malatratài , vrb: maletratare,
matratare Definizione
pigare s'àteru o una cosa de mala manera, a tales de dhi fàere male o dannu, de dh'ofèndhere
Sinonimi e contrari
addongare,
ammaticorgiare,
atrasetare,
bistrasciare
Frasi
de sa pessone mea so sa mere: nissune si maltratet gai tantu po chi fago su meu piaghere (M.Z.Funedda)◊ bi at pòveros puru chi maltratant s'àteru, póveru etotu! ◊ s'identidade sena limba est niente, faedhu chi tantu si maltratat a ispropósitu (Z.Cappai)
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
maltraiter
Inglese
to maltreat
Spagnolo
maltratar
Italiano
maltrattare
Tedesco
mißhandeln
malcadúra , nf: marcadura Definizione
su marcare in sa pedhe (pruschetotu is animales mannos: cuadhos, boes e bacas); sa marca chi si faet
Sinonimi e contrari
aferritadura,
marconzu,
sinnadolzu
/
cdh. fucatógiu,
malcatura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marquage,
action de marquer,
ferrade
Inglese
to brand
Spagnolo
marca
Italiano
marchiatura
Tedesco
Markieren,
Markierung.
malcàre , vrb: marcai,
marcare Definizione
betare sa marca, pònnere o fàere marcu, singiale chi abbarrat in sa pedhe po distínghere calecuna cosa (es. is pegos de unu mere, mescamente si est bestiàmene de petza manna); fàere una genia de marcos in su cadhàrgiu cun su puntu, a corpadura, po bellesa (e in àtera manera fintzes in su pane); fàere a cumprèndhere cosa cun calecunu singiale; iscríere in calecuna lista o registru, pònnere o pigare annotu
Sinonimi e contrari
aferritare,
punciai
/
signalai,
signare
/
allistai
Frasi
su logu de sa nadia li at marcadu totu sa vida ◊ su bestiàmine si marcat a s'origra cun d-una segada o a su lumbu cun sa marca a fogu ◊ at marcau is serviglietas a líteras fatas cun s'agu ◊ dèu oi trigu a benni poita depeus marcai vitellus
2.
si bi at pérdida de currente, cust'aparitzu ti lu marcat
3.
oi gei est chitzanu: calincuna cosa marcat! ◊ mi dolit su genugu, depit proi: tanti gei no dhu marcat su tempus mau!…◊ is cucus apari si arrespundint e parit chi marchint a proi ◊ sas àgheras petzàglias sont marcanne temporata de ventu
4.
nois mamas e fizos nos semus marcaos pro cullire sa zorronada ◊ mi che so marcadu a iscola ◊ tocat a si che marcare in sa comuna pro lis dare sa linna de su cumonale ◊ custas cosas chi soi comporandu marcadhas a nòmini suu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
marquer,
signaler,
indiquer,
montrer,
inscrire
Inglese
to mark,
to countermark,
to point out,
to record
Spagnolo
marcar
Italiano
marchiare,
contrassegnare,
segnalare,
indicare,
iscrívere
Tedesco
markieren,
zeigen (auf+Akk.),
einschreiben,
eintragen.
malichinzàre , vrb Definizione
èssere a iscrafíngiu, a papíngiu
Frasi
candho a s'ómine li malichinzat su culu… annu de burdos!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
démanger
Inglese
to itch
Spagnolo
picar
Italiano
prùdere
Tedesco
jucken.
malissàre , vrb: malitziai,
malitziare Definizione
pentzare male, suspetare de calecunu o de calecuna cosa, pentzare in su malu
Sinonimi e contrari
busudhare,
sudhare
Frasi
mi at mortu tres anzones in pagas dies e addaghi apo malitziadu apo tzirriadu su veterinàriu (Z.Porcu)
Traduzioni
Francese
soupçonner
Inglese
to suspect
Spagnolo
maliciarse,
sospechar
Italiano
sospettare
Tedesco
verdächtigen.
malmuràre , vrb: ammarmurai,
marmurai,
marmurare Definizione
intostare che màrmuri de su fritu, de su dispraxere
Sinonimi e contrari
abbadherigare,
abbidhiritzai,
ateterigare,
ingortigai,
intostai
/
achirdinae,
inteterighedhare,
astragare,
cancarai,
marmurizai
/
apedrare
| ctr.
ammodhiae,
iscagiae
Frasi
sas irfoetadas de s'abba, mulinada dae sa tramuntana, lis marmurabat sa carena
2.
