Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

malatratài , vrb: maletratare, matratare Definition pigare s'àteru o una cosa de mala manera, a tales de dhi fàere male o dannu, de dh'ofèndhere Synonyms e antonyms addongare, ammaticorgiare, atrasetare, bistrasciare Sentences de sa pessone mea so sa mere: nissune si maltratet gai tantu po chi fago su meu piaghere (M.Z.Funedda)◊ bi at pòveros puru chi maltratant s'àteru, póveru etotu! ◊ s'identidade sena limba est niente, faedhu chi tantu si maltratat a ispropósitu (Z.Cappai) Etymon itl. Translations French maltraiter English to maltreat Spanish maltratar Italian maltrattare German mißhandeln

malcadúra , nf: marcadura Definition su marcare in sa pedhe (pruschetotu is animales mannos: cuadhos, boes e bacas); sa marca chi si faet Synonyms e antonyms aferritadura, marconzu, sinnadolzu / cdh. fucatógiu, malcatura Etymon srd. Translations French marquage, action de marquer, ferrade English to brand Spanish marca Italian marchiatura German Markieren, Markierung.

malcàre , vrb: marcai, marcare Definition betare sa marca, pònnere o fàere marcu, singiale chi abbarrat in sa pedhe po distínghere calecuna cosa (es. is pegos de unu mere, mescamente si est bestiàmene de petza manna); fàere una genia de marcos in su cadhàrgiu cun su puntu, a corpadura, po bellesa (e in àtera manera fintzes in su pane); fàere a cumprèndhere cosa cun calecunu singiale; iscríere in calecuna lista o registru, pònnere o pigare annotu Synonyms e antonyms aferritare, punciai / signalai, signare / allistai Sentences su logu de sa nadia li at marcadu totu sa vida ◊ su bestiàmine si marcat a s'origra cun d-una segada o a su lumbu cun sa marca a fogu ◊ at marcau is serviglietas a líteras fatas cun s'agu ◊ dèu oi trigu a benni poita depeus marcai vitellus 2. si bi at pérdida de currente, cust'aparitzu ti lu marcat 3. oi gei est chitzanu: calincuna cosa marcat! ◊ mi dolit su genugu, depit proi: tanti gei no dhu marcat su tempus mau!…◊ is cucus apari si arrespundint e parit chi marchint a proi ◊ sas àgheras petzàglias sont marcanne temporata de ventu 4. nois mamas e fizos nos semus marcaos pro cullire sa zorronada ◊ mi che so marcadu a iscola ◊ tocat a si che marcare in sa comuna pro lis dare sa linna de su cumonale ◊ custas cosas chi soi comporandu marcadhas a nòmini suu Etymon itl. Translations French marquer, signaler, indiquer, montrer, inscrire English to mark, to countermark, to point out, to record Spanish marcar Italian marchiare, contrassegnare, segnalare, indicare, iscrívere German markieren, zeigen (auf+Akk.), einschreiben, eintragen.

malichinzàre , vrb Definition èssere a iscrafíngiu, a papíngiu Sentences candho a s'ómine li malichinzat su culu… annu de burdos! Etymon srd. Translations French démanger English to itch Spanish picar Italian prùdere German jucken.

malissàre , vrb: malitziai, malitziare Definition pentzare male, suspetare de calecunu o de calecuna cosa, pentzare in su malu Synonyms e antonyms busudhare, sudhare Sentences mi at mortu tres anzones in pagas dies e addaghi apo malitziadu apo tzirriadu su veterinàriu (Z.Porcu) Translations French soupçonner English to suspect Spanish maliciarse, sospechar Italian sospettare German verdächtigen.

