaudire,
ispantai,
mirificai
Frasi
mi at meraitzatu ca si est posta a li rispònnere credenne chi fit su fitzu
2.
is passigeris funt meravigliaus de su tzichírriu de is frenus de su trenu!
Traduzioni
Francese
étonner
Inglese
to astonish
Spagnolo
maravillar,
asombrar
Italiano
meravigliare,
stupire
Tedesco
verwundern
meschiàre , vrb: ammeschiare,
mesciare,
mescrare,
mesculare,
mischiare,
misciare,
miscrare Definizione
betare totu a unu, pònnere totu impare cosas diferentes, murigare apare, fàere un'ammesturu / èssere a míscia apare = totu a méschiu, betados apare, meschiados de si agatare paris
Sinonimi e contrari
ammasturai,
imbescurai,
imbesturai,
melciare,
minare 1,
misicare
| ctr.
chirrare,
distínghere,
seberare
Frasi
si bi mésciat àtera zente cun s'iscuja de los bídere dae afaca ◊ si vos miscrades chin cussas e issas chin vois andhat male! ◊ fiagos e fiaghedhos si mísciant apare e faghent unu fiagu nou
2.
ti naro chi prima fimus totu a míscia apare zente e animales!
Etimo
itl.
mischiare
Traduzioni
Francese
mélanger,
mêler
Inglese
to mix
Spagnolo
mezclar
Italiano
mescolare,
miscelare
Tedesco
mischen.
mi , prn Definizione
prn. de 1ˆ persona sing. siat m. che f. manigiau coment'e cmpl. diretu o indiretu: iscriendho si ponet méngius abbandha candho si narat innanti de su vrb., totu a unu cun su vrb. candho si narat apustis cun imperativu o gerúndiu (postu deosi a úrtimu, dhue at logos chi diventat mia); segundhu su vrb. (prnl.) si ponet chentza un'impreu precisu: mi creu, m'impesso, mi pesso, mi parzo, mi fato (= creo, pentzo, pàrgio, fatzo, ma cun significau distintu de custos verbos)
Frasi
tue a mie mi ses bidindhe ◊ lèami cun tegus! ◊ bidindhe mi sezis? ◊ dha chistionu e issa parit ca est ascurtendimia ◊ Gesugristu miu, agiudamia tui! ◊ cun custa lepa est fàtzile chi mi sego ◊ seis agiudandhomi totus ◊ credeimia totu su chi seu nendi ca est berus!
2.
ite mi ndhe narais? ◊ ita mi fais? ◊ donamidha tui cussa cosa! ◊ mi segu un'arrogu de casu ◊ mi dhu pigu ◊ de cussa cosa no mi nd'apu lassau ◊ chi mi dhu giaes mi dhu leo
3.
como tenzo sonnu e mi drommo ◊ mi creu chi no tengas arrexoni ◊ innantis mi pesso, apustis andho ◊ m'impesso deo su mastru! ◊ biu m'eis a fillu miu? ◊ oe mi parzo menzus, mi est essida sa frebba ◊ dhu biu aici a mi fatzu: Custu depit èssi macu!
Etimo
ltn.
mihi, me
Traduzioni
Francese
moi (oggetto e nei complementi retti da prep.),
me (termine,
in presenza di lo,
la,
li,
le,
ne),
me (compl.),
moi (con un verbo all'imperat. positivo)
Inglese
to me
Spagnolo
me
Italiano
me,
mi
Tedesco
mich (Akk.),
mir (Dat.).
míe , prn Definizione
prn. de 1ˆ persona sing. m. e f. impreau sèmpere cun prep., siat cmpl. indiretu o ogetu: a mie, pro a mie, de a mie, in a mie, cun a mie (raru, cust'úrtimu, ca si narat prus cun megus)
Sinonimi e contrari
mea 1,
mene,
mimi
/
mi
Frasi
mi pariat chi, in a mie etotu, calchi cosa no cumbinaiat ◊ ndhe agatas mezus de a mie ◊ faghe comente ti naro, chi est menzus pro a mie ◊ apartadebboche dae a mie! ◊ cussa cosa dàela a mie ◊ a mie no mi at nadu nudha ◊ si de a mie ndhe faghes cussu contu mi che andho ◊ tue no ses che a mie ◊ beni a mie!◊ sighi comente cheres cun a mie ca ndh'apo bidu menzus de a tie! (Moretti)
2.