no pianghia ma mi malmuresi ◊ mamma est in campusantu marmurada suta de sa losa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
glacer,
pétrifier
Inglese
to petrify
Spagnolo
petrificar
Italiano
agghiacciare,
impietrire
Tedesco
versteinern.
malocràre , vrb: malograi,
malograre,
malorgai Definizione
fàere andhare male in su sensu de guastare, de pèrdere, o fintzes de perdimentare sa cosa; pònnere ogu, pitziare de ogu / m. sos annos, sas dies, su mamentu, su dinare, su sàmbene
Sinonimi e contrari
fragiare,
guastai,
malobrare,
pèrdere,
stramancai
Frasi
tristu deo chi apo malogradu una prendha chi tenia! ◊ malogresi s'ocasione chi tenia in manos ◊ cussa linna iscurincedha apícius de s’atra e pigandi su tirí po no dhu malorgai!
2.
t'incumandho no apes de malograre s'orrobba candho passas!
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
abîmer,
gaspiller
Inglese
to damage
Spagnolo
malograr
Italiano
sciupare
Tedesco
verderben,
vergeuden.
maltedhàre , vrb: ammartedhai,
martedhae,
martedhai,
martedhare,
martedhari Definizione
trebballare a martedhu; istare a cropos giaendho ifadu, acropandho, iscudendho; èssere a tochedhos, portare su coro a atzàpidos / martedhai s'arràmini = triballare cun su puntu s'isterzu de ràmine pro li fàghere sas mustras; martedhae is matas = sinnalare sas àrbures de ndhe segare
Sinonimi e contrari
martzedhare,
pichedhai
Frasi
su ferreri est martedhendi preparendi is ainas ◊ apu biu fadendu unu cardaxu e aintru ci fiant trinta arramanajus martedhendu e s'unu no s'intendiat cun s'àteru…
2.
apo seradu su coro maltedhèndhemi in su petus ◊ s'anzone zughet su coro martedhendhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
marteler
Inglese
to hammer
Spagnolo
martillear,
martillar
Italiano
martellare
Tedesco
hämmern.
maltzíre , vrb: marcire,
marciri,
martzire Definizione
fàere a sàngia, a matéria, nau de liagas, trincos e partes malàdias
Sinonimi e contrari
acucuai,
impostemai,
insangiai,
marcitai,
materiare,
sanzire
Frasi
s'ispina no so reséssidu e ndhe la fàghere essire fintzas chi no si est martzida
2.
martzidu totu e totu apiagadu, in d-unu muntonarzu si est frundhidu (M.Dore)◊ sa matéria est cudha cosa groga chi essit de una ferida daghi est totu martzida
Etimo
itl.
marcire
Traduzioni
Francese
suppurer
Inglese
to fester
Spagnolo
supurar
Italiano
suppurare
Tedesco
vereitern.
mancài 1 , vrb: ammancai,
mancare Definizione
bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere)
Sinonimi e contrari
afaltai,
miminare,
scimai
/
istramancai
| ctr.
bundhare,
crèschere,
èssere,
subercai
Frasi
s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus
2.
ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau
3.
mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no mancat no est nàschidu
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
manquer,
faire défaut,
commencer à manquer
Inglese
to be lacking
Spagnolo
carecer,
faltar
Italiano
difettare,
mancare,
scarseggiare
Tedesco
mangeln,
knapp sein.
mandài , vrb: mandari,
mandhare,
mannare,
immandai Definizione
fàere andhare a ccn. logu, pedire o cumandhare de andhare; fàere pigare o portare una cosa a unu po dha giare a un'àteru
Sinonimi e contrari
imbiare
Frasi
in sa terra su Signore a tie ti at mannau po isfrégiu! (A.Zedde)◊ a li chircare fémina at mandhadu sa mama ◊ at mandhadu sa lítera manu manu cun s'amigu ◊ Sennore, no mi mandheis a nessunu a domo! ◊ mandhàdelos a iscola, sos pisedhos!
Cognomi e Proverbi
prb:
chie cheret andhet, chie no cheret mandhet!
Etimo
ltn.
mandare
Traduzioni
Francese
envoyer,
expédier,
envoyer
Inglese
to send
Spagnolo
enviar,
remitir
Italiano
mandare,
rinviare,
spedire
Tedesco
senden,
schicken.
mandhicàre , vrb: mandhigare,
mandiai,
mandigai,
mandigare,
mannicare,
mannigare Definizione
pigare e pònnere in buca, matzigare e ingurtire totu su chi si podet cunsiderare alimentu de fàere a matzigadura; si narat fintzes in su sensu de ispaciare calecuna cosa a fortza de dh'impreare, distrúere, fintzes bochíere; nau in cobertantza, pinnigare dinare púbblicu aprofitandhosindhe de un'incàrrigu o funtzione
Sinonimi e contrari
manicare,
papae
Frasi
ma si mi aiant dadu a tribagliare, onestu fio istadu e soddisfatu, mandhighendhe deo e dendhe a mandhigare! (B.Caredda)◊ su cane de s'ortulanu no màndhigat e no lassat mandhigare ◊ tocat a dare a mandhicare a su famidu!
