untài, untàre , vrb Definition
frigare ógiu, lardu o àteru de grassu a calecuna cosa
Synonyms e antonyms
úngere,
untinare
Sentences
at untau su pane chin lardu ◊ s'ollu santu dh'untat s'Obispu in su fronti a is chi faint sa cunfirmatzioni
Etymon
srd.
Translations
French
huiler,
graisser
English
to oil
Spanish
untar
Italian
ùngere
German
einfetten.
untinàre , vrb: untzonare Definition
frigare o pònnere ógiu a ccn. cosa: pruschetotu dhu narant po istidhigare cun lardu allutu (preutire) sa petza orrostindhodha
Synonyms e antonyms
allardare,
aungiae,
istedhiare,
preutire,
untzare 1,
utzare
Sentences
sa peta cheret untinada a lardu
2.
su pane untinadu cun ozu de olia e cun d-una paspiada de salipa, arrustidu in sa bràsia, est bonu meda
Etymon
srd.
Translations
French
larder
English
to lard
Spanish
mechar
Italian
lardellare
German
spicken.
uràre , vrb Definition
disigiare o pregare uras bonas
Synonyms e antonyms
augurai
Sentences
pérdidu apo impresse cudha sorte chi mi uraiat mama in sa ninnia (L.Mudadu)
Translations
French
souhaiter
English
to wish
Spanish
desear
Italian
augurare
German
wünschen.
urulàre , vrb: orulare Definition
guguliare, genia de apédhidu longu chi faet su cane coment'e a lamentu; fintzes su corrighinu de is bentos
Synonyms e antonyms
abeliai,
agruguai,
agrumiai,
arrulliai,
borulare,
gurruliai,
gurulai,
intzunchiai,
torojare,
torrunzare
Sentences
candho canes in corte intendhes urulendhe no as calma peruna (A.Dettori)◊ sos canes urulendhe fitivu mi aterriant su reposu ◊ in domo de Petenaju unu catedhu urulabat acurtzu de su mere: sas féminas pranghiant a supedhu
2.
úrulat in tundhu sa tempesta subra a su monte e muet sa foresta ◊ su bentu che istupat fúrridu, urulendhe che cane, in sas carrelas
Etymon
ltn.
*urulare po ululare
Translations
French
hurler
English
to howl
Spanish
aullar
Italian
ululare
German
heulen.
vacinài , vrb: fatzinare,
valcinare,
vatzinare Definition
iferrere o semenare una maladia (s'intzimia) apostadamente in forma brandha ca giaet a s'organísimu sa manera de si fàere sa difesa e no pigat prus cuss'infetu
Sentences
innantis d'essire dae s'astronave bos depimus vacinare chin s'ispistidhavirus (G.Brocca)◊ issu etotu contat ca sa mamma no dh’iat pótziu portai mancu a dhu vacinai de cantu fut aresti candu si tratàt de dotoris
2.
balla, no est maladia po nosu, ca seus vacinadas!
Etymon
itl.
Translations
French
vacciner
English
to vaccinate
Spanish
vacunar
Italian
vaccinare
German
impfen,
vakzinieren.
vardàre , vrb: badrare*,
fardiare,
vardiare Definition
atentzionare calecuna cosa (pàsculu, àteru) chentza ndhe tocare o chi neune ndhe tochet, amparare po no àere dannu / pastura vardada = ínnida, chentza pàschida, chi po fàere crèschere s'erba no dhue lassant intrare bestiàmene
Synonyms e antonyms
acastiai,
aggordai,
agguardai,
chistie,
coltoire,
cultodiare,
gardiare,
parpare,
risparmiare
/
irghiare
Sentences
vardianedhu nanchi fipo… ma fipo geo a chèrrere vardiatu! ◊ su cherinzu vene vardat sa vida dae cada assustu ◊ su pastore est a grotza e a cambales po si vardare abba, nie e bentu ◊ sos Sardos semus che unu tazu de anzones chi lu vàrdiant sos marjanes ◊ s'àngelu custode mi vardet e s'àngelu de sa defesa mi defendhat
Translations
French
sauvegarder,
préserver
English
to protect,
to reserve
Spanish
guardar
Italian
salvaguardare,
preservare,
riservare
German
schützen,
bewahren.
variài , vrb: bariare,
variare Definition
cambiare, fàere o essire diferente; pèrdere su tinu, diventare macu druche (no de manicómiu), àere pagu firmesa in su fàere; nau de cosa chi s'ischit, essire de mente
Synonyms e antonyms
disvariai
/
iscasciuletare,
vacillare
/
ilmentigare,
iscadèssere
Sentences
cantaint, ballaint, ridiant e variaint de cussa manera sos anneos (T.Cherchi)
2.
no apo ischidu su chi m'est costau ca fio galu in sonnos variendhe (P.Piga)◊ nd'est essiu foras de sèi e vàriat e no est cosa de ndi fai contu! ◊ candho unu est comintzandhe a variare in conca no atinat, s'arrejonu no afilat e no ghirat su faedhu
3.
lu tenia in mente ma poscas mi ch'est variadu ◊ pro no ti che variare, iscriedila, sa cosa!