malmuràre , vrb: ammarmurai, marmurai, marmurare Definition intostare che màrmuri de su fritu, de su dispraxere Synonyms e antonyms abbadherigare, abbidhiritzai, ateterigare, ingortigai, intostai / achirdinae, inteterighedhare, astragare, cancarai, marmurizai / apedrare | ctr. ammodhiae, iscagiae Sentences sas irfoetadas de s'abba, mulinada dae sa tramuntana, lis marmurabat sa carena 2. no pianghia ma mi malmuresi ◊ mamma est in campusantu marmurada suta de sa losa Etymon srd. Translations French glacer, pétrifier English to petrify Spanish petrificar Italian agghiacciare, impietrire German versteinern.

malocràre , vrb: malograi, malograre, malorgai Definition fàere andhare male in su sensu de guastare, de pèrdere, o fintzes de perdimentare sa cosa; pònnere ogu, pitziare de ogu / m. sos annos, sas dies, su mamentu, su dinare, su sàmbene Synonyms e antonyms fragiare, guastai, malobrare, pèrdere, stramancai Sentences tristu deo chi apo malogradu una prendha chi tenia! ◊ malogresi s'ocasione chi tenia in manos ◊ cussa linna iscurincedha apícius de s’atra e pigandi su tirí po no dhu malorgai! 2. t'incumandho no apes de malograre s'orrobba candho passas! Etymon spn. Translations French abîmer, gaspiller English to damage Spanish malograr Italian sciupare German verderben, vergeuden.

maltedhàre , vrb: ammartedhai, martedhae, martedhai, martedhare, martedhari Definition trebballare a martedhu; istare a cropos giaendho ifadu, acropandho, iscudendho; èssere a tochedhos, portare su coro a atzàpidos / martedhai s'arràmini = triballare cun su puntu s'isterzu de ràmine pro li fàghere sas mustras; martedhae is matas = sinnalare sas àrbures de ndhe segare Synonyms e antonyms martzedhare, pichedhai Sentences su ferreri est martedhendi preparendi is ainas ◊ apu biu fadendu unu cardaxu e aintru ci fiant trinta arramanajus martedhendu e s'unu no s'intendiat cun s'àteru… 2. apo seradu su coro maltedhèndhemi in su petus ◊ s'anzone zughet su coro martedhendhe Etymon srd. Translations French marteler English to hammer Spanish martillear, martillar Italian martellare German hämmern.

maltzíre , vrb: marcire, marciri, martzire Definition fàere a sàngia, a matéria, nau de liagas, trincos e partes malàdias Synonyms e antonyms acucuai, impostemai, insangiai, marcitai, materiare, sanzire Sentences s'ispina no so reséssidu e ndhe la fàghere essire fintzas chi no si est martzida 2. martzidu totu e totu apiagadu, in d-unu muntonarzu si est frundhidu (M.Dore)◊ sa matéria est cudha cosa groga chi essit de una ferida daghi est totu martzida Etymon itl. marcire Translations French suppurer English to fester Spanish supurar Italian suppurare German vereitern.

mancài 1 , vrb: ammancai, mancare Definition bènnere mancu, pèrdere, su dhue àere mancàntzia, farta, su no dhue èssere o èssere pagu de is cosas (aus. èssere, o fintzes àere si su sugetu de su vrb. no est precisu); fàere a mancu, fàere mancàntzias, cosas malas o chi no andhant bene mescamente contras a un'avertimentu o una régula (aus. àere) Synonyms e antonyms afaltai, miminare, scimai / istramancai | ctr. bundhare, crèschere, èssere, subercai Sentences s'iscuta chi so mancadu mi ch'est pigadu su late in su fogu ◊ sunt duas dies chi mi mancat su bestiàmine ◊ mi est mancadu custu traste: bidu mi l'as? ◊ li sunt mancadas sas fortzas ◊ a cancu cumpàngiu no fiant mancadas is iscrocorigaduras ◊ males za no ndhe mancat a neune ◊ in custu tretu, de intúnigu che ndhe cheret àteru: comente colo sa riga si bidet chi bi ndhe mancat ◊ nos at mancadu cosa dae domo ◊ mi at mancadu bestiàmine ◊ mi sunt mancadas sas berbeghes ◊ de brabeis e angionis no ndi at mancau prus 2. ei, no apo a mancare de fàghere su chi naras tue!…◊ no as mancadu de fàghere sa faina: lampu!… mandronatzu! ◊ atrus no iant mancau de nai cancu fuedhu in prus ◊ ndh'at contau de fatos in ca fut in Iugoslàvia!… ma ci no est mortu pagu dh'at mancau 3. mamma mia, perdònami si calchi borta apo mancadu ◊ sa curpa est sa tua ca as mancadu tue ◊ si apu mancau sèndiri pipia bollu èssi perdonara ◊ nàrami in ite apo mancadu pro meritare tanta pena! Surnames and Proverbs prb: chie no mancat no est nàschidu Etymon itl. Translations French manquer, faire défaut, commencer à manquer English to be lacking Spanish carecer, faltar Italian difettare, mancare, scarseggiare German mangeln, knapp sein.