candho at bidu a mie est bénnidu deretu a mi faedhare ◊ pro curpa sua azis brigadu a mie
Etimo
ltn.
mihi
Traduzioni
Francese
moi,
me
Inglese
to me
Spagnolo
mí
Italiano
me,
mi
Tedesco
mich (Akk.),
mir (Dat.),
meiner (Gen.).
mími , prn: ima,
mimme,
mimmi Definizione
prn. de 1ˆ persona sing. siat m. o f. impreau in cmpl. indiretos e cmpl. ogetu: a mimme, che a mimme, cun mimi, de mimi, po mimi
Sinonimi e contrari
mea 1,
mie
Frasi
commo tocat a mimme ◊ is crabas nd'ant liau de mimi su vicàriu ◊ dh'at torrau a mimi etotu ◊ su coro tuo, bella, chistidhu a mimmi solu, no dh'intreghes a nemmos!◊ acumpanza a mimme puru in caminos de pache! ◊ pro tènnere a mimme, at nau su sóriche, sórico sa soca!
Traduzioni
Francese
moi,
me
Inglese
to me
Spagnolo
mí
Italiano
me
Tedesco
mir (Dat.),
meiner (Gen.).
miminàre , vrb: minimare Definizione
bènnere mancu, torrare a prus pagu, arresurtare prus pagu, prus piticu, torrare agoa de mannària o de cantidade, fàere is míminas
Sinonimi e contrari
abasciai,
amenguai,
ilminorigare,
immeltzare,
immenguare,
impagonzare,
irminguie,
mindigai,
minorai,
torrae
| ctr.
ammanniae,
crèschere
Frasi
cantant in sas chentinas miminendhe carradas e mesinas! ◊ imbetzendhe sos annos creschent, ma vertude e briu solint miminare ◊ custa Banca no creschet e antzis la cherent fàghere miminare ◊ creschet su lussu e míminat s'afetu ◊ cun custas sicagnas, sas funtanas sunt miminendhe ◊ sas dies bellas sunis minimendhe (A.Marceddu)
Etimo
ltn.
minimare
Traduzioni
Francese
décroître,
rétrécir,
réduire
Inglese
to decrease,
to reduce,
to restrict
Spagnolo
disminuir,
menguar,
mermar
Italiano
decréscere,
restrìngere,
ridurre
Tedesco
vermindern,
senken,
kürzen,
verkleinern.
minài 1, minàre , vrb Definizione
ammesturare duas o prus de duas cosas, fintzes segare cosa a orrughedhos / m. sos oos = abbatare sos os
Sinonimi e contrari
ammasturai,
ammeschiare,
melciare,
moricare
Frasi
sas cartas cherent bene minadas innanti de las betare ◊ apu minau bèni s’olleseu e su corriaxu dhu tengu bèni untu ◊ at minau s'arrescotu in su pratu cun àcua callenti
Etimo
ltn.
minare
Traduzioni
Francese
mélanger,
fouetter
Inglese
to whisk,
to remix
Spagnolo
mezclar
Italiano
rimescolare,
frullare
Tedesco
verrühren,
quirlen.
mincidiàre , vrb: mintzidiare,
mintziriare Definizione
giare ocasione, fàere arrennegare
Sinonimi e contrari
agghegiare,
incidai,
inciulai,
insissiligai,
intriscare,
inzerrare,
tinghitare
Frasi
bae innorobbona, bae: continu mintzidiendhe a s'unu e a s'àteru! (G.Ruju)◊ isse candho lu mintzídiant no istat duiddui a rispòndhere male! ◊ est istadu vostè a nos mintzidiare: si ndhe acollet sa resessida! ◊ sos nemicos issoro no los ant mintziriatos prus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
provoquer
Inglese
to provoke
Spagnolo
provocar
Italiano
provocare
Tedesco
auslösen,
hervorrufen.