2.
làssalu corpare, za no si lu màndhigat! ◊ su portale fit mannicatu dae su lentore, rosicatu che casu assénnitu dae sos sóriches
Cognomi e Proverbi
prb:
a chie màndhigat tropu ndhe sàltiant sos ojos
Etimo
ltn.
mandicare
Traduzioni
Francese
manger
Inglese
to eat
Spagnolo
comer
Italiano
mangiare
Tedesco
essen (Mensch),
fressen (Tier),
abnutzen,
durchbringen.
manèsci , vrb: amminèsciri,
menesci,
menèsciri,
minesci,
minèsciri Definizione
fàere cosa a manera de ndh'àere o de ndhe pòdere àere calecunu prémiu, bàntidu, làudes, praxere, o fintzes calecuna cosa de male (po curpa, neghe, farta)/ non crescit e non minescit = si narat po dónnia cosa chi non bandat comenti tocat
Sinonimi e contrari
medèsciri*,
meressire,
meritai
| ctr.
demerèssere
Frasi
dhi apu comporau unu libbru… ma mancu dhu minescit! ◊ no menescit perdonu ◊ su buconi prus nodiu dhu papat chini no minescit
Traduzioni
Francese
mériter
Inglese
to merit
Spagnolo
merecer
Italiano
meritare
Tedesco
verdienen,
einbringen.
mangiucài , vrb: ammangiucai Definizione
su chi faent is tocaredhos, istare tocandho, totu, cricandho, iscorrovedhandho
Sinonimi e contrari
ammanucai,
fodichinare
Frasi
dh'eus postu cosa manna ananti, a sa computera, ca assinuncas is pipius bandhant a mangiucai
Etimo
itl.
mangiucare
Traduzioni
Francese
fouiller
Inglese
to search
Spagnolo
hurgar
Italiano
frugare
Tedesco
stöbern.
manicàre , vrb: manigare Definizione
pigare e pònnere in buca, matzigare e ingurtire su papare o css. àteru alimentu de fàere a matzigadura; si narat fintzes in su sensu de ispaciare calecuna cosa a fortza de dh'impreare, distrúere, de bochíere; nau in cobertantza, pinnigare dinare púbblicu aprofitandhosindhe; giogandho a dama, bínchere pedina o dama a su cumpàngiu; fintzes fàere a iscrafíngiu
Sinonimi e contrari
cossumire,
mandhicare,
papae
| ctr.
geunare
Modi di dire
csn:
fàghere a manigare = coxinai; bogare a manigare = pònniri cosa in mesa po papai; - E coment'istades? - Za nos ndhe manigamus! = gei istaus bèni
Frasi
bogàdeli a manigare a s'istranzu! ◊ no coizat nudha: sas predas de su caminu chi si mànighet! ◊ zente de bonugoro: comente mi ant bidu, deretu mi ant bogadu a manigare ◊ ponide a manigare ca est mesudie!
2.
su ruinzu si mànigat su ferru ◊ cussos animaledhos fora si los est manighendhe su fritu
Cognomi e Proverbi
prb:
chie no est bonu manighendhe no est bonu tribagliendhe
Traduzioni
Francese
manger,
ronger,
prendre
Inglese
to eat,
to consume
Spagnolo
comer
Italiano
mangiare,
corródere
Tedesco
essen (uomo),
fressen (animale),
abnutzen,
durchbringen.
maniestàre , vrb: manifestare 1 Definizione
pigare o portare in manu cosa faendhodha, trebballandho: prus che àteru si narat de sa pasta trebballada chi si segat po fàere is panes, sestare su pane
Sinonimi e contrari
afresare,
manigiai
Frasi
bisonzu de cumentzare a maniestare sa pasta, sinono nos arvèschet! ◊ tue de grobbes ndhe gràminas, ndhe incurtzas, ndhe azustas: ma si las maniestas t'iscuso ca sunt ifustas de allegria ◊ leeit a manifestare su púpulu cun manera: li sesteit sos pilos, sa fronte e sos ojos (G.Addis)
Traduzioni
Francese
manipuler
Inglese
to manipulate
Spagnolo
manejar,
manipular
Italiano
manipolare
Tedesco
kneten,
zubereiten.
manigiài, manigiàre , vrb: manitzare,
manixai,
manizare Definizione
pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa
Sinonimi e contrari
ammaunire,
impleai,
maniestare
Modi di dire
csn:
manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru
Frasi
arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu
2.
cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca
3.
si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis!