mandài , vrb: mandari, mandhare, mannare, immandai Definition fàere andhare a ccn. logu, pedire o cumandhare de andhare; fàere pigare o portare una cosa a unu po dha giare a un'àteru Synonyms e antonyms imbiare Sentences in sa terra su Signore a tie ti at mannau po isfrégiu! (A.Zedde)◊ a li chircare fémina at mandhadu sa mama ◊ at mandhadu sa lítera manu manu cun s'amigu ◊ Sennore, no mi mandheis a nessunu a domo! ◊ mandhàdelos a iscola, sos pisedhos! Surnames and Proverbs prb: chie cheret andhet, chie no cheret mandhet! Etymon ltn. mandare Translations French envoyer, expédier, envoyer English to send Spanish enviar, remitir Italian mandare, rinviare, spedire German senden, schicken.

mandhicàre , vrb: mandhigare, mandiai, mandigai, mandigare, mannicare, mannigare Definition pigare e pònnere in buca, matzigare e ingurtire totu su chi si podet cunsiderare alimentu de fàere a matzigadura; si narat fintzes in su sensu de ispaciare calecuna cosa a fortza de dh'impreare, distrúere, fintzes bochíere; nau in cobertantza, pinnigare dinare púbblicu aprofitandhosindhe de un'incàrrigu o funtzione Synonyms e antonyms manicare, papae Sentences ma si mi aiant dadu a tribagliare, onestu fio istadu e soddisfatu, mandhighendhe deo e dendhe a mandhigare! (B.Caredda)◊ su cane de s'ortulanu no màndhigat e no lassat mandhigare ◊ tocat a dare a mandhicare a su famidu! 2. làssalu corpare, za no si lu màndhigat! ◊ su portale fit mannicatu dae su lentore, rosicatu che casu assénnitu dae sos sóriches Surnames and Proverbs prb: a chie màndhigat tropu ndhe sàltiant sos ojos Etymon ltn. mandicare Translations French manger English to eat Spanish comer Italian mangiare German essen (Mensch), fressen (Tier), abnutzen, durchbringen.

manèsci , vrb: amminèsciri, menesci, menèsciri, minesci, minèsciri Definition fàere cosa a manera de ndh'àere o de ndhe pòdere àere calecunu prémiu, bàntidu, làudes, praxere, o fintzes calecuna cosa de male (po curpa, neghe, farta)/ non crescit e non minescit = si narat po dónnia cosa chi non bandat comenti tocat Synonyms e antonyms medèsciri*, meressire, meritai | ctr. demerèssere Sentences dhi apu comporau unu libbru… ma mancu dhu minescit! ◊ no menescit perdonu ◊ su buconi prus nodiu dhu papat chini no minescit Translations French mériter English to merit Spanish merecer Italian meritare German verdienen, einbringen.

