untài, untàre , vrb Definitzione frigare ógiu, lardu o àteru de grassu a calecuna cosa Sinònimos e contràrios úngere, untinare Frases at untau su pane chin lardu ◊ s'ollu santu dh'untat s'Obispu in su fronti a is chi faint sa cunfirmatzioni Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu huiler, graisser Ingresu to oil Ispagnolu untar Italianu ùngere Tedescu einfetten.

untinàre , vrb: untzonare Definitzione frigare o pònnere ógiu a ccn. cosa: pruschetotu dhu narant po istidhigare cun lardu allutu (preutire) sa petza orrostindhodha Sinònimos e contràrios allardare, aungiae, istedhiare, preutire, untzare 1, utzare Frases sa peta cheret untinada a lardu 2. su pane untinadu cun ozu de olia e cun d-una paspiada de salipa, arrustidu in sa bràsia, est bonu meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu larder Ingresu to lard Ispagnolu mechar Italianu lardellare Tedescu spicken.

uràre , vrb Definitzione disigiare o pregare uras bonas Sinònimos e contràrios augurai Frases pérdidu apo impresse cudha sorte chi mi uraiat mama in sa ninnia (L.Mudadu) Tradutziones Frantzesu souhaiter Ingresu to wish Ispagnolu desear Italianu augurare Tedescu wünschen.

urulàre , vrb: orulare Definitzione guguliare, genia de apédhidu longu chi faet su cane coment'e a lamentu; fintzes su corrighinu de is bentos Sinònimos e contràrios abeliai, agruguai, agrumiai, arrulliai, borulare, gurruliai, gurulai, intzunchiai, torojare, torrunzare Frases candho canes in corte intendhes urulendhe no as calma peruna (A.Dettori)◊ sos canes urulendhe fitivu mi aterriant su reposu ◊ in domo de Petenaju unu catedhu urulabat acurtzu de su mere: sas féminas pranghiant a supedhu 2. úrulat in tundhu sa tempesta subra a su monte e muet sa foresta ◊ su bentu che istupat fúrridu, urulendhe che cane, in sas carrelas Ètimu ltn. *urulare po ululare Tradutziones Frantzesu hurler Ingresu to howl Ispagnolu aullar Italianu ululare Tedescu heulen.

vacinài , vrb: fatzinare, valcinare, vatzinare Definitzione iferrere o semenare una maladia (s'intzimia) apostadamente in forma brandha ca giaet a s'organísimu sa manera de si fàere sa difesa e no pigat prus cuss'infetu Frases innantis d'essire dae s'astronave bos depimus vacinare chin s'ispistidhavirus (G.Brocca)◊ issu etotu contat ca sa mamma no dh’iat pótziu portai mancu a dhu vacinai de cantu fut aresti candu si tratàt de dotoris 2. balla, no est maladia po nosu, ca seus vacinadas! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu vacciner Ingresu to vaccinate Ispagnolu vacunar Italianu vaccinare Tedescu impfen, vakzinieren.

vardàre , vrb: badrare*, fardiare, vardiare Definitzione atentzionare calecuna cosa (pàsculu, àteru) chentza ndhe tocare o chi neune ndhe tochet, amparare po no àere dannu / pastura vardada = ínnida, chentza pàschida, chi po fàere crèschere s'erba no dhue lassant intrare bestiàmene Sinònimos e contràrios acastiai, aggordai, agguardai, chistie, coltoire, cultodiare, gardiare, parpare, risparmiare / irghiare Frases vardianedhu nanchi fipo… ma fipo geo a chèrrere vardiatu! ◊ su cherinzu vene vardat sa vida dae cada assustu ◊ su pastore est a grotza e a cambales po si vardare abba, nie e bentu ◊ sos Sardos semus che unu tazu de anzones chi lu vàrdiant sos marjanes ◊ s'àngelu custode mi vardet e s'àngelu de sa defesa mi defendhat Tradutziones Frantzesu sauvegarder, préserver Ingresu to protect, to reserve Ispagnolu guardar Italianu salvaguardare, preservare, riservare Tedescu schützen, bewahren.

variài , vrb: bariare, variare Definitzione cambiare, fàere o essire diferente; pèrdere su tinu, diventare macu druche (no de manicómiu), àere pagu firmesa in su fàere; nau de cosa chi s'ischit, essire de mente Sinònimos e contràrios disvariai / iscasciuletare, vacillare / ilmentigare, iscadèssere Frases cantaint, ballaint, ridiant e variaint de cussa manera sos anneos (T.Cherchi) 2. no apo ischidu su chi m'est costau ca fio galu in sonnos variendhe (P.Piga)◊ nd'est essiu foras de sèi e vàriat e no est cosa de ndi fai contu! ◊ candho unu est comintzandhe a variare in conca no atinat, s'arrejonu no afilat e no ghirat su faedhu 3. lu tenia in mente ma poscas mi ch'est variadu ◊ pro no ti che variare, iscriedila, sa cosa! Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu changer, délirer Ingresu to vary, to rave Ispagnolu variar, desvariar Italianu variare, delirare Tedescu ändern, irre sein.