Etymon
itl.
Translations
French
changer,
délirer
English
to vary,
to rave
Spanish
variar,
desvariar
Italian
variare,
delirare
German
ändern,
irre sein.
vatúre , vrb: bature,
vaure Definition
carrare, acostire una cosa, fàere bènnere a unu; si narat fintzes de is matas in su sensu de fàere o bogare su frutu / ind. pres.: geo vato, tue vatus, isse vatut, issos vatunt; imp.: 1ˆ p. sing. vatua, 2ˆ p. sing. vatuas, 3ˆ p. sing. vatuat, 3ˆ p. pl. vatuant; impr. 2ˆ p. sing. vatu!, 2ˆ p. pl. vatute!
Synonyms e antonyms
batire,
batúchere*,
poltare
| ctr.
leai
Sentences
connosco custu locu dae canno babbu mi vatuat a inoche ◊ mi ant chérfiu vaure a inoche ◊ su ventu nche li vatut sa voche ◊ vatunchelu a domo su partò! ◊ vàtulu unu gútiu de vinu! ◊ vatu a inoche sa piluca mea! ◊ vatuteminche cudha mascaredha! ◊ vatunnelu, s'arantzu!
2.
peri su ruvu vatut su frutu
Translations
French
porter
English
to bring,
to take
Spanish
traer
Italian
portare
German
bringen.
vengài , vrb: fengai,
vengare,
vengiare Definition
su si ndhe pagare de un'ofesa, de unu dannu
Synonyms e antonyms
bindicare,
svengai,
vinghitare
Sentences
no ti venghis de ofesas, no torris mai revesas! ◊ mi at imbrollau, ma mi ndi vengu!
Etymon
spn., ctl.
vengar, venjar
Translations
French
se venger
English
to revenge oneself
Spanish
vengarse
Italian
vendicarsi
German
sich rächen.
viagiài, viagiàre , vrb: biaxai,
viazare Definition
andhare, fàere viàgiu
Synonyms e antonyms
fiazare
Sentences
is maistos furint de àteras bidhas e no viagiànt comente a oe ◊ is giòvunus fatuvatu pigant e… viàgiant! ◊ po no viagiai dógnia dí, su pipiu a bidha ndi dh'at pigau sa pardina ◊ mi dispragit ma no mi dha sento prus de viagiai ca mi costat tropu istragu a guidai ◊ isse viàgiat a Tàtari cantu istat a che acabbare sos istúdios ◊ chin sos mezos chi bi sunt como zai si fachet impresses a che arribbare: in ariopranu amus viazadu!
Etymon
itl.
viaggiare
Translations
French
voyager
English
to travel
Spanish
viajar
Italian
viaggiare
German
reisen,
fahren.
votài , vrb: botare 2,
votare Definition
giare o betare su votu; cumandhare
Sentences
votassiones za bi at ma no sunt totu sos chi andhant a votare ◊ nosu votendu aici difendeus a tui puru! ◊ pòburu, cumbati sa sarda batàglia, no dhus vòtisti prus, piga puntíglia! (G.Zedda)◊ cussos, canno benit su períudu de los votare si betant a purpas mortas che astores! (G.Tilocca)
2.
no bi votat niunu in sa pelsone mia: ndhe fato su chi chelzo!
Translations
French
voter
English
to vote
Spanish
votar
Italian
votare
German
wählen.
zacaràre , vrb: giagarare*,
zagarare Definition
bogare a fora o fàere fuire de mala manera, fuire, pigare a s'ingrundha a cúrrere, a fàere
Synonyms e antonyms
assulurgiare,
giarigare,
ispabuciare,
isvalostiare,
salargiare,
stagiai,
ussiare
| ctr.
asseliai,
batire,
cramare
Sentences
parides timinne e zagaranne feras, totus a boghes postas ◊ si no mi l'agabbas, oe ti zàgaro! ◊ si zàcarant sas pudhas, sos animales fachendhe dannu
Translations
French
faire fuir
English
to stir violently
Spanish
agitar,
ahuyentar,
echar a correr
Italian
esagitare,
far scappare
German
weglaufen lassen.
zampàre , vrb: ciumpare,
giampare*,
zumpare Definition
passare de una parte a s'àtera de ccn. cosa, de ccn. logu (segundhu ite si giumpat, passare a brínchidu in pitzu), passare de una chistione a un'àtera diferente, fintzes fàere prus de unu tanti (de cosa, de trebballu)
Synonyms e antonyms
passae,
sartai
Idioms
csn:
z. unu riu, unu fossu, unu muru, unu truncu, su giannile, su mare; e zàmpadi!… (nadu a marrania) = arguai a tie chi ti moas a perunu logu!