míntere , vrb: míntiri Definizione
totu is significaos de pònnere, imbarare, imbarrugare, lassare in d-unu logu, in d-unu tretu, apitzu de calecuna cosa, aintru; si narat fintzes in su sensu de fàere bènnere o intrare in corpus o in s'ànimu una fortza o unu sentidu / pps. míntidu, missu
Sinonimi e contrari
mintire,
míssiri,
pònnere
| ctr.
bocare,
leai,
picare
Modi di dire
csn:
m. avriu = fàghere a timire meda; m. atropógliu = pesare burdellu, buluzu; m. briu, fortza = intrare brios, fortza; m. (laore) in ranu = fàghere ingranire
Frasi
cherzo chi mi mintas in parte de sos méritos tuos ◊ at fatu errore a che míntere tantos santos in d-una chéjia minore ◊ mintèndheche sa lana in su cannitu tesset aratzos ◊ míntemi in parte de sos milliones! ◊ míntere a modhe su linu in s'abba ◊ paret chi proat gustu a míntere su didu in sa ferida ◊ mentidí is carciones! ◊ mintimus manu a su tema de cantare
2.
donzi forma de vita apunta a naschire li mintiat un'ispantu, unu ghiliore chi li fortzicaiat sos sentitos (A.Pau)◊ li at ammustradu su letu mintèndhelu in s'aposentu ◊ vinu bi cheret a bos míntere fortza! ◊ li aiat missu intro de su coro unu calore novu chi l'aiat prenata de isetos
3.
Deus meu, mintidemilu in ranu custu laore!
Etimo
ltn.
mittere
Traduzioni
Francese
mettre
Inglese
to put
Spagnolo
poner,
meter
Italiano
méttere
Tedesco
stellen (in piedi,
verticale),
legen ( orizzontale),
stecken (infilare),
mirài , vrb: mirare Definizione
abbaidare po bíere, po giare atentzione e contivigiare, po ammiru e istima, po làstima: s'impr. si narat fintzes coment'e avertimentu / impr.: mih!, millu!; mirare sa conca = labare, castiai is pilus po dhus illimpiai de sa malesa
Sinonimi e contrari
abbadiai,
allutzare,
annotare,
apompiai,
cadebai,
castiai,
labai
/
cultodiare,
tentare
Frasi
mirat sa domo che una mama ◊ e proite mi mirades, ojos chi deo no miro?! (Grolle)◊ bastat chi cussas féminas mi mirent un'istante pro chi mi passent su coro che balla! ◊ si mi bolis domanda, no passis mira mira! ◊ sete cravellos d'oro bi los miro in s'altare adorèndhesi a Deu…◊ pentza a fai bèni e no miris a chini
2.
mira, una cosa ti naro: o triballas comente si tocat, o ti che andhas deretu! ◊ mirai de cust'ómini: a puntu bellu est torrau!…
3.
e cantas boltas bi lu aia nadu: Míradi s'onestade, fizu meu! ◊ cun s'iscusa ca dhi miràt is pipius, si nci est posta meri
Cognomi e Proverbi
prb:
faghe bene e no mires a chie!
Etimo
ltn.
mirare
Traduzioni
Francese
garder,
regarder
Inglese
to guard,
to look at,
to admire
Spagnolo
mirar
Italiano
mirare,
custodire
Tedesco
betrachten,
bewachen.
miramentàre , vrb Definizione
tènnere contu, contivigiare
Sinonimi e contrari
acastiai,
cultodiare,
aggordai,
coltoire,
mirai
Frasi
sa domo bi la miramentat una fémina bona ◊ in sos órdines de sa vintza no bi aiat mancu unu tzufu de erva, dontzi funnu fit bene arraicatu e bene miramentatu ◊ su pitzinnu no miramentat vene su bestiàmene ca li piaghet su caentu e no si abbitzat de nudha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
garder,
gouverner,
soigner (aver cura di)
Inglese
to preserve,
to control
Spagnolo
guardar,
cuidar
Italiano
custodire,
governare
Tedesco
bewachen,
besorgen.
mischinzàre , vrb Definizione
èssere o istare in mischinzia, a mindhighiu, in su pagu a tropu, in su bisóngiu, àere bisóngiu / m. de… = àere bisonzu de…
Sinonimi e contrari
arrunzinare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avoir de la pénurie
Inglese
to be in shortage
Spagnolo
vivir en la estrechez
Italiano
avére penùria
Tedesco
mangeln,
in beschränkten Verhältnissen leben,
abgebrannt sein.