vatúre , vrb: bature, vaure Definitzione carrare, acostire una cosa, fàere bènnere a unu; si narat fintzes de is matas in su sensu de fàere o bogare su frutu / ind. pres.: geo vato, tue vatus, isse vatut, issos vatunt; imp.: 1ˆ p. sing. vatua, 2ˆ p. sing. vatuas, 3ˆ p. sing. vatuat, 3ˆ p. pl. vatuant; impr. 2ˆ p. sing. vatu!, 2ˆ p. pl. vatute! Sinònimos e contràrios batire, batúchere*, poltare | ctr. leai Frases connosco custu locu dae canno babbu mi vatuat a inoche ◊ mi ant chérfiu vaure a inoche ◊ su ventu nche li vatut sa voche ◊ vatunchelu a domo su partò! ◊ vàtulu unu gútiu de vinu! ◊ vatu a inoche sa piluca mea! ◊ vatuteminche cudha mascaredha! ◊ vatunnelu, s'arantzu! 2. peri su ruvu vatut su frutu Tradutziones Frantzesu porter Ingresu to bring, to take Ispagnolu traer Italianu portare Tedescu bringen.

vengài , vrb: fengai, vengare, vengiare Definitzione su si ndhe pagare de un'ofesa, de unu dannu Sinònimos e contràrios bindicare, svengai, vinghitare Frases no ti venghis de ofesas, no torris mai revesas! ◊ mi at imbrollau, ma mi ndi vengu! Ètimu spn., ctl. vengar, venjar Tradutziones Frantzesu se venger Ingresu to revenge oneself Ispagnolu vengarse Italianu vendicarsi Tedescu sich rächen.

viagiài, viagiàre , vrb: biaxai, viazare Definitzione andhare, fàere viàgiu Sinònimos e contràrios fiazare Frases is maistos furint de àteras bidhas e no viagiànt comente a oe ◊ is giòvunus fatuvatu pigant e… viàgiant! ◊ po no viagiai dógnia dí, su pipiu a bidha ndi dh'at pigau sa pardina ◊ mi dispragit ma no mi dha sento prus de viagiai ca mi costat tropu istragu a guidai ◊ isse viàgiat a Tàtari cantu istat a che acabbare sos istúdios ◊ chin sos mezos chi bi sunt como zai si fachet impresses a che arribbare: in ariopranu amus viazadu! Ètimu itl. viaggiare Tradutziones Frantzesu voyager Ingresu to travel Ispagnolu viajar Italianu viaggiare Tedescu reisen, fahren.

votài , vrb: botare 2, votare Definitzione giare o betare su votu; cumandhare Frases votassiones za bi at ma no sunt totu sos chi andhant a votare ◊ nosu votendu aici difendeus a tui puru! ◊ pòburu, cumbati sa sarda batàglia, no dhus vòtisti prus, piga puntíglia! (G.Zedda)◊ cussos, canno benit su períudu de los votare si betant a purpas mortas che astores! (G.Tilocca) 2. no bi votat niunu in sa pelsone mia: ndhe fato su chi chelzo! Tradutziones Frantzesu voter Ingresu to vote Ispagnolu votar Italianu votare Tedescu wählen.

zacaràre , vrb: giagarare*, zagarare Definitzione bogare a fora o fàere fuire de mala manera, fuire, pigare a s'ingrundha a cúrrere, a fàere Sinònimos e contràrios assulurgiare, giarigare, ispabuciare, isvalostiare, salargiare, stagiai, ussiare | ctr. asseliai, batire, cramare Frases parides timinne e zagaranne feras, totus a boghes postas ◊ si no mi l'agabbas, oe ti zàgaro! ◊ si zàcarant sas pudhas, sos animales fachendhe dannu Tradutziones Frantzesu faire fuir Ingresu to stir violently Ispagnolu agitar, ahuyentar, echar a correr Italianu esagitare, far scappare Tedescu weglaufen lassen.

