Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri, ciòmpere*, còmprere, giòmpere, lòmpiri, zòmpere Definition andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare Synonyms e antonyms acodie, arribbai, assuprire, avrastare, illompi / abberare, achiare, crompire, impertiae, ingranire / aporrire, batire / assachitzare, atacai, crazugai Idioms csn: tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda! Sentences lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha 2. sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu 3. lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru! 4. fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!… 5. addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu! Translations French arriver, parvenir, mûrir, parvenir à maturation English to reach, to ripen Spanish llegar, madurar Italian giùngere, pervenire, maturare German ankommen, reifen.

lorodhàre , vrb Definition istare a chistionu chentza cabu, naendho male de s'unu e de s'àteru; fintzes imbrutare Synonyms e antonyms afoghilare, allicuterai, chiscuzare 1, contularjare, crastulai, criticai, lollughinare, pidanciulai, piscinargiai, zudicare Sentences colant s'ora abbaidendhe a chie passat, lorodhendhe e ammentendhe cudhu tempus chi no torrat prus 2. mi fateit a bombitare s’ischifu pro sas cosas mias lorodhadas Etymon srd. Translations French potiner English to gossip Spanish chismorrear, cotillear Italian spettegolare German klatschen.

losingài, losingàre , vrb: allosingai, lusingai, lusingare Definition pigare a losingas, a imbrímbinus, a milindros, po indrúchere s'àteru, po si dhu fàere a sa manu Synonyms e antonyms solingai / allisai, frandhigare, imbrimbinai, improsae, insabonai, lígnere Sentences aispeta chi isto linghindhe, losinghendhe: si no si moet l'iscudo puru! ◊ ammancant isceti is fuedhus po dhi losingai su coru e apaxiai s'ànimu sempri in tribbulia po cussu distacu (M.C.Firinu) Etymon itl. Translations French flatter English to cajole Spanish lisonjear, halagar Italian lusingare German schmeicheln.

loturizài , vrb Definition ispartzire unu terrenu a lotos, in parte Translations French lotir English to divide into lots (land) Spanish parcelar, dividir en lotes Italian lottizzare German parzellieren.

lúchere , vrb: lúgere, lúghede, lúghere, lúgiri, lúxere, luxi 1, lúxiri Definition mandhare lughe, lampare o fàere lughe; fàere una figura bella, bogare fama bona, su pàrrere, su si bíere de una cosa, de un'abbilesa / pps. lúghiu; lúcheresi de calicuna cosa = gosai, tènniri profetu de ccn. cosa Synonyms e antonyms allampizare, illucherare, lughizare Sentences cantu oras dhi luxit su Soli a sa Terra dipendit de s'istagioni ◊ làntia luminosa, as a lúghere in sos ammentos! ◊ preco sas istellas chi ti lucant sa bida ◊ fírmati, o luna, e lúcheli s'aposentu! ◊ su soli luxit in mesu de is nuis ◊ lughet sa domo tua che isprigu ◊ prima lughias a totu su mundhu ◊ immoi no luxis prus, ses abarrada in d-un'arrenconi ◊ sa cara sua luxiat prus de su soli ◊ cantu at lúghiu custa lughe? 2. cun totu su chi papas no ti ndi luxit! ◊ su fitzu de Nichele za bi at lúchitu foras de vidha! ◊ de totu cussa richesa issu no si ndh'est mai lúchiu ◊ at a èssi dinai chi tenis cuau, ma notesta innòi ti ndi luxit pagu! (Crisioni)◊ si tribagliaiat cun s'isperàntzia de si ndhe lúghere s'annu ifatu Etymon ltn. lucere Translations French reluire, resplendir English to shine Spanish lucir, lucirse Italian rilùcere, splèndere German scheinen, strahlen, leuchten, glänzen.

ludài , vrb: alludai Definition imbrutare de ludu, pònnere ludu, imbuscinare in su ludu Synonyms e antonyms allotriare, illudrare Etymon ltn. lutare Translations French luter English to lute Spanish enlodar, embarrar Italian lutare German mit Lehm bestreichen.

lughizàre , vrb Definition giare lughe, lúghere Synonyms e antonyms lúchere Sentences dogni làgrima tua fata a gema det lughizare in su brillante istema (P.Casu) Translations French resplendir English to shine Spanish resplandecer Italian splèndere German scheinen, strahlen, leuchten, glänzen.