mangiucài , vrb: ammangiucai Definition su chi faent is tocaredhos, istare tocandho, totu, cricandho, iscorrovedhandho Synonyms e antonyms ammanucai, fodichinare Sentences dh'eus postu cosa manna ananti, a sa computera, ca assinuncas is pipius bandhant a mangiucai Etymon itl. mangiucare Translations French fouiller English to search Spanish hurgar Italian frugare German stöbern.

manicàre , vrb: manigare Definition pigare e pònnere in buca, matzigare e ingurtire su papare o css. àteru alimentu de fàere a matzigadura; si narat fintzes in su sensu de ispaciare calecuna cosa a fortza de dh'impreare, distrúere, de bochíere; nau in cobertantza, pinnigare dinare púbblicu aprofitandhosindhe; giogandho a dama, bínchere pedina o dama a su cumpàngiu; fintzes fàere a iscrafíngiu Synonyms e antonyms cossumire, mandhicare, papae | ctr. geunare Idioms csn: fàghere a manigare = coxinai; bogare a manigare = pònniri cosa in mesa po papai; - E coment'istades? - Za nos ndhe manigamus! = gei istaus bèni Sentences bogàdeli a manigare a s'istranzu! ◊ no coizat nudha: sas predas de su caminu chi si mànighet! ◊ zente de bonugoro: comente mi ant bidu, deretu mi ant bogadu a manigare ◊ ponide a manigare ca est mesudie! 2. su ruinzu si mànigat su ferru ◊ cussos animaledhos fora si los est manighendhe su fritu Surnames and Proverbs prb: chie no est bonu manighendhe no est bonu tribagliendhe Translations French manger, ronger, prendre English to eat, to consume Spanish comer Italian mangiare, corródere German essen (uomo), fressen (animale), abnutzen, durchbringen.

maniestàre , vrb: manifestare 1 Definition pigare o portare in manu cosa faendhodha, trebballandho: prus che àteru si narat de sa pasta trebballada chi si segat po fàere is panes, sestare su pane Synonyms e antonyms afresare, manigiai Sentences bisonzu de cumentzare a maniestare sa pasta, sinono nos arvèschet! ◊ tue de grobbes ndhe gràminas, ndhe incurtzas, ndhe azustas: ma si las maniestas t'iscuso ca sunt ifustas de allegria ◊ leeit a manifestare su púpulu cun manera: li sesteit sos pilos, sa fronte e sos ojos (G.Addis) Translations French manipuler English to manipulate Spanish manejar, manipular Italian manipolare German kneten, zubereiten.

manigiài, manigiàre , vrb: manitzare, manixai, manizare Definition pigare o portare in manu cosa po si ndhe serbire, po dh'impreare, po fàere, ma fintzes solu impreare, nàrrere; rfl. moveresindhe, fàere in lestresa Synonyms e antonyms ammaunire, impleai, maniestare Idioms csn: manigiai sa terra = arare, triballare sa terra; isciri m. su telefoninu = ischire totu ite e comente si faghet cun su telèfono cellulare; manizàresi a ccn. = chircare de dhu cumbínchere fintzas a fàere su chi no est giustu o no andhat bene, currúmpere puru Sentences arendi manígiat s'arau bèni meda ◊ manitzaiat sa urvajola a sa tzeca, canno fit arrabbiatu ◊ no manizant sos fusiles, ma pagu tziviles etotu sunt! ◊ su pei chi si manígiat de prus po guidai sa màchina est su deretu ◊ is fuedhus chi prus manixaus funt in sardu 2. cussa est genti chi viàgiat, bandat a teatru, si bistit bèni: si bit ca manígiat dinai meda! ◊ a chini no est abbituau, a manixai dinai dhi donat a conca 3. si no mi manizo, sos puzones no mi lassant ua in binza! ◊ manízadi, già los bides continu tuca tuca, sos colvos a su tou!…◊ mi apu a irballiai, ma in mangasinu dhui manígiat topis! 4. sa terra no fiat istétia manixada in s'istadi e po cussu no boliat arriscai a ndi seminai meda Etymon itl. Translations French manier, manipuler, manœuvrer, mettre tout son œuvre English to use, to manipulate Spanish manejar Italian maneggiare, manipolare, manovrare, adoperare German hantieren (herum), handhaben, gebrauchen.