zampàre , vrb: ciumpare, giampare*, zumpare Definitzione passare de una parte a s'àtera de ccn. cosa, de ccn. logu (segundhu ite si giumpat, passare a brínchidu in pitzu), passare de una chistione a un'àtera diferente, fintzes fàere prus de unu tanti (de cosa, de trebballu) Sinònimos e contràrios passae, sartai Maneras de nàrrere csn: z. unu riu, unu fossu, unu muru, unu truncu, su giannile, su mare; e zàmpadi!… (nadu a marrania) = arguai a tie chi ti moas a perunu logu! Frases dhos ant bistos candu funt zampandhe in su frúmmene ◊ sa conca mia no che fit prus in logu nostru: aiat zumpadu su mare ◊ si fit istadu ómine de cabbale no aiat zumpadu su zannile meu, pro su chi mi at fatu 2. che a isse zampeis is chent'annos! Tradutziones Frantzesu traverser, franchir Ingresu to cross, to ford Ispagnolu atravesar, cruzar, vadear Italianu varcare, attraversare, guadare Tedescu überschreiten, durchwaten.

zarridàre , vrb Sinònimos e contràrios anniciare, anninnijare, annirghiai, garrizare, giarraspidare, innicrare, innigridare 2. zàrridat a su bentu, si mosset su collete de sa zancheta, ne istracu e ne bintu sichit a cúrrere coment'e sa gana Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hennir Ingresu to neigh Ispagnolu relinchar Italianu nitrire del cavallo Tedescu wiehern.

zingàre , vrb Definitzione pònnere (a eletrólisi) unu pígiu fine de zingu in pitzu de àteros metallos po dhos badrare de no si orruinare 2. po pesai àcua de funtana portu una sírcia de ferru zingau ◊ piscaus s'àcua cun is craciras zingaras Tradutziones Frantzesu zinguer Ingresu to zinc Ispagnolu galvanizar con cinc Italianu zincare Tedescu verzinken.

zirài , vrb: girai*, zirare Definitzione andhare peri su logu, fàere giros (fintzes po averguare o cricare cosa), castiare a un'àtera parte, furriare de parte una cosa; ammostare, fàere a bíere; afrontare a unu difendhendhosi; fintzes torrare o portare a domo, arrecuire, ghirare Sinònimos e contràrios furriai, furrietare, ghindhare / arringai Maneras de nàrrere csn: zira! (narendi a unu chi portat cosa in manu) = ammustra!, fai a biri!; zirare bentu = cambiare filada de su bentu e, in suspu, andhare sas cosas in contràriu; zirare a bidha, a domo = ghirare, contoniai Frases ma est rundhellu, mih, custu: istat die die zirendhe! ◊ apo ziradu totu sas butegas ma no apo àpidu su chi cheria ◊ ziradilu totu, su cunzadu, fintzas a bídere no bi agates carchi àidu! ◊ ndh'at dépidu zirare, de logos, bendhindhe ozu!…◊ ite che sunt zirendhe, in bidha, sas finantzas?◊ ite bi sezis zirendhe intro de s'ortu meu? 2. zira, a bídere comente l'as fata custa cosa! 3. zira zira, bastat etotu, mih, cussa cosa! ◊ ti podet bènnere su tempus contràriu: no cherfat Deus chi ti ziret bentu! 4. arratza de gama chi ndhe at ziratu, Andriedhu, dae teracare! ◊ a bidha bi ziraiat unu comporatore chi las pacaiat bene sas pedhes cràpinas Tradutziones Frantzesu pérégriner Ingresu to wander Ispagnolu peregrinar, volver Italianu peregrinare Tedescu wandern.

zobiàre , vrb: azobiare, giobiare, zoviare Definitzione atobiare, bènnere apare de personas, animales o cosas chi si movent s'unu a cara a s'àteru Sinònimos e contràrios abbogiare, addopare, adobiai, coviare, inzovare, obiai* Frases isperat de lu zoviare ca est in cussa filada ◊ sos zòvanos ant picau su baule dae su portale de crésia e che l'ant zobiau a campusantu Tradutziones Frantzesu rencontrer Ingresu to meet Ispagnolu topar, tropezar Italianu incontrare Tedescu treffen.

zocàre , vrb: ciogare, giogai*, zogae, zogare Definitzione fàere calecuna cosa po divertimentu, po passare ora, po s'istentare, pigare gustu, chentza cabu tanti po istare faendho; pònnere una posta giogandho a calecuna cosa; fàere brulla mala a unu, mescamente in su sensu de ndhe aprofitare o de dhi fàere male cun calecuna cosa o de calecuna manera Sinònimos e contràrios abbrengulare, agiogatzare, agiogulare, chestiare, giochitare, ingiogaciai, ischeltiare Maneras de nàrrere csn: zogare a unu zogu = fai ccn. giogu; zogàresi a su pudhu ’e casta = godiresila tra ómine e fémina, passai su tempus sentza de cumbinai nudha, ispassiendusí; zogàresi a istocadas = istochigiaisí; zogàresi una cosa, a unu = pònniri una cosa a posta in su giogu, bociri a unu Frases zogare a cartas, a botza, a ballinas, a istrumpas, a tenedene, a tambarallota ◊ a pisedhos aiant passadu sas oras piús bellas zoghendhe a lantziamuru ◊ oje e cras mi cheria chin s'amante zochendhe! 2. sa frebbe si l'est zocandhe e no lia fachet prus a caminare ◊ si mi zogat in ungras lu pisto! ◊ si sunt zogados a istocadas 3. mi zogo su trugu chi si cussa cosa l'aia fata deo mi ndhe aias nadu de onzi colore!…◊ macacu, fintzas sos boes si che at zogadu, a cartas! 4. aite bi sunt sos amministradores, a si zogare a su pudhu de casta?! Tradutziones Frantzesu jouer Ingresu to play Ispagnolu jugar Italianu giocare Tedescu spielen.