mizài , vrb Definizione
essire abba, comente faet in is venas, in is funtanas
Sinonimi e contrari
benai
Frasi
in s'arroca mizat àcua frisca ◊ is làgrimas mizant de is ogus faendi surcus in is trempas impruinadas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
jaillir
Inglese
to spurt
Spagnolo
brotar,
manar
Italiano
sgorgare
Tedesco
quellen,
sprudeln.
moderài , vrb: ammoderai,
moderare Definizione
abbrandhare, regulare, fàere a manera chi una cosa, unu cumportamentu no siat a tropu o airadu, chentza régula
Sinonimi e contrari
afrenai,
arregulai,
medrare,
medrire
Frasi
mai ti ses, Murenu, moderadu, ne ti podes sa limba moderare! ◊ moderàdebbos, faghindhe sa cosa! ◊ circa de moderai is fuedhus! ◊ moderadha cussa pressi!
Traduzioni
Francese
modérer,
limiter
Inglese
to moderate
Spagnolo
moderar,
ablandar
Italiano
moderare,
limitare
Tedesco
zügeln,
mäßigen.
modhinàre , vrb: ammodhinae,
mudhinare,
mundhinare Definizione
cumenciare a pròere, fàere pagos istídhigos, pròere a fine, a istídhigos lascos, fintzes betare àteru a ispergiadura che istídhigos de abba
Sinonimi e contrari
aciaviai,
arrosinai,
cibinare,
isprinzulare,
istedhiare,
lentinare,
mirmisiare,
pispisinare,
proighinai
Frasi
custu manzanu at modhinadu
2.
s'aera est modhinendhe piúere niedhu
Etimo
ltn.
*molliginare
Traduzioni
Francese
pleuviner,
pleuvasser
Inglese
to drizzle
Spagnolo
lloviznar
Italiano
piovigginare
Tedesco
nieseln,
sprühen.
mòere , vrb: mòfere,
mòghere,
mòvere,
movi,
mòviri Definizione
cambiare posidura, portare de unu logu o tretu a un'àteru, murigare; fàere cambiamentu, abbiare unu dolore; tzucare, rfl.pònnere in camminu, fàere viàgiu; fàere impresse / ind. pres. 3ˆ p. sing. mofet, moghet; cong. 2ˆ p. pl. moghetzas, movetzas; pps. móvidu, mófitu, mófiu
Sinonimi e contrari
irmoventare
/
andai,
bènnere,
caciare,
cambiai,
suncai,
tocai 1
/
coidai
| ctr.
firmai
Modi di dire
csn:
mòviri s'istògumu = buluzare, fàghere a gana mala; movirisí po ternura = àere dolu, fàghere làstima; èssere a su moe moe = moindhe, pagu frimmu, candho goi candho gai; moindhe (nau de cosa chi si movit cun fuliesa manna) = frusiendi (bíere "múere")
Frasi
moe cussa pedra! ◊ sa pudheca est maseredha, mancu si movit candu dha tocas! ◊ su cane est moindhe sa coa ◊ moediche dae cue! ◊ non cherzo andhare in ancas chi mofent pro abbitúdine (L.Loi)◊ boe betzu, isfinidu, fadicadu, no si mofet ◊ a sa cosa prantada li cheret móida sa terra ca creschet de prus ◊ scerada est sempri crocada, non si podit movi, mancu pesai de su letixedhu ◊ no bos moghezas finas chi torro!
2.
sa borta chi mi funta móvius is genugus fui abarrada sétzia unas cantu diis ◊ su tempus est móvidu, est moindhe ◊ no lu moent nen diàulos e nen santos candho si che tzacat un'idea in conca! ◊ sas berbeghes cherent móidas a pàschere
3.
moe cun megus a cumandhu! ◊ mira ca soi fendi sa lómpia agante de Luiginu, po intendi si cras movit a Castedhu ◊ de meriadorzu movet su masone in paschimenta ◊ arguai a tibe chi ti mogas!