Sentences
dhos ant bistos candu funt zampandhe in su frúmmene ◊ sa conca mia no che fit prus in logu nostru: aiat zumpadu su mare ◊ si fit istadu ómine de cabbale no aiat zumpadu su zannile meu, pro su chi mi at fatu
2.
che a isse zampeis is chent'annos!
Translations
French
traverser,
franchir
English
to cross,
to ford
Spanish
atravesar,
cruzar,
vadear
Italian
varcare,
attraversare,
guadare
German
überschreiten,
durchwaten.
zarridàre , vrb Synonyms e antonyms
anniciare,
anninnijare,
annirghiai,
garrizare,
giarraspidare,
innicrare,
innigridare
2.
zàrridat a su bentu, si mosset su collete de sa zancheta, ne istracu e ne bintu sichit a cúrrere coment'e sa gana
Etymon
srd.
Translations
French
hennir
English
to neigh
Spanish
relinchar
Italian
nitrire del cavallo
German
wiehern.
zingàre , vrb Definition
pònnere (a eletrólisi) unu pígiu fine de zingu in pitzu de àteros metallos po dhos badrare de no si orruinare
2.
po pesai àcua de funtana portu una sírcia de ferru zingau ◊ piscaus s'àcua cun is craciras zingaras
Translations
French
zinguer
English
to zinc
Spanish
galvanizar con cinc
Italian
zincare
German
verzinken.
zirài , vrb: girai*,
zirare Definition
andhare peri su logu, fàere giros (fintzes po averguare o cricare cosa), castiare a un'àtera parte, furriare de parte una cosa; ammostare, fàere a bíere; afrontare a unu difendhendhosi; fintzes torrare o portare a domo, arrecuire, ghirare
Synonyms e antonyms
furriai,
furrietare,
ghindhare
/
arringai
Idioms
csn:
zira! (narendi a unu chi portat cosa in manu) = ammustra!, fai a biri!; zirare bentu = cambiare filada de su bentu e, in suspu, andhare sas cosas in contràriu; zirare a bidha, a domo = ghirare, contoniai
Sentences
ma est rundhellu, mih, custu: istat die die zirendhe! ◊ apo ziradu totu sas butegas ma no apo àpidu su chi cheria ◊ ziradilu totu, su cunzadu, fintzas a bídere no bi agates carchi àidu! ◊ ndh'at dépidu zirare, de logos, bendhindhe ozu!…◊ ite che sunt zirendhe, in bidha, sas finantzas?◊ ite bi sezis zirendhe intro de s'ortu meu?
2.
zira, a bídere comente l'as fata custa cosa!
3.
zira zira, bastat etotu, mih, cussa cosa! ◊ ti podet bènnere su tempus contràriu: no cherfat Deus chi ti ziret bentu!
4.
arratza de gama chi ndhe at ziratu, Andriedhu, dae teracare! ◊ a bidha bi ziraiat unu comporatore chi las pacaiat bene sas pedhes cràpinas
Translations
French
pérégriner
English
to wander
Spanish
peregrinar,
volver
Italian
peregrinare
German
wandern.
zobiàre , vrb: azobiare,
giobiare,
zoviare Definition
atobiare, bènnere apare de personas, animales o cosas chi si movent s'unu a cara a s'àteru
Synonyms e antonyms
abbogiare,
addopare,
adobiai,
coviare,
inzovare,
obiai*
Sentences
isperat de lu zoviare ca est in cussa filada ◊ sos zòvanos ant picau su baule dae su portale de crésia e che l'ant zobiau a campusantu
Translations
French
rencontrer
English
to meet
Spanish
topar,
tropezar
Italian
incontrare
German
treffen.
zocàre , vrb: ciogare,
giogai*,
zogae,
zogare Definition
fàere calecuna cosa po divertimentu, po passare ora, po s'istentare, pigare gustu, chentza cabu tanti po istare faendho; pònnere una posta giogandho a calecuna cosa; fàere brulla mala a unu, mescamente in su sensu de ndhe aprofitare o de dhi fàere male cun calecuna cosa o de calecuna manera
Synonyms e antonyms
abbrengulare,
agiogatzare,
agiogulare,
chestiare,
giochitare,
ingiogaciai,
ischeltiare
Idioms
csn:
zogare a unu zogu = fai ccn. giogu; zogàresi a su pudhu ’e casta = godiresila tra ómine e fémina, passai su tempus sentza de cumbinai nudha, ispassiendusí; zogàresi a istocadas = istochigiaisí; zogàresi una cosa, a unu = pònniri una cosa a posta in su giogu, bociri a unu
Sentences
zogare a cartas, a botza, a ballinas, a istrumpas, a tenedene, a tambarallota ◊ a pisedhos aiant passadu sas oras piús bellas zoghendhe a lantziamuru ◊ oje e cras mi cheria chin s'amante zochendhe!