4.
sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
manier,
manipuler,
manœuvrer,
mettre tout son œuvre
Inglese
to use,
to manipulate
Spagnolo
manejar
Italiano
maneggiare,
manipolare,
manovrare,
adoperare
Tedesco
hantieren (herum),
handhaben,
gebrauchen.
mantènnere, mantènniri , vrb: ammantènnere,
muntènnere Definizione
pigare, aferrare cun is manos (rfl. betare sa manu a calecuna cosa a manera de no orrúere); tènnere, àere in podere, sighire a tènnere o a portare; tènnere o chistire chentza si guastare, chentza si pèrdere / pps. manténnidu, mantésiu, mantesu
Sinonimi e contrari
afuntènnere,
agguantai,
apompiai,
apoderae,
rèzere
/
badrare,
ostènnere
/
coltoire
| ctr.
iscapare,
lassai
Modi di dire
csn:
Deus lu mantenzat! = Deus lu bardet, lu muntenzat sanu, chentza male (nadu in suspu: gi est pagu grassu!…); muntenneresindhe, muntènneresi de… = fàghere a mancu de carchi cosa chirchendhe de pònnere frenu a unu gustu, a sos físsios e gai; muntènnere a unu de carchi cosa = chircare de no li lassare fàghere carchi cosa; mantèniri su fuedhu = èssere de peràula, fàghere su chi si narat candho si daet sa peràula
Frasi
muntene custa cosa! ◊ cust'animale no bi la fato a lu muntènnere: mi ch'est fuindhe! ◊ s'ambidha andhat male a la muntènnere ◊ in sa pigada de s'iscala muntènedi no ruas! ◊ si pigas a s'àrbure muntènedi bene a sas naes!
2.
si bi at erba, in montes, sa robba sighit a muntènnere su late ◊ candho presu ti ant pro ti bochire nemmancu sos cannaos ant muntesu (Sozu)◊ cussas sunt promissas fatas e mai mantésias
3.
no mi ndhe muntenzo de bi l'argumentare su chi mi at fatu! ◊ no ti ndhe podes muntènnere de fumare? ◊ a fizos mios no los poto muntènnere d'essire
4.
su sale muntenet bona sa cosa a tempus meda
Etimo
ltn.
manutenere
Traduzioni
Francese
maintenir
Inglese
to maintain
Spagnolo
mantener,
sujetar,
guardar
Italiano
mantenére,
conservare
Tedesco
halten,
sich halten (refl.),
erhalten,
bewahren.
mantovàre , vrb: mentoare,
mentovare,
mentuare,
montoare,
montogare,
montovare,
muntoare Definizione
nàrrere su númene de unu o de una cosa o logu foedhandho o arrexonandho, arregodandhodhu prus che àteru a ispantu, a meravígia, cun ammiru, a murrúngiu
Sinonimi e contrari
arranomonai,
arremonae,
fentomare,
nemonai
Frasi
mi podes dare sa proposta e sos àteros documentos chi mentovas in sa risposta chi mi as imbiadu ◊ una làgrima in cara li est falada montovendhe a chie at in coro ◊ cussu logu est montovadu pro nuraghes, domos de gianas e àteros ammentos ◊ bastat, no chèglio prus a mi ndhe mentovare!
Etimo
itl.
mentovare
Traduzioni
Francese
mentionner,
nommer
Inglese
to mention
Spagnolo
mencionar
Italiano
menzionare
Tedesco
anführen,
erwähnen.
marcitài , vrb: martzidare,
martzitare Definizione
fàere a sàngia, fàere sàngia, matéria, nau de freaduras, trincos e partes malàidas; nau de su casu, fàere, ammodhigare / pps. marcitau; cdh. malcitatu
Sinonimi e contrari
ammagagnare,
maltzire,
prudicare
Frasi
as a martzidare intro de sa losa ◊ comente poto martzidare in letu, si est die de maju festosa e lúghida?! ◊ sica ti podes restare, o sas fozas des lassare o in breve ti martzitas
2.
su saltaredhu ponit in su casu martzu fintzas a candu est marcitau in totu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
pourrir
Inglese
to rot
Spagnolo
marchitar
Italiano
marcire
Tedesco
vereitern.