luguníre , vrb Definition ammontare is oos cicindhosi in pitzu e cun is alas po dhos mantènnere in caente po dhos frochire e fàere naschire is pudhighinos, comente faent is pudhas (in binti una die) e is pigiones; guastare, nau de oos criaos de tropu tempus o frochios chi no ant ingendrau; in cobertantza, contivigiare, giúghere in conca calecuna idea de cosa chi si pentzat de fàere Synonyms e antonyms acloai, chiochire, clocire, forcire, tzotzare, tzotzire Sentences no prus obos in nidu lugunit su puzone ◊ sa mérula fit luguninne 3. mi tratenia in mesu de sos surcos a lugunire isperas de bunnàntzia (P.Delogu)◊ pro unu nudha sunt semper sufúrios e mindhita lugunint! Translations French couver, féconder English to fertilize Spanish empollar Italian covare, gallare German ausbrüten, befruchten, hegen, nähren.

luíre, luíri , vrb: alloire Definition torrare in posse, mere, po dinare, de su chi unu iat pérdiu o giau; iscabbúllere de un'afrinca, iscabbúllere de ccn. cosa, de su male Synonyms e antonyms illoire 2. mammai Nina fit prus bella de sa Madalena e sa bellesa est un'ostàculu pro si luire ◊ torra sa fama e s'anzenu, luidindhe como chi ses in tempus! Etymon ctl. lluir Translations French racheter English to ransom, to redeem Spanish redimir, luir Italian riscattare un cènso, redìmere German loskaufen, erlösen, befreien.

lúngi , vrb: lúngiri Definition frigare mescamente ógiu o àteru a calecuna cosa in pitzu / pps. lúngiu, luntu; lungi s'arroda = fàere arregalos po ammodhiare a ccn. Synonyms e antonyms friai, ludai, úngere Sentences aporrimidha una fita de lardu ca mi dhu lúngiu asuba de su pani arridau! ◊ mi at lúngiu is ogus cun d-unu pagu de ludu, mi seu isciacuau e non seu prus itzurpu! ◊ Scuetu ispronat a Cuadhedhu, dhu fait sudai bèni e si lungit de sudori ◊ is sebadas si lungint cun su meli ◊ seu lungendu is botas po dhas alluxentai ◊ tui ses bella isceti a ti lungi is murrus e is ungas! (T.Putzu) Translations French étendre, étartiner, enduire English to spread Spanish untar Italian spalmare German streichen, schmieren.

lutzigàre , vrb Definition èssere lughente Synonyms e antonyms lúchere 2. giughet sas iscarpas totu lutzigadas Etymon srd. Translations French scintiller, briller, luire, miroiter English to sparkle Spanish brillar, resplandecer Italian luccicare German glitzern.

macedhài , vrb: ammacedhai, macedhare, machedhare, maghedhare Definition bochíere bestiàmene, fàere a petza prus che àteru bestiàmene agatau faendho dannu (e fintzes solu fàere pagare a su mere su dannu chi at fatu su bestiàmene); malatratare, pigare a cropos, nau pruschetotu de bestiàmene Synonyms e antonyms machissiare / masellare, matzucare 2. maghedhadu, za ses che a mie, bestidu de trastes betzos!… Etymon ltn. macellare Translations French abattre English to butcher Spanish matar Italian macellare German schlachten, metzgen.

maciài , vrb: (ma-ci-a-i) massiai, matziai, matziare 1, matzigare Definition pistare, istrecare sa cosa de papare a dentes de dha pòdere digirire méngius Synonyms e antonyms maciulare, mastiai, mastuciare Sentences tui no nci dha fais a dhu maciai, custu, ca est tropu tostau! ◊ issu, candu tenemus macarronis, inveci de matziai a pagu a pagu, in d-una fruchitara su pratu fiat límpiu! 2. mancai barrosu màtzias su frenu! Etymon srd. Translations French mâcher English to chew Spanish masticar Italian masticare German kauen.