mantènnere, mantènniri , vrb: ammantènnere, muntènnere Definition pigare, aferrare cun is manos (rfl. betare sa manu a calecuna cosa a manera de no orrúere); tènnere, àere in podere, sighire a tènnere o a portare; tènnere o chistire chentza si guastare, chentza si pèrdere / pps. manténnidu, mantésiu, mantesu Synonyms e antonyms afuntènnere, agguantai, apompiai, apoderae, rèzere / badrare, ostènnere / coltoire | ctr. iscapare, lassai Idioms csn: Deus lu mantenzat! = Deus lu bardet, lu muntenzat sanu, chentza male (nadu in suspu: gi est pagu grassu!…); muntenneresindhe, muntènneresi de… = fàghere a mancu de carchi cosa chirchendhe de pònnere frenu a unu gustu, a sos físsios e gai; muntènnere a unu de carchi cosa = chircare de no li lassare fàghere carchi cosa; mantèniri su fuedhu = èssere de peràula, fàghere su chi si narat candho si daet sa peràula Sentences muntene custa cosa! ◊ cust'animale no bi la fato a lu muntènnere: mi ch'est fuindhe! ◊ s'ambidha andhat male a la muntènnere ◊ in sa pigada de s'iscala muntènedi no ruas! ◊ si pigas a s'àrbure muntènedi bene a sas naes! 2. si bi at erba, in montes, sa robba sighit a muntènnere su late ◊ candho presu ti ant pro ti bochire nemmancu sos cannaos ant muntesu (Sozu)◊ cussas sunt promissas fatas e mai mantésias 3. no mi ndhe muntenzo de bi l'argumentare su chi mi at fatu! ◊ no ti ndhe podes muntènnere de fumare? ◊ a fizos mios no los poto muntènnere d'essire 4. su sale muntenet bona sa cosa a tempus meda Etymon ltn. manutenere Translations French maintenir English to maintain Spanish mantener, sujetar, guardar Italian mantenére, conservare German halten, sich halten (refl.), erhalten, bewahren.

mantovàre , vrb: mentoare, mentovare, mentuare, montoare, montogare, montovare, muntoare Definition nàrrere su númene de unu o de una cosa o logu foedhandho o arrexonandho, arregodandhodhu prus che àteru a ispantu, a meravígia, cun ammiru, a murrúngiu Synonyms e antonyms arranomonai, arremonae, fentomare, nemonai Sentences mi podes dare sa proposta e sos àteros documentos chi mentovas in sa risposta chi mi as imbiadu ◊ una làgrima in cara li est falada montovendhe a chie at in coro ◊ cussu logu est montovadu pro nuraghes, domos de gianas e àteros ammentos ◊ bastat, no chèglio prus a mi ndhe mentovare! Etymon itl. mentovare Translations French mentionner, nommer English to mention Spanish mencionar Italian menzionare German anführen, erwähnen.

marcitài , vrb: martzidare, martzitare Definition fàere a sàngia, fàere sàngia, matéria, nau de freaduras, trincos e partes malàidas; nau de su casu, fàere, ammodhigare / pps. marcitau; cdh. malcitatu Synonyms e antonyms ammagagnare, maltzire, prudicare Sentences as a martzidare intro de sa losa ◊ comente poto martzidare in letu, si est die de maju festosa e lúghida?! ◊ sica ti podes restare, o sas fozas des lassare o in breve ti martzitas 2. su saltaredhu ponit in su casu martzu fintzas a candu est marcitau in totu Etymon spn. Translations French pourrir English to rot Spanish marchitar Italian marcire German vereitern.