2.
sa frebbe si l'est zocandhe e no lia fachet prus a caminare ◊ si mi zogat in ungras lu pisto! ◊ si sunt zogados a istocadas
3.
mi zogo su trugu chi si cussa cosa l'aia fata deo mi ndhe aias nadu de onzi colore!…◊ macacu, fintzas sos boes si che at zogadu, a cartas!
4.
aite bi sunt sos amministradores, a si zogare a su pudhu de casta?!
Translations
French
jouer
English
to play
Spanish
jugar
Italian
giocare
German
spielen.
zubilàre , vrb: giuilare*,
zuilare,
zulliare,
zuvilare Definition
betare zúbilos, tzérrios (po dolore, po cricare a ccn.), pigare a tzérrios, a boghes, po briga
Synonyms e antonyms
abbochinare,
atzerriai,
iscramorare
/
ciamare,
lamai,
muntire
Sentences
odhè! odhè! ite raju ti est picandhe?! - zúbilat tziu Antoni ◊ atacat a zubilare che mere sulurjau chi brigat sos teracos ◊ cussu zúbilat che macu ◊ l’ant zulliata pro una disgràssia ◊ - Inuve la ponimus custa cosa? - zúlliat su fizu
Translations
French
crier
English
to shout
Spanish
gritar
Italian
gridare
German
schreien.
zúchere , vrb: ciúghere,
giúchere*,
zúghere Definition
prus che àteru, portare o àere in dossu, in sa carena, in pitzu, o apresu meda, aifatu, a trubbu, a contivigiare o trebballare, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas; nau de unu mascu, de un'ómine, unire cun sa fémina, betare a sa fémina, cobèrrere; si narat fintzes in su sensu de àere, tènnere / ind. pres. 1ˆp. sing. zuco, zuto, zutzo; cong. pres. 1ˆp. sing. zuca, zuta, 3ˆ p. sing. zutzet; ger. zughindhe; pps. zutu
Synonyms e antonyms
batire,
batúchere,
bíghere,
dúcere,
gíchere,
leai,
poltare
/
cadhicare,
futire,
grumpire
/
manigiai
| ctr.
lassai
Idioms
csn:
cantas berveches zuchet su mere tuo? = cantas berbeghes pastórigat?; zúghere in buca a unu = istare faedhendhe de unu, prus che àteru a zúdigu; zúghere a ogru (carchi cosa, a ccn.) = castiai, orbetai e biri, fai atentzioni a calecuna cosa, a ccn. (itl. tener d'òcchio); zúghere in manu una cosa = manigiai una cosa po dha trabballai, po dh'arrangiai, po dhi fai calincunu cambiamentu; zúghere una faina, unu triballu, un'òpera belle e in manu = belle e fata, acanta de acabbai; zúghere s'ingannia a ccn. = ordiminzare carchi ingannu, carchi trampa, fàghere su fartzu; zúghere a sa nuda, a sa lisa = chentza pònnere condò o àteru
Sentences
la zughes in daisegus sa cosa de mi aporrire ◊ zuto s'istògomo imbarratzadu ◊ zughet un'anca isenta ◊ ite bellos ocros chi zuchet custu pitzinnu! ◊ est arrennegadu paret chi zutat dimónios! ◊ zuto su mucadoredhu in busaca ◊ a chie cheret fogu zutzet sa téula!
2.
su carru che lis depet zúchere sos lapiolos, sa chisina e unu pacu de s'isterzu
3.
su mascru zughet sas berbeghes candho benint in more ◊ cussu est ómine chi li piaghet a zúghere, sempre ifatu de sas féminas!
4.
su zuighe sardu zughiat su Logu, o regnu chi siat, de sa Sardigna azummai totu líbberu de istranzos
5.
no ti fides ca cussu ti zughet s'ingannia ◊ za est cabosu, zughet régula faghindhe sas cosas ◊ ti lassas zúghere in buca dae totugantos, pro su malu fàghere chi tenes! ◊ cussa bestimenta cheret totu zuta in manu, ca est fata male ◊ si lu zughes in manu, cussu traste, malandhadu comente est, si che agabbat de derrúere
Scientific Terminology
ssl
Translations
French
tenir sur,
emmener,
mener,
monter
English
to keep,
to wear,
to bring,
to take,
to lead,
to fuck
Spanish
llevar,
montar
Italian
tenére,
avére addòsso,
portare con sé,
condurre,
montare
German
tragen,
mitbringen,
führen,
begatten.