zubilàre , vrb: giuilare*, zuilare, zulliare, zuvilare Definitzione betare zúbilos, tzérrios (po dolore, po cricare a ccn.), pigare a tzérrios, a boghes, po briga Sinònimos e contràrios abbochinare, atzerriai, iscramorare / ciamare, lamai, muntire Frases odhè! odhè! ite raju ti est picandhe?! - zúbilat tziu Antoni ◊ atacat a zubilare che mere sulurjau chi brigat sos teracos ◊ cussu zúbilat che macu ◊ l’ant zulliata pro una disgràssia ◊ - Inuve la ponimus custa cosa? - zúlliat su fizu Tradutziones Frantzesu crier Ingresu to shout Ispagnolu gritar Italianu gridare Tedescu schreien.

zúchere , vrb: ciúghere, giúchere*, zúghere Definitzione prus che àteru, portare o àere in dossu, in sa carena, in pitzu, o apresu meda, aifatu, a trubbu, a contivigiare o trebballare, siat foedhandho de gente, siat de animales o cosas; nau de unu mascu, de un'ómine, unire cun sa fémina, betare a sa fémina, cobèrrere; si narat fintzes in su sensu de àere, tènnere / ind. pres. 1ˆp. sing. zuco, zuto, zutzo; cong. pres. 1ˆp. sing. zuca, zuta, 3ˆ p. sing. zutzet; ger. zughindhe; pps. zutu Sinònimos e contràrios batire, batúchere, bíghere, dúcere, gíchere, leai, poltare / cadhicare, futire, grumpire / manigiai | ctr. lassai Maneras de nàrrere csn: cantas berveches zuchet su mere tuo? = cantas berbeghes pastórigat?; zúghere in buca a unu = istare faedhendhe de unu, prus che àteru a zúdigu; zúghere a ogru (carchi cosa, a ccn.) = castiai, orbetai e biri, fai atentzioni a calecuna cosa, a ccn. (itl. tener d'òcchio); zúghere in manu una cosa = manigiai una cosa po dha trabballai, po dh'arrangiai, po dhi fai calincunu cambiamentu; zúghere una faina, unu triballu, un'òpera belle e in manu = belle e fata, acanta de acabbai; zúghere s'ingannia a ccn. = ordiminzare carchi ingannu, carchi trampa, fàghere su fartzu; zúghere a sa nuda, a sa lisa = chentza pònnere condò o àteru Frases la zughes in daisegus sa cosa de mi aporrire ◊ zuto s'istògomo imbarratzadu ◊ zughet un'anca isenta ◊ ite bellos ocros chi zuchet custu pitzinnu! ◊ est arrennegadu paret chi zutat dimónios! ◊ zuto su mucadoredhu in busaca ◊ a chie cheret fogu zutzet sa téula! 2. su carru che lis depet zúchere sos lapiolos, sa chisina e unu pacu de s'isterzu 3. su mascru zughet sas berbeghes candho benint in more ◊ cussu est ómine chi li piaghet a zúghere, sempre ifatu de sas féminas! 4. su zuighe sardu zughiat su Logu, o regnu chi siat, de sa Sardigna azummai totu líbberu de istranzos 5. no ti fides ca cussu ti zughet s'ingannia ◊ za est cabosu, zughet régula faghindhe sas cosas ◊ ti lassas zúghere in buca dae totugantos, pro su malu fàghere chi tenes! ◊ cussa bestimenta cheret totu zuta in manu, ca est fata male ◊ si lu zughes in manu, cussu traste, malandhadu comente est, si che agabbat de derrúere Terminologia iscientìfica ssl Tradutziones Frantzesu tenir sur, emmener, mener, monter Ingresu to keep, to wear, to bring, to take, to lead, to fuck Ispagnolu llevar, montar Italianu tenére, avére addòsso, portare con sé, condurre, montare Tedescu tragen, mitbringen, führen, begatten.

«« Torra a chircare