maciàre , vrb: ammaciae, manciai, manciare, mantzare Definition fàere marcos de diferente colore, magas de brutore, mescamente de cosa chi no ndhe andhat; pònnere intzimia de maladia, de guastu; nàrrere fàulas chi noghent a s'onore de s'àteru Synonyms e antonyms macrare, tacare / aciacai, anneciare, colpire, inciacai, tunconire, ticai / innoriare, ofèndhere Sentences sas berveches marciavant de biancu e de sonos sas umbras de sas notes e de sas dies 2. in is intragnas de sa mama sua at pigau una carri manciada de su pecau 3. càgliadi, limba isfrenada, su bastante mi as manciadu! ◊ si in conca tua no ti seras, ti sighis a mantzare s'onore! Etymon spn. Translations French tacher, gâter, corrompre English to stain Spanish manchar, malear Italian macchiare, bacare German beflecken, schädigen, verderben.

maciulàre , vrb: massulai, matulare, matzulae, matzulai, matzulare, matzulari Definition matzigare comente faet chie no portat dentes; fàere ccn. cosa a trebballu Synonyms e antonyms mastuciare, mastulare, mastuzare, mustugliare, scascialai Sentences medas màciulant sa cica 2. nara chi s'indovinzu as matuladu e làssalu inue est su cuestore! Etymon srd. Translations French mâchouiller, mâchonner, baragouiner English to drool Spanish mascullar Italian biascicare German muffeln.

macràre , vrb: magare, magrare Definition fàere a magas, a tretos de diferente colore; fintzes imbrutare cun calecuna curpa Synonyms e antonyms ammaciae, maculai 1, tacare Sentences su chelu si est ammurinadu leandhe colores de fruscu e magràndhesi de biancu (Q.Falchi) 2. l'isco de cantu male mi soe macrau! Translations French tacher English to stain Spanish manchar Italian macchiare German beflecken.

maculài 1, maculàre , vrb: magulare, margulare Definition pònnere màcula, neghe, pecu, fàere dannu a s'onore, a sa salude Synonyms e antonyms macrare, nesicare, tacare, tunconire Sentences su sèmene de sa figu, bellu e tundhu, ti màculat sa vida e s'onore e ti atirat sas befas de su mundhu (B.Mureddu)◊ no sias contr'a mie risentida, no timas chi ti màcule sas alas po custa nova falsa chi est essida ◊ mi at maguladu sa pessone cun nésigas e dólimas, corchendhe fora Etymon srd. Translations French abîmer, détériorer, tacher English to spot Spanish malear, echar a perder Italian magagnare, macchiare German beflecken.

magiàre , vrb: mazare Definition giare una surra, iscúdere a meda, atripare; foedhandho de matas, iscúdere is cambos cun sa pértiga po ndhe fàere orrúere su frutu / mazare a unu a terudha = fai a bregúngia, acomenti faint is féminas chi iscudint is óminis a turra Synonyms e antonyms abbanzare, aciocai, addobbai, arropai, assurrare, atripai, isciúdere, ammaciocai, sussare / fèrrere Sentences ndhe l'apo ghiradu maza maza dae ziru, cussu rundhellu! 2. ses urrutu e as magiau ◊ sas undhas de su mare mazant in sas rocas ◊ oe ndhe mazamus sa nughe ◊ sa mariposa est magiandhe sas alas in sos vridos Etymon srd. Translations French malmener, gauler, chabler English to beat up (down) Spanish pegar, varear Italian malmenare, bacchiare German schlagen, prügeln, mit einer Stange abschlagen (Kastanien u. ä.).

maistài , vrb: masticare, mastigare, mastricare Definition pistare o istrecare sa cosa de papare a dentes de dha pòdere digirire méngius; nau de is serros, segare male, a matzigadura; istare naendho e chentza nàrrere / mastigare a un'ala = matziai cun is dentis de una parti Synonyms e antonyms addenticare, maciai / mastighinzare Sentences su mànigu si depet mastigare bene pro lu tizirire menzus 2. e no istes màstiga màstiga: nàralu a una bia su chi tenes de nàrrere! Etymon ltn. masticare Translations French mâcher, mastiquer English to masticate Spanish masticar Italian masticare German kauen.

malaígere, malaíghere , vrb: malarixi, maledixi, maledíxiri, maleíchere, maleígere, maleíghere, maleixi, maleíxiri, malerixi Definition betare maleditziones, disigiare males a unu o a una cosa Synonyms e antonyms frastimai | ctr. benedixi Sentences pianghet e suspirat su terrinu maleighendhe s'atrivida manu, cudha chi at iscricadu su lominu (G.Monzitta)◊ sorga e nura torrant a malerixi e a si frastimai Etymon ltn. maledicere Translations French maudire English to curse Spanish maldecir Italian maledire German verfluchen.