4.
zuto una dente a su moe moe: at a èssere menzus chi mi ndhe la feta tirare ◊ ti as a mòere carchi dente manighendhe cussa peta tosta!
5.
mòfeti, sinono torrat a rosinare e nos infundhimos! ◊ mòedi, mih, ca no bi at ora! ◊ toca movidindi ca tèngiu fàmini!
Etimo
ltn.
movere, moere
Traduzioni
Francese
bouger,
remuer,
déplacer,
détourner (dissuadere),
se dépêcher
Inglese
to move,
to shift
Spagnolo
mover,
desplazar,
moverse,
darse prisa
Italiano
muòvere,
movimentare,
spostare,
smuòvere,
sbrigarsi
Tedesco
bewegen,
versetzen,
umstellen,
verrücken,
aufbrechen,
sich beeilen.
moidàre , vrb: mughidare,
muidare,
muitare Definizione
fàere moida, a moida, a súrbiu o a zúmiu comente faent su bentu forte o fintzes unos cantu bobbois
Sinonimi e contrari
afruschiare,
ammuinai 1,
fruscidare,
frusiai,
mojire,
múere,
muizare,
zumiai
Frasi
babbaudedhos cun alas pintadas muidèndhemi in giru a boliadas de su mundhu mi dant novas ◊ su bentu si pesat muidendhe, iscútinat sas àlvures e paret de las chèrrere ispeigare ◊ una fritza colat moidendhe ◊ inue passaiat li muidaiat s'ispada che tronu ◊ su ventu colat muitanne ◊ si ti sunt sas orixas muidendhe sunt campanas pro ti ndhe ischidare! (G.Raga)
Etimo
ltn.
mugitus
Traduzioni
Francese
siffler,
bourdonner,
ronfler
Inglese
to whistle,
to buzz
Spagnolo
silbar
Italiano
fischiare,
ronzare
Tedesco
sausen,
summen.
mòlere , vrb: moli,
mòliri,
molli Definizione
nau mescamente de laores o àteru a granu (ma fintzes olia), pistare, fàere a farinedhos, istrecare a mola antiga o a machinàriu che is molinos modernos fintzes a dhos fàere a farra o a pasta; mòvere coment'e a molinadura
Sinonimi e contrari
machinare,
molinai,
mulire
Frasi
est circandu unu piciochedhu po dh'axudai a moli pessa po dha fai a sartissu ◊ nessune ti at bistu molenne tricu ◊ po mòliri a mola sarda, manna, fata po cuadhu, nosu teniaus s'ebba
2.
cussu fit s'ammentu chi prus li moliat in conca
Etimo
ltn.
molere
Traduzioni
Francese
moudre
Inglese
to grind
Spagnolo
moler
Italiano
macinare
Tedesco
mahlen.
moltiplicàre , vrb: multiplicai,
multiplicare Definizione
contare una cosa, una cantidade, a tantas bortas, coment'e faendho una suma etotu ma de su matessi númeru o tanti
Traduzioni
Francese
multiplier
Inglese
to multiply
Spagnolo
multiplicar
Italiano
moltiplicare
Tedesco
moltiplizieren (per = mit+Dat.),
vermeheren.
monsiàre , vrb: ammonsiare,
mossiai,
mossiare,
mossicare,
mossicrare,
mossigare,
mussiai,
mussiari Definizione
pigare a móssigos, a dentes, aferrare a forte cun is dentes / mossigàresi sa limba (nau in cobertantza)= aguantaisí de fuedhai de ccn.
Sinonimi e contrari
addentai,
addenticare,
ammossare,
iscafitai,
mòssere,
smussiai
Frasi
custu cani est tontu che sa bia: giogat cun sa genti allena e currit in s'idea de mussiari fintzas a su meri suu etotu ◊ dh'iat mossigada unu cuadhu e si ndhe fut assicada ◊ cussu cani iat mussiau genti meda e dhu portànt a nòmini
2.
móssigadi sa limba innantis de faedhare male de s'àteru!
Etimo
ltn.
morsicare
Traduzioni
Francese
mordre
Inglese
to bite
Spagnolo
morder
Italiano
mòrdere,
morsicare
Tedesco
beißen.